|
'''Polscy Socjaliści''' – organizacja konspiracyjna [[Polska Partia Socjalistyczna|PPS]] działająca w okresie [[1941]]-[[1943]].
Organizacja została powołana na zjeździe [[1 września]] [[1941]] r. organizacji konspiracyjnych "„[[Barykada Wolności (grupa konspiracyjna)|Barykada Wolności]]"”, "„[[Gwardia (organizacja konspiracyjna)|Gwardia]]"” oraz luźnych grup lewicy z Łodzi i Lwowa. Na zjeździe wyłoniono Komitet Centralny w składzie - [[Adam Próchnik]] [[pseudonim|ps.]] ''Artur'' (przewodniczący), [[Stanisław Chudoba]] [[pseudonim|ps.]] ''Stefan'' {sekretarz), [[Edward Osóbka-Morawski|Edward Osóbka]] [[pseudonim|ps.]] ''Janusz'' (skarbnik), [[Leszek Raabe]] [[pseudonim|ps.]] ''Marek'' (wojsko), [[Henryk Wachowicz]] [[pseudonim|ps.]] ''Aleksander'' (sprawy organizacyjne), [[Piotr Gajewski]] [[pseudonim|ps.]] ''Piotruś'' (wydział zawodowy). Wyłoniono również Radę Polityczną w składzie: [[Zygmunt Szymanowski]], [[Jan Cynarski|Jan Cynarski-Krzesławski]], [[Włodzimierz Kaczanowski]], [[Stanisław Płoski]], [[Wacław Schayer]], [[Wincenty Markowski]], [[Jadwiga Markowska]], [[Jan Stefan Haneman]]<ref name="Tomicki418">Jan Tomicki, Polska Partia Socjalistyczna 1892-1948, s. 418.</ref>. W przyjętej na Zjeździe "„''Deklaracji politycznej Polskich socjalistów''"” zapowiedziano, że Polscy Socjaliści będą dążyć do zjednoczenia ruchu socjalistycznego i porozumienia z ruchem ludowym oraz pracowniczym w celu utworzenia w przyszłości rządu ludowego<ref name="Tomicki418"/>. Polscy Socjaliści nie stanowili zatem odrębnej partii politycznej lecz uważali się za grupę PPS równorzędną z [[Polska Partia Socjalistyczna - Wolność, Równość, Niepodległość|PPS-WRN]]. Pod patronatem przewodniczącego Rady Naczelnej PPS [[Zygmunt Żuławski|Zygmunta Żuławskiego]] toczono od [[1941]] r. rozmowy o połączeniu PS z PPS-WRN.
Organizacja popierała [[Trzeci rząd Władysława Sikorskiego|rząd gen. Sikorskiego]], oraz jego politykę wobec [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], nie zmieniając jednocześnie negatywnej oceny systemu komunistycznego.
Po ustąpieniu [[Polska Partia Socjalistyczna - Wolność, Równość, Niepodległość|PPS-WRN]] z [[Polityczny Komitet Porozumiewawczy|Politycznego Komitetu Porozumiewawczego]], na miejsce przeznaczone dla [[Polska Partia Socjalistyczna|PPS]], z inicjatywy [[Zygmunt Żuławski|Zygmunta Żuławskiego]] oraz [[Józef Grudziński|Józefa Grudzińskiego]] ze [[Stronnictwo Ludowe|Stronnictwa Ludowego]], we wrześniu [[1941]] r. wszedł przedstawiciel Polskich Socjalistów [[Adam Próchnik]] (po jego śmierci w okresie czerwiec [[1942]] - marzec [[1943]]) reprezentantem był [[Wincenty Markowski]]). W skład [[Kierownictwo Walki Cywilnej|Kierownictwa Walki Cywilnej]] wszedł [[Leszek Raabe]], zaś oddziały bojowe zaczęły współpracę ze strukturami [[Związek Walki Zbrojnej|ZWZ]].
Działania zjednoczeniowe Polskich Socjalistów z PPS WRN zostały przerwane [[22 maja]] [[1942]] r. w związku ze śmiercią [[Adam Próchnik|Adama Próchnika]]. Po śmierci [[Adam Próchnik|Adama Próchnika]] w maju [[1942]] r. kierownictwo organizacji objął usunięty wcześniej z PPS-WRN [[Henryk Wachowicz]]. W tym czasie. w lipcu [[1942]] r. wskutek wejścia do organizacji agenta [[Gestapo]], doszło do licznych aresztowań (aresztowano m.in. [[Henryk Wachowicz|Henryka Wachowicza]], [[Tadeusz Koral|Tadeusza Korala]], [[major|mjr.]] Malinowskiego "Witalis"„Witalis” z [[Związek Walki Zbrojnej|ZWZ]], Wiktora Strzeleckiego "Karol„Karol Buka"Buka” kuriera rządu w Londynie). Spowodowało to paraliż organizacji. Dodatkowym elementem było wypuszczenie na wolność przez [[Gestapo]] [[Henryk Wachowicz|Henryka Wachowicza]]. Wokół tego zwolnienia i roli Wachowicza istnieją kontrowersje, które spowodowały również spadek zaufania do organizacji.<ref>Według Jana Mulaka, Wachowicz był jak najzupełniej niewinny usiłując oszukać Gestapo, cyt. za: Jan Mulak, ''Dlaczego?'', s. 75, natomiast Kazimierz Pużak jednoznacznie negatywnie ocenia rolę Wachowicza, cyt. za K.Pużak, ''Wspomnienia 1939-1945'', Gdańsk 1989, s. 39. Podobnie Romuald Kaczmarek, który udowodnił, że Wachowicz rozpoznał i zadenuncjował Niemcom na Pawiaku sławnego działacza PPS-WRN, poszukiwanego przez Gestapo Antoniego Purtala, zatrzymanego przypadkowo jako Jan Bogon, o którym hitlerowcy niezbyt pewnie sądzili, że może jest Tomaszem Arciszewskim. Tym samym Wachowicz przesądził o wyroku śmierci dla Purtala. Cyt. za: Kaczmarek R., ''List w sprawie artykułu o Antonim Purtalu'', "Przegląd„Przegląd Nauk Historycznych"Historycznych”, R.5, 2006, nr 2(10), s. 317-318; Kaczmarek R., ''Zamach na Schultzego'', ''Mówią Wieki'', nr 2 (2008), s. 25.</ref>
Na czele Polskich Socjalistów stanął [[Wincenty Markowski]], w redakcji [[Robotnik (gazeta)|"Robotnika"„Robotnika”]] [[Stanisław Chudoba|Stanisława Chudobę]] zastąpił [[Władysław Jakubowski]]. Spory wewnątrz organizacji pomiędzy zwolennikami jedności PPS oraz zwolennikami wyodrębnienia się osobnej partii politycznej doprowadziły do silnych podziałów.
W marcu [[1943]] r. część organizacji wraz z przewodniczącym oraz oddziałami wojskowymi ([[Socjalistyczna Organizacja Bojowa]] i młodzieżowymi [[Grupa "Płomienie"„Płomienie”|(grupa "Płomienie"„Płomienie”)]]. weszła w skład [[Polska Partia Socjalistyczna - Wolność, Równość, Niepodległość|PPS-WRN]], zaś [[Wincenty Markowski]] ustąpił miejsce w [[Polityczny Komitet Porozumiewawczy|Politycznym Komitecie Porozumiewawczym]] [[Kazimierz Pużak|Kazimierzowi Pużakowi]].
Pozostali członkowie Polskich Socjalistów przekształcili organizację w [[Robotnicza Partia Polskich Socjalistów|Robotniczą Partię Polskich Socjalistów]].
Organizacja terenowa Polskich Socjalistów obejmowała: Warszawę, Warszawę-pomiejską, Łódź, Radom, Skarżysko, Końskie, Radomsko, Podlasie, Lubelskie, Zamojskie i zalążki w Krakowie.
Główne wydawnictwa: "Barykada„Barykada Wolności"Wolności” przekształcona w "Robotnika„Robotnika"(red. [[Stanisław Chudoba]] później [[Władysław Jakubowski]]), miesięcznik "Gwardia"„Gwardia” (red. [[Leszek Raabe]]), "Na„Na barykadzie"barykadzie”, "Zagadnienia"„Zagadnienia” (red. [[Włodzimierz Kaczanowski]]), "Płomienie"„Płomienie” (red. [[Karol Lipiński]], [[Jan Strzelecki]]),
Siłą zbrojną były [[Formacje Bojowo-Milicyjne Polskich Socjalistów]] a następnie [[Socjalistyczna Organizacja Bojowa]].
* Czarnecki W. (pod red.), ''Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i okupacji 1939-1945''. Księga wspomnień, T. 2, Warszawa 1995, ISBN 83-85618-15-5.
* [[Krzysztof Dunin-Wąsowicz|Dunin-Wąsowicz K.]], ''Polski ruch socjalistyczny 1939-1945'', Instytut historii PAN, Warszawa 1993, ISBN 83-900846-6-X.
* Kaczmarek R., ''List w sprawie artykułu o Antonim Purtalu'', "Przegląd„Przegląd Nauk Historycznych"Historycznych”, R.5, 2006, nr 2(10).
* Kaczmarek R., ''Zamach na Schultzego'', ''Mówią Wieki'', nr 2, 2008.
* Mulak J., ''Dlaczego?'', Warszawa 2006.
|
