Beskid Mały: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Selso (dyskusja | edycje)
rozbudowa (klimat)
Selso (dyskusja | edycje)
rozbudowa (jaskinie i in.), ilustracja, drobne redakcyjne
Linia 17:
[[Plik:Lake Międzybrodzkie.jpg|thumb|400px|Przełom Soły (Jezioro Międzybrodzkie i Czanieckie)]]
[[Plik:Pasmo Łysiny 2BŻ7.jpg|thumb|400px|[[Pasmo Łysiny]]]]
[[Plik:Gron JP2.jpg|thumb|400px|Zimowy widok z Gronia Jana Pawła II]]
[[Plik:Zamczysko na Ścieszków Groniu 5BMa4.jpg|thumb|[[Zamczysko na Łysinie]]]]
[[Plik:Gibasy kapliczka 4BMa4.jpg|thumb|Polana [[Gibasy]]]]
[[Plik:Cyrchel 4 BMa5.jpg|thumb|Polana [[Cyrchel]]]]
[[Plik:Jaskinia Komonieckiego-wejscie.jpg|thumb|[[Jaskinia Komonieckiego]]]]
[[Plik:Jaskinia pod Bukiem BMa4.jpg|thumb|Otwór jednej z jaskiń w Czarnych Działach]]
 
'''Beskid Mały''' ([[Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski|513.47]]) – [[pasmo górskie]] w [[Polska|Polsce]], stanowiące część [[Beskidy Zachodnie|Beskidów Zachodnich]]. Ma długość ok. 35 km i szerokość 10-15 km. Jest przedłużeniem na wschód [[Beskid Śląski|Beskidu Śląskiego]], od którego oddziela go szeroka [[Brama Wilkowicka]]{{r|kondracki}}. Jest to niewielkie (stąd jego nazwa), ale zwarte pasmo górskie{{r|musial}}. Najwyższym szczytem jest [[Czupel]] (930 m){{r|geoportal}}.
 
== Topografia ==
Linia 36 ⟶ 38:
; Wyższe szczyty{{r|geoportal}}:
* część zachodnia: grupa Magurki Wilkowickiej: [[Czupel]] (930 m), [[Magurka Wilkowicka]] (909 m), [[Groniczki]] (839 m), [[Chrobacza Łąka (szczyt)|Hrobacza Łąka]] (828 m), [[Gaiki (szczyt)|Gaiki]] (808 m), [[Łysa Góra (Pasmo Magurki Wilkowickiej)|Łysa Góra]] (653 m)
* Częśćczęść wschodnia: [[Łamana Skała]] (929 m), [[Leskowiec]] (922 m), [[Groń Jana Pawła II]] (890 m), [[Wielki Gibasów Groń]] (890 m), [[Smrekowica]] (885 m), [[Kocierz (Beskid Mały)|Kocierz]] (884 m), [[Potrójna (883 m)]] (883 m), [[Na Beskidzie]] (863 m), [[Jaworzyna (861 m)|Jaworzyna]] (861 m) – [[Wielka Cisowa Grapa]] (853 m), [[Potrójna (847 m)|Potrójna]] (847 m), [[Jawornica (szczyt)|Jawornica]] (830 m), [[Beskid (826 m)|Beskid]] (826 m), [[Magurka Ponikiewska]] (820 m), [[Gancarz]] (802 m), [[Bukowski Groń]] (767 m).
 
* Część wschodnia: [[Łamana Skała]] (929 m), [[Leskowiec]] (922 m), [[Groń Jana Pawła II]] (890 m), [[Wielki Gibasów Groń]] (890 m), [[Smrekowica]] (885 m), [[Kocierz (Beskid Mały)|Kocierz]] (884 m), [[Potrójna (883 m)]] (883 m), [[Na Beskidzie]] (863 m), [[Jaworzyna (861 m)|Jaworzyna]] (861 m) – [[Wielka Cisowa Grapa]] (853 m), [[Potrójna (847 m)|Potrójna]] (847 m), [[Jawornica (szczyt)|Jawornica]] (830 m), [[Beskid (826 m)|Beskid]] (826 m), [[Magurka Ponikiewska]] (820 m), [[Gancarz]] (802 m), [[Bukowski Groń]] (767 m).
 
== Hydrografia ==
Linia 44 ⟶ 45:
* między Sołą i Skawą – od [[Przełęcz Przydawki|przełęczy Przydawki]] na północ przez [[Pietrasowa|Pietrasową]], [[Wielki Gibasów Groń]], Łamaną Skałę, Potrójną (883 m), [[Przełęcz Kocierska|Przełęcz Kocierską]], [[Wielka Bukowa (Beskid Mały)|Wielką Bukową]], [[Porębski Groń]] i [[Złota Góra (Beskid Mały)|Złotą Górę]] do [[Andrychów|Andrychowa]].
 
Soła dokonała [[Przełom rzeki|przełomu]] przez Beskid Mały dzieląc go na część zachodnia i wschodnią. Przełom ten powstał podczas jednego z [[interglacjał|okresów międzylodowcowych]] w [[plejstocen]]ie, w wyniku [[erozja wsteczna|erozji wstecznej]] prawobrzeżnego dopływu Wisły, który wypływał niegdyś w okolicy [[Porąbka (województwo śląskie)|Porąbki]]). Dawniej Soła płynęła przez Bramę Wilkowicką, świadczą o tym znajdujące się na jej obszarze pokłady [[żwir]]u. Są one starsze, niż pokłady żwiru w obecnym korycie Soły{{r|bm}}. Obecne koryto rzeczne Soły charakteryzuje się ogromnymi wahaniami poziomu przepływu. Sięgają one od 1 m<sup>3</sup>/s do niemal 1400 m<sup>3</sup>/s. Podczas wiosennych roztopów śniegu lub po większych opadach powstawały ogromne powodzie. Aby im zapobiec wybudowano na Sole trzy zapory wodne, przed którymi powstały trzy sztuczne zbiorniki wodne: [[Jezioro Żywieckie]], [[Jezioro Międzybrodzkie]] i [[Jezioro Czanieckie]]. Jest to tzw. Kaskada Soły, która zapobiega powodziom. Spiętrzone w zbiornikach wody Soły napędzają ponadto elektrownie wodne oraz są wykorzystywane do zaopatrywania pobliskich miast w wodę. Na górze [[Żar (761 m)|Żar]] jest jeszcze jeden sztuczny zbiornik wodny wykorzystywany przez szczytowo-pompową [[Elektrownia Porąbka-Żar|elektrownię Porąbka-Żar]]{{r|bm}}.
 
Sztuczny zbiornik wodny powstaje również na Skawie. Jak dotąd nie ustalono jeszcze jego nazwy, wstępnie nazywa się [[Zbiornik Świnna Poręba|zbiornikiem Świnna Poręba]], Już wkrótce zacznie się jego napełnianie<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Świnna Poręba. Nie skończą budowy zbiornika wodnego. Brakło pieniędzy [ZDJĘCIA]|url = http://www.gazetakrakowska.pl/artykul/4689342,swinna-poreba-nie-skoncza-budowy-zbiornika-wodnego-braklo-pieniedzy-zdjecia,id,t.html|opublikowany = Gazetakrakowska.pl|data dostępu = 2015-10-24}}</ref>.
Linia 51 ⟶ 52:
 
== Geologia i rzeźba terenu ==
Beskid Mały geologicznie jest jednorodny z [[Beskid Śląski|Beskidem Śląskim]]. Zbudowany jest z trzech jednostek tektonicznych: [[płaszczowina podśląska|płaszczowiny podśląskiej]], [[płaszczowina śląska|śląskiej]] i [[płaszczowina magurska|magurskiej]]. Płaszczowina podśląska występuje na północy Beskidu (ciągnie się od [[Kozy|Kóz]] w rejony [[Andrychów|Andrychowa]]) i w [[Kotlina Żywiecka|Kotlinie Żywieckiej]]. Wyróżnia się w niej jeszcze dwie podjednostki; płaszczowiną godulską i cieszyńską. Zbudowany jest z niej sam trzon Beskidu Małego. Na niej, nieco bardziej na południe nasunięta jest płaszczowina śląska, zaś płaszczowina magurska znajduje się w części południowej i wschodniej{{r|glab}}.
 
Beskid Mały zbudowany jest w 95% z [[piaskowiec|piaskowców]] płaszczowiny śląskiej. Ewenementem geologicznym są tzw.: [[Skałki Andrychowskie]] – są to tzw. [[porwak]]i, będące najstarszymi skałami w tym rejonie. Na grzbietach występują liczne [[wychodnia|wychodnie skalne]] zbudowane z bardziej odpornych na [[wietrzenie]] piaskowców i zlepieńców istebniańskich. Spotykamy je na grzbiecie Magurki Wilkowickiej, Czupla, Żaru, Kiczery, Jaworzyny i Kościelca, Roczenki, Kiczory, Łamanej Skały, Smrekowicy i Kamienia. Najbardziej charakterystyczne z nich to: [[Kozie Skały (Żurawnica)|Kozie Skały]] na Żurawnicy, [[Wędrujące Kamienie (Beskid Mały)|Wędrujące Kamienie]] na Smrekowicy, [[Zamczysko na Łysinie]], [[Zbójeckie Okno]] na Beskidzie, [[Znalezisko]] na Łamanej Skale, mur skalny na [[Kamień (Beskid Mały)|Kamieniu]]{{r|bm}}.
 
Beskid Mały ma urozmaiconą rzeźbę terenu, główny grzbiet i jego odnogi głęboko wcinają się w doliny rzeczne, zbocza są strome (czasem przekraczają nachylenie 30 stopni), [[deniwelacja|deniwelacje]] przekraczają 500 m. Występują małe [[jaskinia|jaskinie]], [[Schron jaskiniowy|schrony]], [[Baszta skalna|baszty]] i [[Ostaniec|ostańce skalne]]. Na stromych stokach występują typowe dla Karpat [[Osuwisko|osuwiska]]. Jednym z nich jest [[Osuwisko w Czarnych Działach]]{{r|bm}}.
Linia 60 ⟶ 61:
Klimat właściwy strefie górskiej, w dużej mierze zależący od wysokości danego miejsca n.p.m. Tereny położone na wysokości do 700 m n.p.m. mają klimat umiarkowany ciepły o średniej rocznej temperaturze od +4° C do +6° C, te położone wyżej – klimat umiarkowany zimny o średniej rocznej temperaturze od +6° C do +8° C. Najwyższą (do 2014 r.) temperaturę zanotowano we wrześniu 1965 r. w Porąbce – 37,9° C. Długość okresu wegetacyjnego waha się od 170 do 220 dni w roku i w dużym stopniu zależy od wysokości: czym wyżej tym krótszy okres wegetacyjny. Zależy także od położenia: na stokach północnych jest krótszy, niż na południowych{{r|bm}}.
 
Średnia roczna ilość opadów wynosi 800-1400 mm i jest dużo niższa, niż w sąsiednim Beskidzie Sląskim – wynika to z faktu, że szczyty Beskidu Małego są dużo niższe{{r|beskidy}}. Częste jest zjawisko [[inwersja temperatury|inwersji temperatur]]. Mgła występuje przez 50-100 dni w roku i częściej nad zbiornikami wodnymi i po północnej stronie pasma. Przewaga wiatrów zachodnich i północno-zachodnich. Od południa dociera czasami ciepły [[wiatr halny]], podczas którego przejrzystość powietrza jest bardzo dobra. Wieje zazwyczaj trzy dni, po czym następuje załamanie pogody i następują opady deszczu{{r|bm}}.
 
Zimy w górach są nieco łagodniejsze niż na nizinach, ale pokrywa śnieżna zalega dłużej – od 65 do 140 dni. W wyższych partiach śnieg pojawia się już pod koniec listopada, a topnieje zazwyczaj z początkiem kwietnia. Najbardziej obfite opady śniegu mają miejsce na przełomie lutego i marca. Grubość śniegu rzadko przekracza 50 cm<ref>{{Cytuj stronę r|url=http://www.beskidmaly.pl/klimat|tytuł=Beskid Mały. Klimat|data dostępu =2015-11-17beskidy}}</ref>{{r|bm}}.
 
== Jaskinie ==
Zimy w górach są nieco łagodniejsze niż na nizinach, ale pokrywa śnieżna zalega dłużej – od 65 do 140 dni. W wyższych partiach śnieg pojawia się już pod koniec listopada, a topnieje zazwyczaj z początkiem kwietnia. Najbardziej obfite opady śniegu mają miejsce na przełomie lutego i marca. Grubość śniegu rzadko przekracza 50 cm<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.beskidmaly.pl/klimat|tytuł=Beskid Mały. Klimat|data dostępu =2015-11-17}}</ref>{{r|bm}}.
Budowa podłoża (pofałdowany [[flisz karpacki]]) powoduje, że występują osuwiska i jaskinie. Są to jaskinie dylatacyjne, mające postać pustych przestworów i szczelin powstałych w wyniku osunięć stoków. Występują zwykle w rejonie zawalisk i złomisk. Często posiadają ciasne zaciski. Do tej pory w Beskidzie Małym opisano około 50 jaskiń. Cała ich grupa znajduje się np. w [[Czarne Działy|Czarnych Działach]]. Największa jest [[Jaskinia Dziurawa]] w nieczynnym już kamieniołomie w [[Tarnawska Góra (Beskid Mały)|Tarnawskiej Górze]]. Ma 160 m długości i 8,5 m głębokości. Drugą co do długości jest [[Jaskinia w Straconce]] (135 m długości, 17 m deniwelacji), trzecią [[Jaskinia Czarne Działy III]] (120 m długości, 9 m deniwelacji). Miejscowej ludności dawno znana była [[Jaskinia Komonieckiego]] w dolinie potoku Dusica. Inne znane jaskinie to: [[Wietrzna Dziura]] na Magurce, [[Jaskinia Lodowa w Zamczysku]] i jaskinie w Czarnych Działach{{r|bm}}.
 
Samodzielne zwiedzanie jaskiń Beskidu Małego jest niebezpieczne. Są one bowiem zwykle niestabilne, grożące obsunięciem kamieni, ponadto grozi utknięcie w ciasnych zaciskach lub upadek z pionowych studni. Można jednak skorzystać z pomocy doświadczonych speleologów z Klubu Speleologów W Bielsku Białej{{r|bm}}.
== Przyroda ==
W wyniku działalności człowieka przyroda została silnie przekształcona. Obszary leśne to obszary [[regiel dolny|typu dolnoreglowego]]. (zWyjątkiem nielicznymi wyjątkamiszczytowe partie Łamanej Skały, np.gdzie występuje naturalny, porośnięty świerkiem [[regiel górny|górnoreglowy]]. rejonPrzyczyną Łamanejjest Skały).bardzo Przeważajątutaj zespołyskaliste świerkowo-bukowo-jodłowei ubogie w glebę podłoże. Dawniej przeważały [[buczyna|lasy bukowe]], zniszczone zostały jednak na skutek wypalań i wyrębów. Obecnie jest to [[las wtórny]], w którym przeważają zespoły świerkowo-bukowo-jodłowe. Pozostałości pierwotnej buczyny ostały się jeszcze w niektórych miejscach, głównie w obrębie rezerwatów przyrody. Świat zwierząt Beskidu Małego jest stosunkowo skromny, związane jest to z niewielką powierzchnią przy dużym stopniu penetracji jego terenów przez ludzi. Obszary dostępne dla zwierząt powiększają się jednak z powodu zarastania lasem dawnych gospodarstw rolychrolnych, [[ochrona przyrody|ochrony przyrody]] i zmniejszonego zanieczyszczenia środowiska. Stopniowo powracają do rejonu większe drapieżniki ([[wilk]] i [[Ryś euroazjatycki|ryś]]), a czasem pojawia się [[niedźwiedź brunatny]]. Żyją tu duże ilości [[zwierzyna płowa|zwierzyny płowej]], [[dzik]]ów i innych [[ssaki|ssaków]]. Z rzadszych płazów występuje [[salamandra plamista]]. Do rejonów o najbogatszej faunie należą rezerwaty{{r|beskidy}}.
 
Na terenie Beskidu Małego znajduje się [[Park Krajobrazowy Beskidu Małego]], [[Beskid Mały (obszar Natura 2000)|obszar Natura 2000]] oraz cztery rezerwaty przyrody: [[Rezerwat przyrody Madohora|Madohora]], [[Rezerwat przyrody Szeroka|Szeroka]], [[Rezerwat przyrody Zasolnica|Zasolnica]] i [[Rezerwat przyrody Grapa|Grapa]]. Projektowane są także następne rezerwaty: na Żurawnicy, Łysinie, Leskowcu i w dolinie potoku Dusica. Istnieje kilka [[stanowisko dokumentacyjne|stanowisk dokumentacyjnych]]: odcinek potoku [[Rzyczanka]], wychodnie czarnych łupków w korycie [[Wieprzówka|Wieprzówki]] i [[Zamczysko na Łysinie]]. Jako [[pomnik przyrody|pomniki przyrody]] chronione są liczne drzewa i parki{{r|bm}}. Zagrożeniem dla regionu są zanieczyszczone masy powietrza przynoszone przez zachodnie wiatry z uprzemysłowionego [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]]<ref name=kondracki />.
Linia 102 ⟶ 108:
: {{szlak|niebieski}} [[Lipnik (Bielsko-Biała)|Bielsko-Biała Lipnik Górny]] – [[Gaiki (szczyt)|Gaiki]] – [[Przełęcz Przegibek (Beskid Mały)|przełęcz Przegibek]] – [[Magurka Wilkowicka]] – [[Czupel]] – [[Czernichów (województwo śląskie)|Czernichów]] – [[Tresna]] – [[Kościelec (Beskid Mały)|Kościelec]] – [[Przysłop Cisowy]]
: {{szlak|czerwony}} [[Międzybrodzie Bialskie]] – skrzyżowanie ze szlakiem niebieskim pod [[Czupel|Czuplem]] – [[Łodygowice]]
: {{szlak|żółty}} [[Tresna]] – [[Solisko (Beskid Mały)|Solisko]] – dojście do szlaku czewrwonegoczerwonego jw.
: {{szlak|czarny}} [[Lipnik (Bielsko-Biała)|Bielsko-Biała Lipnik Górny]] – przełęcz [[U Panienki]]
: {{szlak|żółty}} [[Kozy]] dw. PKP – przełęcz [[U Panienki]] – [[Chrobacza Łąka (szczyt)|Chrobacza Łąka]] – [[Żarnówka Mała (Międzybrodzie Bialskie)|Żarnówka Mała]]
Linia 122 ⟶ 128:
{{Przypisy-lista|l. kolumn=|
<ref name=kondracki>{{Cytuj książkę |nazwisko=Kondracki |imię=Jerzy |tytuł=Geografia regionalna Polski |wydawca=Wyd. Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok= 1998|isbn=83-01-12479-2}}</ref>
<ref name=musial>{{Cytuj książkę |nazwisko= Musiał |imię= Marcin |tytuł= Śladami kultury góralskiej w Beskidzie Małym|wydawca= |miejsce=Andrychów |rok=2010 | |isbn= 978-83-917420-3-7}}</ref>
<ref name=glab>{{cytuj książkę | imię = Tadeusz | nazwisko = Głąb| tytuł = Beskid Andrychowski | miejsce = Kraków | rok = 1967}}</ref>
<ref name=bm>{{Cytuj książkę |imię=Radosław |nazwisko=Truś |tytuł=Beskid Mały. Przewodnik|wydawca=Oficyna Wydawnicza „Rewasz” |miejsce=Pruszków |data=2008 |isbn =978 83 89188-77-9}}</ref>
<ref name=geoportal>{{cytuj stronę|url=http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/|tytuł=Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna|data dostępu=2015-10-12}}</ref>
<ref name=beskidy>{{Cytuj książkę |nazwisko=Figiel |imię=Natalia |autor2 = Jan Czerwiński, Paweł Klimek|tytuł=Beskid Śląski. Beskid Żywiecki. Beskid Mały |wydawca=Wyd. „Bezdroża” sp. z o.o. |miejsce=Kraków |rok= |isbn=978-83-7661-008-5}}</ref>
}}
 
Linia 130 ⟶ 138:
{{commonscat|Beskid Mały}}
* [http://www.beskidmaly.pl/ Serwis Turystyczny o Beskidzie Małym]
* [http://andrychow.pl/modules.php?op=modload&name=Subjects&file=index&req=viewpage&pageid=10 Opis Beskidu Andrychowskiego]
* [http://www.strykowski.net/zdjeciafotografiezimowe.php Beskid Mały – zdjęcia]
* [http://www.polskiekrajobrazy.pl/Galerie/694:Beskid_Maly/ Galeria zdjęć Beskidu Małego stworzona przez pasjonatów wędrówek po polskich górach]