Wojna krymska: Różnice pomiędzy wersjami

'''Wojna krymska''' – wojna między [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]] a [[Imperium Osmańskie|Imperium osmańskim]] i jego sprzymierzeńcami, tj. [[Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii|Wielką Brytanią]], [[II Cesarstwo Francuskie|Francją]] i [[Królestwo Sardynii|SardyniąKrólestwem Sardynii]], toczona w latach 1853–1856. Wojnę wywołała rosyjska ekspansja, a Rosja przegrała ją w wyniku starcia się ze sprawnymi i dobrze wyposażonymi technicznie armiami państw zachodnich oraz w wyniku wewnętrznej [[Korupcja|korupcji]] i kradzieży w administracji cywilnej i wojskowej. Dodatkowo broniący się na [[Półwysep Krymski|Krymie]] Rosjanie ponieśli większe straty w ludziach od atakujących, co dowiodło dużych dysproporcji w umiejętności organizacji działań wojennych. Był to pierwszy konflikt zbrojny mocarstw [[Europa|europejskich]] od czasów [[Napoleon Bonaparte|napoleońskich]]. Łącznie poległo i zmarło z powodu ran 500 tys. żołnierzy<ref>[[Andrzej Chwalba]] ''Historia powszechna. Wiek XIX'', wyd. 2009 r., s. 337–339.</ref>.

W lutym 1853 car Mikołaj I skierował do Turcji [[ultimatum]], w sprawie wyłącznego prawa opieki nad miejscami świętymi w [[Palestyna|Palestynie]] (ówcześnie na terytorium Imperium osmańskiego) oraz przekazania pod jej opiekę wszystkich prawosławnych obywateli w Imperium osmańskim. Był to jednak tylko pretekst. Wyrażenie zgody na te żądania oznaczałoby przekształcenie Turcji w rosyjski protektorat, ponieważ Rosja mogłaby ingerować w tureckie sprawy wewnętrzne. Car wykazał się bardzo błędną oceną ówczesnej sytuacji politycznej. Był pewny neutralności Austrii, którą wsparł w walce z [[Węgry|Węgrami]] podczas [[Wiosna Ludów|Wiosny Ludów]] (1848-1849). Przewidywał, że Anglia nie jestbyła zdolna do współpracy z odwieczną konkurentką, Francją. Sułtan [[Abdülmecid I]] przekazał treść ultimatum Francji i Anglii, które miały świadomość, że zaistniało niebezpieczeństwo pozbawienia ich wpływów w imperium tureckim. W tej sytuacji zachęciły sułtana do sprzeciwu. Gdy sułtan ultimatum odrzucił, wojska rosyjskie weszły do księstw naddunajskich [[Wołoszczyzna|Wołoszczyzny]] i [[Hospodarstwo Mołdawskie|Mołdawii]]. Wówczas w październiku 1853 Turcja [[Wypowiedzenie wojny|wypowiedziała wojnę]] Rosji, a jej wojska zaatakowały rosyjskie terytoria na [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazie]], skąd zostały jednak wyparte, a [[flota]] turecka zniszczona 30 listopada 1853 w [[Bitwa pod Synopą|bitwie pod Synopą]], w południowej części Morza Czarnego. Rosja wygrała tę bitwę nie dlatego, że była tak silna, ale dlatego, że Turcja była tak słaba.

Wielka Brytania musiała interweniować, by zapobiec ostatecznej klęsce Turcji. Rosyjskie zwycięstwo podburzyło [[opinia publiczna|opinię publiczną]] w Anglii i Francji, które pospieszyły z pomocą Turcji, zaś Austria wysłała swe wojska na Wołoszczyznę (chociaż nie wstąpiła do związku przeciw Rosji – odwiodły ją od tego Prusy, by nie wzmacniać państw zachodnich). 21 lutego 1854 Rosja wypowiedziała wojnę Anglii i Francji, a 31 marca wypowiedzieli wojnę Rosji zachodni sojusznicy. Lokalna wojna przekształciła się w wojnę mocarstw europejskich, pierwszą od [[Wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]]. Anglia i Francja, wykorzystując swe panowanie na morzach, dokonały szeregu bombardowań i prób desantu w [[Wielkie Księstwo Finlandii|Finlandii]], [[Zatoka Fińska|Zatoce Fińskiej]], na [[Wyspy Alandzkie|Wyspach Alandzkich]] na [[Morze Bałtyckie|Bałtyku]], w [[Pietropawłowsk Kamczacki|Pietropawłowsku]] na [[Kamczatka|Kamczatce]] oraz w [[Odessa|Odessie]] i [[Kercz]]u na Morzu Czarnym. We wrześniu 1854 60 tysięcy żołnierzy wojsk brytyjskich, francuskich i tureckich wylądowało na [[Półwysep Krymski|Półwyspie Krymskim]]. Dołączyły do nich później (w kwietniu 1855) także wojska [[Królestwo Sardynii|Sardynii]]. Sprzymierzeni zajęli półwysep bez większych walk, z wyjątkiem miasta i twierdzy [[Sewastopol]] (gdzie znajdowało się dowództwo rosyjskiej [[Flota Czarnomorska|Floty Czarnomorskiej]]), którego [[Oblężenie Sewastopola (1854–1855)|oblężenie]], połączone z ciężkimi bombardowaniami, trwało przez 11 miesięcy, do września 1855. Do historii przeszła też brytyjska kawaleryjska ''szarża lekkiej brygady'' na stanowiska rosyjskiej artylerii podczas [[Bitwa pod Bałakławą|bitwy pod Bałakławą]]. W trakcie wojny krymskiej zmarł Mikołaj I, a tron po nim przejął jego syn [[Aleksander II Romanow|Aleksander II]] (panujący w latach 1855–1881).

Po zdobyciu przez sprzymierzonych Sewastopola, wojna krymska trwała jeszcze przez prawie pół roku, ale działania wojenne ograniczyły się już tylko do terenów Zakaukazia i sporadycznych ataków floty brytyjskiej na miasta rosyjskie nad Bałtykiem i [[Morze Białe|Morzem Białym]]. Trwała też angielska blokada [[Cieśniny Duńskie|cieśnin duńskich]], uniemożliwiająca Rosji eksport zboża i innych towarów. Wojna ostatecznie zakończona została 30 marca 1856 [[traktat paryski (1856)|traktatem pokojowym]] na kongresie w [[Paryż]]u. Według jego ustaleń Rosja musiała odstąpić południową część [[Besarabia|Besarabii]] Turcji, która utrzymała też protektorat nad Mołdawią, Wołoszczyzną i [[Księstwo Serbii|Serbią]]. Morze Czarne ogłoszone zostało jako neutralne, czyli otwarte dla wszystkich flot, a ponadto mocarstwa zachodnie przejęły opiekę nad całą ludnością chrześcijańską w imperium tureckim.