Buk zwyczajny: Różnice pomiędzy wersjami

Przez [[Polska|Polskę]] przebiega północno-wschodnia granica zasięgu. Pokrywa się ona z linią, wzdłuż której charakterystyczny dla Europy Zachodniej klimat atlantycki przechodzi w klimat kontynentalny{{r|deagostini}}. Poczynając od [[Kaliningrad|Królewca]] biegnie ona w kierunku na południepołudniowym przez [[Lidzbark Warmiński]], [[Olsztyn]] i [[Brodnica|Brodnicę]],. stądTam wracaskręca na zachód, przechodząc przez [[Chełmno]], [[Bydgoszcz]]; tu, zatacza koło przez [[Wągrowiec]], okrążając od zachodu [[Poznań]] i [[Grodzisk Wielkopolski]] przez [[Leszno]]. StądStamtąd biegnie w kierunku na wschódwschodnim przez [[Kalisz]] i [[Łódź]] do [[Skierniewice|Skierniewic]], stądskręcając skręca naku [[Rawa Mazowiecka|RawęRawie MazowieckąMazowieckiej]], [[Opoczno|Opocznu]] i [[Radom]], aiowi. dalejDalej przez Kazimierz, [[Lublin]] i [[Chełm]];. tuTam raptownie skręca na południe naw kierunku [[Zamość|Zamościa]] i [[Tomaszów Lubelski|Tomaszowa Lubelskiego]] do granicy państwa. W Polsce zachodniej i południowej buk jest jednym z podstawowych drzew tworzących lasy. Poza zwartą granicą zasięgu znajdują się liczne pojedyncze stanowiska buka.

[[Plik:Fagus sylvatica8 ies.jpg|thumb|250px||Owoc – [[bukiew]]]]

; Pokrój: Dorasta do ok. 25-3025–30 m wysokości{{r|suszka}} (wyjątkowo 50 m)<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = European beech east of Burg Ronneburg, Gründau|url = http://www.monumentaltrees.com/en/deu/hesse/mainkinzig/6246_burgronneburg/17084/|opublikowany = www.monumentaltrees.com|data dostępu = 2015-09-19}}</ref>. [[Korona drzewa|Korona]] u młodszych drzew smukła, u starszych gęsta, szeroka, nisko osadzona, jeżeli drzewo rośnie samotnie,. uU drzew rosnących w zwartych drzewostanach, pnie są wysokie, gonne (bez bocznych gałęzi). Konary i większe gałęzie zwykle stromo wzniesione, na końcach nieznacznie zwisające{{r|kremer}}.

; [[Liść|Liście]]: Skrętoległe, jajowate lub eliptyczne dorastające do 10 cm długości i 5 cm szerokości, całobrzegie lub falisto ząbkowane (zwłaszcza na odroślach i siewkach). Z wierzchu ciemnozielone, błyszczące, od dołu jasne i matowe. Młode liście z obu stron owłosione srebrzysto. Starsze majamają owłosiony główny nerw na spodniej stronie. U nasady zwężone klinowato,. ogonekOgonek krótki, owłosiony{{r|kremer}}. Jesienią przybierają rdzawe barwy{{r|banaszczak}}. Pączki długie, ostre, lancetowate i czerwonobrunatne{{r|cervenka}}.

; [[Kwiat]]y: [[Kwiat pręcikowy|Kwiaty męskie]] zebrane w pęczki zwisające na długich osadkach. Każdy kwiat składa się z 10-1510–15 [[pręcik (botanika)|pręcików]] i krótkiego czerwonobrunatnego [[okwiat]]u w kształcie rurki. [[Kwiat słupkowy|Kwiaty żeńskie]] zebrane po dwa, otoczone czteroklapową [[okrywa|okrywą]], która w miarę dojrzewania drewnieje tworząc tzw. miseczkę (''cupuli'').

; [[Pyłek]]: Ziarna kuliste, trójszczelinowe z charakterystycznymi porami, średnicy około 50 [[Mikrometr|mikrometrówμm]], o cienkiej ścianie pokrytej drobnym bruzdowaniem{{r|pollenatlas}}{{r|popweb}}.

W porównaniu z innymi drzewami posiadama stosunkowo niską produktywność pyłku{{r|popweb}}, ich przeciętna liczba w jednym kwiecie to około 12 tysięcy, podczas gdy u [[Sosna|sosny]] jest to około 157 tysięcy{{r|szafer}}. Dodatkowo ziarna są ciężkie, co utrudnia przetransportowanie ichtransport przez wiatr na większe odległości, skutkuje to bardzo lokalnym rozrastaniem się buczyn{{r|popweb}}.

Owocuje obficie co 5-85–8 lat (tzw. lata nasienne<ref>{{Cytuj pismo|nazwisko = Bogdziewicz M., Wróbel A.|imię = |tytuł = Ekologiczne aspekty lat nasiennych u drzew|czasopismo = Kosmos|wolumin = 61|wydanie = |strony = 667-675667–675|data =2012 |wydawca = |miejsce = |issn = }}</ref><ref>{{Cytuj pismo|nazwisko = Bogdziewicz|imię = Michał|tytuł = Lata nasienne i gryzonie czyli o wpływie zwierząt na rozsiewanie nasion buka i dębu|czasopismo = Wszechświat|wolumin = 115|wydanie = 1-31–3|strony = 107-110|data = 2014|wydawca = |miejsce = |issn = }}</ref>), poczynając mniej więcej od 60-8060–80 roku życia (drzewa rosnące w odosobnieniu zaczynają owocować w wieku 40-5040–50 lat). Okrywy orzechów pękają wczesną jesienią{{r|russel}}. [[Nasiono|Nasiona]] kiełkują tylko wtedy, gdy są przykryte ściółką leśną,. należąNależą do nasion kiełkujących w ciemności{{r|kremer}}. Opadły na wilgotną ziemię [[bukiew|orzeszek]] pęcznieje i wkrótce wyrasta z niego korzonek, który wnika w glebę. Kilka dni później rozwijają się dwa zielone [[Liścień|liścienie]]., Pomiędzypomiędzy nimiktórymi znajduje się delikatny pęd, który rośnierosnąc przez lato, wykształcającwykształca pierwsze liście właściwe{{r|dreyer}}. Młode rośliny doskonale znoszą zacienienie. W rozprzestrzenianiu buka zwyczajnego uczestniczą różne zwierzęta{{r|kremer}} m. in. sójki i wiewiórki.

Gatunek ten jest wśród drzew najbardziej wydajnym producentem ściółki. Jego liście zawierają duże ilości związków wapnia, dzięki czemu powstająca z nich próchnica wzbogaca glebę w substancje pokarmowe i przeciwdziała jej wyjaławianiu{{r|deagostini}}. Współcześnie buk jest najlepiej przystosowanym do panujących warunków przyrodniczych drzewem liściastym w zachodniej części Europy Środkowej{{r|kremer}}. Tworzy również większość naturalnych lasów zachodniej Europy{{r|knaflewska}}. Osiąga wiek ponad 400 lat (np. w dolnym reglu Babiej Góry), a w południowej Europie nawet ponad 500 lat{{r|piovesan}}. Drzewostany bukowe w Polsce zajmują powierzchnię około 341,6 tysięcy hektarów, jest to około 4,9% powierzchni leśnej kraju i 21,3% powierzchni drzewostanów liściastych{{r|forestry}}.

Lubi dość wysoką wilgotność powietrza,. jestJest wrażliwy na wiosenne przymrozki, dlatego brak naturalnych stanowisk w centralnej i wschodniej Polsce. Rośnie na glebach żyznych, napowietrzonych i wilgotnych, ale nie podmokłych. Buk odznaczaOdznacza się dość wysokimi wymaganiami glebowymi. Charakteryzuje się dużą tolerancją na poziompoziomu zakwaszenia gleby – występuje zarówno na glebach silnie kwaśnych ([[gleby brunatne]]), jak i o odczynie zasadowym ([[gleby wapienne]]){{r|sulkowska}}. W północnej Europie występuje w niskich położeniach do 650 m, im dalej ku południu tym rośnie wyżej. Optimum rozwoju buczyn w [[Karpaty|Karpatach]] przypada na górną część regla dolnego, tj. około 800-1150800–1150 m n.p.m. (w Tatrach buk dochodzi maksymalnie do 1250 m){{r|tomanek}}. W [[Alpy|Alpach]] występuje na 1540 m, na [[Etna|Etnie]] sięga do 1880 m. Zajmuje siedliska [[las świeży|lasu świeżego]], [[las mieszany|mieszanego]] i [[las wilgotny|wilgotnego]]. Na [[Pomorze Zachodnie|Pomorzu Zachodnim]] jest głównym składnikiem niektórych kompleksów leśnych (np. [[Puszcza Bukowa]] pod [[Szczecin]]em).

Liczba [[chromosom]]ów: [[diploid|2n]] = 24{{r|ivanova}}.

Przez lata uważano że buczyny w Polsce nie są znacząco zagrożone pod względem zdrowotnym, ponieważ występują na siedliskach zgodnych z wymaganiami ekologicznymi, są rodzimego pochodzenia, ulegają nielicznym chorobom infekcyjnym,. nieNie występują tutaj także masowe pojawienia [[foliofag]]ów, brakuje [[ksylofag]]ów i [[kambiofag]]ów. Zmieniło się toJednak w latach 80-tych. ubiegłego wieku, kiedy w wielu krajach zaczęto obserwować zjawisko pogarszania się stanu zdrowotnego lasów. Czynnikiem odpowiedzialnym za zamieranie drzewostanów bukowych jest „zgorzel kory buka” zwana także „zamieraniem buka”, „śluzotokiem buka” lub „nekrozą kory buka”{{r|szczepkowski}}, która pojawia się w zwiększonym nasileniu w różnych częściach Europy co kilkanaście lat. Stwierdzone procesy chorobowe są potencjalnie dużym zagrożeniem, które może stać się realne przy sprzyjających ich rozwojowi warunkach{{r|forestry}}.

; Surowiec drzewny: [[Drewno (technika)|Drewno]] twarde, ciężkie i spoiste, [[drewno twardzielowe|beztwardzielowe]] i [[drewno rozpierzchłonaczyniowe|rozpierzchłonaczyniowe]] o barwie różowawej z rdzeniem fioletowym, nie zróżnicowanym na biel i twardziel ( czasem występuje tzw. "fałszywa„fałszywa twardziel"twardziel”). Ma bardzo duże zastosowanie w technice. Dostarcza doskonałego materiału meblowego{{r|jasnowska}}, nadaje się także na parkiety, [[sklejka|sklejki]] i płyty wiórowe. Produkuje się z niego beczki, skrzynki, narzędzia, części maszyn, i przyrządów sportowych, ioraz wiele przedmiotów codziennego użytku. Przemysł chemiczny wytwarza z niego [[papier]], [[ocet drzewny]], [[węgiel drzewny]] i [[olej smołowy]]. Nadaje się do toczenia.

; Roślina energetyczna: PosiadaMa dużą wartość opałową. Jednym z ważnych produktów przeróbki drewna bukowego jest węgiel drzewny{{r|wyrwicki}}.

; Roślina jadalna: Młode liście są jadalne, mają orzechowy smak, z czasem gorzknieją i twardnieją{{r|russel}}. Mogą być wykorzystywane jako dodatek do sałat liściowych, sałatek warzywnych i zup{{r|pomniki}}. [[Bukiew]] jest bogata w [[Tłuszcze|tłuszcz]], który po wyciśnięciu służyć może do karmienia świń, z tego powodu jest też chętnie zjadana przez dziki i ptaki oraz magazynowana przez myszy i wiewiórki. Z bukwi wytwarza się olej leczniczy, palny i techniczny. Zawiera również [[Trimetyloamina|trimetyloaminę]] (faginę), alkaloid, który w większych ilościach ma działanie halucynogenne i toksyczne{{r|pan}}.

; Inne zastosowania: Nadają się na żywopłoty[[żywopłot]]y i szpalery{{r|banaszczak}}. Martwe liście utrzymują się na gałęziach zimą, co zapewnia dodatkową ochronę przed wiatrem<ref name= russel/>. Leśnicy wykorzystują je do pielęgnowania drzewostanów sosnowych. Ocieniając pnie sosen, buk przyspiesza odpadanie gałęzi sosnowych, co podnosi jakość drewna, a ściółka bukowa niweluje niekorzystny wpływ, jaki niekiedy wywiera na glebę ściółka sosnowa{{r|deagostini}}. Z wiór bukowych wytwarzano dawniej mocny [[ocet]], z kolei popiołu z drewna bukowego używano do prania bielizny{{r|pomniki}}.

|<small>''F. silvatica'' 'Asplenifolia'

|<small>''F. sylvatica'' 'Rochan Weeping'

|<small>''F. silvatica'' 'Roseomarginata'

|<small>''F. s.'' 'Tortuosa'

* ''' 'Asplenifolia' ''' – wolno rosnące drzewo o gęstej, szeroko rozpostartej, piramidalnej koronie. Liście zielone, bardzo zmienne, powcinane w różnym stopniu, najwęższe na długopędach młodych drzew. Stosunkowo dobrze rośnie w miastach i w rejonach o silnie zanieczyszczonym powietrzu{{r|zsp}}.

* ''' 'Atropunicea' ''' – osiąga 20 m wysokości i szerokości. Liście ciemnoczerwone, błyszczące, jesienią przebarwiające się na pomarańczowożółto. Doskonale znosi cięcie. Do wykorzystania w parkach i zieleńcach, w zestawieniach barwnych i jako szpalery{{r|zsp}}.

* ''' 'Dawyck' ''' – dorasta do 15 m wysokości przy 3 m szerokości korony. Liście zielone, błyszczące, jesienią żółte lub czerwonobrązowe{{r|zsp}}.

* ''' 'Dawyck Gold' ''' – drzewo o wąskiej kolumnowej lub stożkowej koronie. Dorasta do 15 m wysokości. Młode liście intensywnie złocistożółte, później stopniowo zielenieją. Przebarwienie jesienne żółte. Na gleby żyzne i świeże. Do sadzenia w parkach i dużych ogrodach, jako [[Soliter (botanika)|drzewo soliterowe]], alejowe lub osłonowe.

* ''' 'Dawyck Purple' ''' – dorasta do 15 m wysokości{{r|banaszczak}}, o stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3 m). Liście ciemnoczerwone, błyszczące, jesienią przebarwiające się na jasnobrązowo{{r|zsp}}.

* ''' 'Fastigiata' ''' – forma początkowa wąskowrzecionowata, w starszym wieku wąskostożkowata o konarach wyprostowanych, wyrastających równolegle do pnia.

* ''' 'Laciniata' ''' – forma zbliżona do odm. 'Asplenifolia' o liściach mniej lub bardziej wcinanych, i o szybszym wzroście.

* ''' 'Pendula' ''' – korona zmienna, szeroka lub słupowa. Liście zielone, błyszczące, jesienią żółte lub czerwonobrązowe. Preferuje gleby żyzne i świeże{{r|zsp}}.

* ''' 'Purpurea pendula' ''' – wolnorosnące, małe drzewo, o zwisającej, parasolowatej koronie. Dorasta do kilku metrów wysokości. Liście ciemnoczerwone, jesienią przebarwiają się na kolor czerwonobrązowy{{r|zsp}}.

* ''' 'Rohanii' ''' – blaszki liściowe z pofalowanymi i mocno powcinanymi brzegami, barwy miedziano-purpurowej, wzrost powolny, powstała w 1888 roku W Czechach ze skrzyżowania dwóch odmian.

* ''' 'Rohan Weeping' ''' – kształt liści jak u 'Rohanii', barwa ciemno bordowa.

* ''' 'Roseomarginata' ''' syn. ''' 'Tricolor''', '''Purpurea Tricolor' ''' – Młode liście ciemnopurpurowe, dojrzałe o brzegach różowych z białym przebarwieniem na przejściu.

* ''' 'Tortuosa' ''' syn. ''F. s.'' f. ''suentiliensis'' Schelle 1911 – jedna z najciekawszych odmian buka znana od początku XIX wieku, ale późno opisana jako forma botaniczna. W Polsce rozmnażana dopiero od kilkunastu lat i prawdopodobnie starsze egzemplarze nie są znane. Charakteryzuje się bardzo wolnym wzrostem i silnie powyginanymi konarami, co nadaje starszym egzemplarzom ciekawy wygląd.

* ''' 'Zlatia' ''' – drzewo o szerokiej, zaokrąglonej koronie. Młode liście na wiosnę, przez okres 2-32–3 tygodni złotożółte, później zielone{{r|zsp}}.

Buk był opisywany przez starożytnych uczonych, [[Teofrast z Eresos|Teofrasta z Eresos]] i [[Cyceron]]a. Starożytni Rzymianie uważali go za drzewo szczęśliwe, symbol miłości, płodności i cierpliwości. W polskiej tradycji ludowej uchodził za drzewo odstraszające czarownice i demony, bywało jednak, że przeciwnie -– przypisywano mu kontakty ze złymi mocami{{r|pomniki}}.

* Najwyższy (30m30 m) i najdłuższy (530 m) [[żywopłot]] na świecie tworzą buki pospolite w okolicach Meikleour w [[Szkocja|Szkocji]].

* <ref name= dreyer>{{cytuj książkę|nazwisko=Wolfgang Dreyer|tytuł=Las -– rośliny i zwierzęta|wydawca=Multico Oficyna Wydawnicza |miejsce=Warszawa |data=1995|strony=6, 44-4544–45 |isbn=83-7073-071-X}}</ref>

* <ref name= piovesan>Piovesan, Gianluca, et al. "''Structural patterns, growth processes, carbon stocks in an Italian network of old-growth beech forests."'' Italian Journal of Forest and Mountain Environments 65 (5): 557-590557–590, 2010</ref>

* <ref name=pollenatlas>{{cytuj stronę | url = http://www.pollenwarndienst.at/AT/en/allergy-infos/aerobiologics/pollen-atlas.html?letter=F | tytuł = The Austrian Polleninformation -– Fagus sylvatica| data dostępu = 2013-06-27 | autor = Pollenwarndienst| język = de}}</ref>

* <ref name=popweb>{{cytuj stronę | url = http://www.geog.qmul.ac.uk/popweb/fagus/pollen.htm | tytuł = A guide to the plant types, pollen and ecosystems of Northern Europe -– Fagus sylvatica| data dostępu = 2013-06-27 | autor = Popweb| język = en}}</ref>

* <ref name=szafer>{{cytuj książkę |nazwisko=Szafer |imię= Władysław |tytuł= Kwiaty i zwierzęta |url= |data= |rok=1969 |miesiąc= |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-14439-4 |strony= 77-7877–78 |rozdział= |adres rozdziału=}}</ref>

* <ref name=suszka>B. Suszka, "''Nasiona leśnych drzew liściastych od zbioru do siewu"'', Wyd. Naukowe. PWN, Warszawa-Poznań, 1995 s. 188</ref>

* <ref name=tomanek>J. Tomanek, "''Botanika leśna"'', PWRiL * Warszawa 1997 s. 237</ref>