Biuro Szyfrów: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Poprawki gramatyczne
Nie podano opisu zmian
Linia 2:
'''Biuro Szyfrów''' ('''BS''') – [[Historia Polski (1918–1939)|międzywojenna]] komórka organizacyjna [[Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego|Oddziału II]] [[Sztab Generalny Wojska Polskiego|Sztabu Generalnego Wojska Polskiego]] zajmująca się [[Kryptologia|kryptografią]] (użyciem [[szyfr]]ów i [[kod]]ów) i [[kryptologia|kryptoanalizą]] (badaniem [[szyfr]]ów i [[kod]]ów, a w szczególności na potrzeby łamania ich).
 
Przed utworzeniem Biura Szyfrów radiowywiadem[[radiowywiad]]em zajmowała się agencja utworzona w maju 1919 roku, podczas [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]] (1919–21), i odegrała kluczową rolę dla Polski w wygraniu wojny. W połowie 1931 roku agencja ta łącząc się z innymi podobnymi agencjami przekształciła się w Biuro Szyfrów. W grudniu 1932 roku Biuro rozpoczęło prace nad łamaniem [[szyfr]]ów niemieckiej [[Enigma|Enigmy]]. W ciągu następnych siedmiu lat polscy kryptolodzy pokonali trudności związane z budową i działaniem wyposażonej w przełącznicę kablową Enigmy. Biuro zajmowało się również łamaniem sowieckiej kryptografii.
 
Miesiąc przed wybuchem [[II wojna światowa|II wojny światowej]], 25 lipca 1939 w [[Warszawa|Warszawie]], Biuro Szyfrów na rozkaz Szefa Sztabu Głównego WP gen. [[Wacław Stachiewicz|Wacława Stachiewicza]] ujawniło techniki i sprzęt związany z rozszyfrowaniem Enigmy przedstawicielom francuskiego i brytyjskiego [[Wywiad wojskowy|wywiadu wojskowego]], który nie wykazywał do tego czasu żadnego postępu w sprawie rozszyfrowania Enigmy. Informacje uzyskane wówczas przez Brytyjczyków i Francuzów od strony polskiej w kwestii konstrukcji Enigmy i systemu dekryptażu przyniosły [[Alianci II wojny światowej|aliantom]] podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] nieocenioną korzyść w walce z [[III Rzesza|III Rzeszą]].
 
== Utworzenie Biura Szyfrów ==
8 maja 1919 roku, "Sekcja„Sekcja Szyfrów"Szyfrów”, czyli agencja poprzedzająca "Biuro„Biuro Szyfrów"Szyfrów”, została założona przez por. [[Józef Serafin Stanślicki|Józefa Serafina Stanślickiego]]<ref>Jan Bury, 2004.</ref>. Sekcja Szyfrów składała raporty ze swojej pracy do [[Sztab Generalny Wojska Polskiego|Sztabu Generalnego WP]], a także znacznie przyczyniła się do obrony Polski w czasie [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]] w latach 1919–211919–1921, pomagając utrzymać niepodległość Polski, niedawno odzyskanej w [[I wojna światowa|I wojnie światowej]]<ref>[[Richard Woytak]], "Colonel„Colonel [[Jan Kowalewski|Kowalewski]] and the Origins of Polish Code Breaking and Communication Interception," ''East European Quarterly'', vol. XXI, no. 4 (January 1988), pps. 497–500.</ref>.
 
Podczas wojny polsko-bolszewickiej złamano około stu rosyjskich szyfrów przez grupę polskich kryptologów, wśród których znajdowali się między innymi: por. [[Jan Kowalewski]] i trzech światowej sławy profesorów matematyki – [[Stefan Mazurkiewicz]], [[Wacław Sierpiński]] i [[Stanisław Leśniewski]]<ref>Grzegorz Nowik, ''Zanim złamano Enigmę: Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją, 1918–1920'' (Before Enigma Was Broken: Polish Radio Intelligence during the War with Bolshevik Russia, 1918–1920), 2004, pps. 25–26.</ref>.
 
Sztaby armii rosyjskiej ciągle używały przestarzałych i nieskutecznych metod takich, jakie [[Armia Imperium Rosyjskiego]] wykorzystywała podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]], co już wówczas przynosiło korzyści armii niemieckiej. W rezultacie, podczas wojny polsko-bolszewickiej Wojsko Polskie było regularnie informowane przez rosyjskie stacje sygnałowe o kolejnych ruchach wojsk rosyjskich, ich zamiarach i postanowieniach operacyjnych. Według płk Mieczysława Ścieżyńskiego sztaby rosyjskie „nie wahały się, co do wysyłania wszelkich informacji o charakterze operacyjnym za pomocą radiotelegrafii. W czasie wojny były okresy, kiedy do celów operacyjnych i komunikacyjnych nie używano żadnych innych środków komunikacji. Wiadomości były przesyłane albo jako zwykły tekst, albo były zaszyfrowane. Jednakże były one zaszyfrowywane w sposób na tyle nieskomplikowany, że dla naszych wytrenowanych specjalistów odczytywanie ich było dziecinnie proste.”<ref>Mieczysław Ścieżyński, ''Radjotelegrafja jako źródło wiadomości o nieprzyjacielu'' (Radiotelegraphy as a Source of Intelligence on the Enemy), 1928, pps. 16–17.</ref>
 
W lipcu 1920 roku polscy kryptolodzy odszyfrowali 410 sygnałów: od [[Michaił Tuchaczewski|Michaiła Tuchaczewskiego]], dowódcy Frontu Północnego, [[Lew Trocki|Lwa Trockiego]], sowieckiego komisarza wojny, dowódców armii np.: dowódcy IV armii, Siergiejewa, dowódcy Armii Konnej, [[Siemion Budionny|Siemiona Budionnego]], dowódcy 3 Korpusu Kawalerii, [[Gaja Gaj|Gaja]], a także od sztabów XII, XV i XVI Armii, od sztabów [[Grupa Mozyrska|Grupy Mozyrskiej]], Grupy Złoczowskiej ; Grupy Jakira ; od 2, 4, 7, 10, 11, 12, 16, 17, 18, 24, 27, 41, 44, 45, 53, 54, 58 i 60 Dywizji Piechoty, od 8 Dywizji Kawalerii itd.<ref>Ścieżyński, p. 19.</ref>
 
Przechwytywane sygnały były z zasady odszyfrowywane jeszcze tego samego dnia, lub najpóźniej dnia następnego i natychmiastowo były wysyłane do [[Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego|II Oddziału Sztabu Generalnego]] (wywiad) i do sekcji operacyjnej. Sygnały, które miały większe znaczenie, odczytywał szef [[Sztab Generalny Wojska Polskiego|Sztabu Generalnego]], lub sam Wódz Naczelny Józef Piłsudski<ref>Ścieżyński, pps. 19–20.</ref>.
 
Przechwytywanie i czytanie sygnałów dostarczało polskiemu wywiadowi wszystkich rozkazów operacyjnych [[Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]. Polacy byli w stanie śledzić poczynania [[1 Armia Konna|Armii Konnej]] [[Siemion Budionny|Budionnego]] w drugiej połowie sierpnia 1920 roku z ogromną dokładnością, poprzez monitorowanie jego radiotelegraficznej korespondencji z [[Michaił Tuchaczewski|Tuchaczewskim]], w tym słynnego, historycznego konfliktu między tymi dwoma rosyjskimi dowódcami<ref>Ścieżyński, p. 25.</ref>.
 
Przechwytywane sygnały zawierały nawet rozkazy [[Lew Trocki|Trockiego]] skierowane do rewolucyjnej rady wojny frontu zachodniego, potwierdzające rozkazy operacyjne Tuchaczewskiego<ref>Ścieżyński, pps. 25–26.</ref>.
 
Rozkaz Tuchaczewskiego skierowany do Budionnego był w całości przechwycony 19 sierpnia i przeczytany 20 sierpnia. Zawierał on wszystkie zadania, które miała wykonać armia Tuchaczewskiego, a które wcześniej były znane tylko powierzchownie<ref name="Ścieżyński, p. 26">Ścieżyński, p. 26.</ref>.
 
Ścieżyński przypuszcza, że Sowieci musieli przechwytywać polskie sygnały operacyjne, lecz ma on wątpliwości czy byli oni w stanie na tym skorzystać, gdyż metody polskiej kryptografii niewiele różniły się od technik współczesnych, a tylko niewielka liczba polskich dowództw była wyposażona w [[Radiostacja|radiostacje]], których w tamtych czasach ciągle brakowało. Polskie dowództwa były ostrożniejsze niż Rosjanie i prawie każda polska [[dywizja]] korzystała z [[telegraf]]u<ref name="Ścieżyński, p. 26" />.
 
Płk [[Tadeusz Schaetzel]], szef [[Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego|Oddziału II Sztabu Generalnego]] wspierał polskich kryptologów. Pracowali oni w warszawskiej stacji radiowej ''WAR'', która była jedną z dwóch nadajników radiowych dalekiego zasięgu w tym czasie.
Linia 29:
Praca polskich kryptologów doprowadziła między innymi do odkrycia luk w lewym skrzydle [[Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona|Armii Czerwonej]], co umożliwiło Marszałkowi [[Józef Piłsudski|Józefowi Piłsudskiemu]] zwycięstwo po uderzeniu w to skrzydło w sierpniu 1920 roku podczas [[Bitwa warszawska 1920|Bitwy warszawskiej]]<ref name="Nowik, p. 26">Nowik, p. 26.</ref>.
 
Grzegorz Nowik twierdzi, że odkrycie archiwum Biura Szyfrów, w kilkadziesiąt lat po wojnie polsko-bolszewickiej, wykazało że ''wywiad radiowy w latach 1919–1920 … był najbardziej kompletnym i … współczesnym wywiadem, jeśli chodzi o wszelakie informacje dotyczące funkcjonowania [[Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona|Armii Czerwonej]], a w szczególności jednostek działających na froncie anty-polskim, wywiad radiowy w dużym stopniu wpłynął na przebieg wszystkich … działań wojennych przeprowadzonych przez Polskę w 1920 roku – od walki w [[Owrucz]]u począwszy, poprzez marcowe działania [[Mozyrz|Mozyr]] i [[Kijów]], kwietniowe działania na [[Ukraina|Ukrainie]], walki z pierwszą i drugą ofensywą [[Michaił Tuchaczewski|Tuchaczewskiego]] na Białorusi, walki z Armią Kawalerii Budionnego, aż po [[Bitwa warszawska 1920|Bitwę warszawską]], [[Bitwa o Lwów 1920|Bitwę o Lwów]] i [[Bitwa nad Niemnem|Bitwę pod Niemnem]]''<ref name="Nowik, p. 26" />.
 
Do zadań biura weszły:
Linia 65:
 
=== Grupy ruchome ===
W strukturach [[Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego|Oddziału II]] w kierunku wschodnim działały również 4 manewrowe stacje namiaru i nasłuchu radiowego (tzw. grupy ruchome). W [[1939]] r., na wieść o groźbie wybuchu wojny, zostały przeniesione na [[Pomorze]] i [[Śląsk Cieszyński]].
Grupy ruchome:
* '''C'''
Linia 76:
 
== Enigma ==
Pod koniec 1927 roku lub na początku 1928 roku Urząd Celny w Warszawie otrzymał przesyłkę z Niemiec, która zgodnie z dołączoną do niej deklaracją, powinna miała zawierać urządzenia radiowe. Przedstawiciel niemieckiej firmy usilnie domagał się, aby przesyłka została zwrócona do Niemiec nawet przed przejściem przez cło jako, że sprzęt ten został wysłany przez pomyłkę. Jego uporczywe żądania zaalarmowały funkcjonariuszy celnych, którzy powiadomili Biuro Szyfrów Polskiego Sztabu Generalnego. Biuro to interesowało się, bowiem nowymi rozwiązaniami w technologii radiowej. A że to wydarzyło się w sobotę po południu, eksperci z Biura mieli dość czasu, aby dokładnie przyjrzeć się sprawie. Kiedy ostrożnie otworzyli przesyłkę, zauważyli, że nie zawierała ona sprzętu radiowego, lecz maszynę szyfrującą. Maszynę zbadano dokładnie, a następnie umieszczona ją z powrotem w pudełku<ref>[[Marian Rejewski]], "Appendix„Appendix D: How the Polish Mathematicians Broke Enigma," in [[Władysław Kozaczuk]], 1984 ''Enigma'', p. 246.</ref>.
 
Według Rejewskiego owa maszyna szyfrująca mogła posłużyć, jako model do badań nad Enigmą. „Chociaż ten epizod nie miał praktycznie żadnego znaczenia, to jednak przyczynił się do ustalenia daty, od której zaczyna się zainteresowanie Biura Szyfrów Enigmą.”<ref name="Kozaczuk p. 246">[[Marian Rejewski]], "Appendix„Appendix D"D” in Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 246.</ref>
[[Plik:MR 1932 small.jpg|thumb|100pxupright=0.6|[[Marian Rejewski]], ca. 1932]]
15 lipca 1928 roku niemieckie wojskowe stacje radiowe zaczęły nadawać pierwsze maszynowo-zaszyfrowane wiadomości. Polskie stacje monitorujące zaczęły je przechwytywać, a kryptolodzy w sekcji niemieckiej Polskiego Biura Szyfrów dostali instrukcje, aby je odczytywać. Jednakże próby odczytania okazały się bezowocne, co doprowadziło do zaprzestania prób<ref name="Kozaczuk p. 246" />.
 
W styczniu 1929 roku Major [[Gwido Langer]] został szefem Referatu Radiowywiadu, po sprawowaniu funkcji szefa sztabu [[1 Dywizja Piechoty Legionów|1 Dywizji Piechoty Legionów]], a następnie został mianowany szefem Biura Szyfrów<ref>Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 23, note 6.</ref>. Zastępcą szefa Biura i szefem sekcji niemieckiej ''BS-4'' był kpt. [[Maksymilian Ciężki]].
 
W 1929 roku agencja poprzedzająca Biuro Szyfrów wciąż była prowadzona przez mjr Franciszka Pokornego (krewny wybitnego kryptologa [[Armia Austro-Węgier|armii austro-węgierskiej]] z czasów [[I wojna światowa|I wojny światowej]], kpt. [[HermanHermann PokornegoPokorny|HermanaHermanna Pokornego]])<ref>[[Marian Rejewski]], "Appendix„Appendix D"D” in Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 247.</ref>). Franciszek Pokorny, Ciężki i cywilny pracownik Biura, [[Antoni Palluth]] prowadzili w tajemnicy kurs [[kryptologia|kryptologii]] dla wybranych studentów matematyki na Uniwersytecie w Poznaniu. Ponad dziesięć lat później, podczas II wojny światowej, jeden ze studentów ([[Marian Rejewski]]) odkrył w czasie pobytu we Francji, że cały kurs był prowadzony w oparciu o książkę generała Marcela Givièrge ''Cours de cryptographie'' (Kurs Kryptografii), opublikowanej w 1925 roku<ref>[[Marian Rejewski]], "Appendix„Appendix B: A Conversation with Marian Rejewski," in Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 230.</ref>.
 
We wrześniu 1932 roku Maksymilian Ciężki zatrudnił trzech młodych absolwentów poznańskiego kursu do pracy w Biurze. Byli to: [[Marian Rejewski]], [[Jerzy Różycki (matematyk)|Jerzy Różycki]] i [[Henryk Zygalski]]<ref>[[Marian Rejewski]], Appendix B to Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 231.</ref>.
 
=== Pomoc francuska ===
Pomagały w tym dostarczone [[7 grudnia]] [[1931]] r. przez szefa [[Francja|francuskiego]] Biura Szyfrów przy [[Deuxieme Bureau]] [[Gustave Bertrand]]a'' materiały<ref>wedługWedług źródeł polskich, biuro otrzymało je [[7 grudnia]] [[1931]] r., lecz większość innych źródeł przesuwa datę na [[1932]] rok.</ref>.
 
[[Gustave Bertrand]] miał bardzo ważne źródło informacji, od [[1931]] r. nawiązał współpracę z [[Hans-Thilo Schmidt|Hansem-Thilo Schmidtem]], agentem francuskim pracującym w niemieckim wojskowym biurze szyfrów. [[Hans-Thilo Schmidt]], pod pseudonimem ''Asche'', dostarczał mu bezcenne dokumenty na temat [[Enigma|Enigmy]]. Do obowiązków Schmidta w niemieckim wojskowym biurze szyfrów należała m.in. dystrybucja materiałów dekryptażu wśród odbiorców i nadzór nad zniszczeniem zdezaktualizowanych materiałów kryptologicznych.
 
Praca kryptologów z Referatu 4 ('''BS4''') Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego przyniosła bezcenne korzyści. W [[1938]] r. Biuro Szyfrów odczytywało ruch radiowy niemieckich Sił Lądowych [[Wehrmacht]]u, Sił Powietrznych [[Luftwaffe]]. Z szyfrem [[Kriegsmarine]] było więcej kłopotów, ponieważ [[Enigma]] używana przez Kriegsmarine posługiwała się modelem z pięcioma krążkami kodującymi, w przeciwieństwie do Enigmy używanej przez [[Wehrmacht]] i [[Luftwaffe]].
 
=== Rozwiązanie zagadki Enigmy ===
W 1926 roku niemiecka marynarka wojenna zaczęła używać unowocześnionego modelu Enigmy, jako głównego urządzenia kryptograficznego<ref>Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. xiii.</ref>. W 1932 roku [[Marian Rejewski]] użył, co historyk [[David Kahn (writer)|David Kahn]] opisuje jako jedno z największych osiągnięć w dziedzinie kryptografii, [[matematyka|matematycznej]] [[teoria grup|teorii grup]] w celu złamania [[maszyna szyfrująca|maszynowych]] szyfrów [[enigma|Enigmy]] niemieckich sił zbrojnych<ref>[[David Kahn (writer)|David Kahn]], ''The Codebreakers'', 2nd ed., 1996, p. 974.</ref>.
 
Rozwiązanie Rejewskiego było bardzo utożsamiane z informacją, że kpt. [[Gustave Bertrand]] z Francuskiego Wywiadu Wojskowego przeszedł do Biura. Na informacje te składały się dwa niemieckie dokumenty i dwie strony dokumentacji dotyczącej Enigmy sporządzanej codziennie (z września i października 1932 roku)<ref>[[Marian Rejewski|Rejewski]]; [[Richard Woytak|Woytak]] (1984) p. 256.</ref>. Dokumentację tą zdobył francuski agent [[wywiadu wojskowego]], znany pod niemieckim kryptonimem Rex<ref>''Rex'' had been born Rudolf Stallmann in Berlin in 1871 and had changed his surname to his French wife'swife’s, becoming "Rodolphe„Rodolphe Lemoine"Lemoine”. [[David Kahn (writer)|Kahn]] (1991) p. 57.</ref>,, od agenta, który pracował w niemieckim Biurze Szyfrów w Berlinie (Hansa Thilo-Schmidta znanego, jako Asché). Dokumenty były zatytułowane Gebrauchsanweisung für die Chiffriermaschine Enigma (Instrukcje obsługi maszyny szyfrującej Enigma) i Schlüsselanleitung für die Chiffriermaschine Enigma (Instrukcje maszyny szyfrującej Enigma).
 
Po tym jak Rejewski zrekonstruował wojskową Enigmę, Polskie Biuro Szyfrów zleciło firmie [[AVAWytwórnia RadioRadiotechniczna AVA|AVA]], której współwłaścicielem był [[Antoni Palluth]], zbudowanie maszyn identycznych z Enigmą stosownie do wytycznych Rejewskiego<ref>Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 25.</ref>. AVA zbudowała także urządzenie kryptograficzne takie jak "[[cyklometr]]" i "[[bomba kryptologiczna]]."<ref>Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', pps. 53, 212.</ref> [[Zygalski sheets|Perforowane arkuszePłachta Zygalskiego]] natomiast zostałyzostała wyprodukowanewyprodukowana w Biurze Szyfrów.
 
W styczniu 1938 roku płk [[Stefan Mayer]] zarządził, aby [[dane]] były gromadzone co dwa tygodnie, porównując numery w wiadomościach Enigmy z przechwytami Enigmy. Stosunek tych obliczeń wynosił 65 procent. Jak skomentował to [[Marian Rejewski]]: "te„te 75 procent … to była granica naszych możliwości. Z nieznacznie zwiększonym personelem moglibyśmy osiągnąć nawet 90 procent … odczytów. Lecz pewna liczba zaszyfrowanych materiałów… z powodów wadliwych transmisji lub … odbiorów, czy też z różnych innych powodów na zawsze pozostały nieodczytane"nieodczytane”<ref>[[Marian Rejewski]], "Appendix„Appendix D"D” in Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 265.</ref>.
 
Informacje otrzymywane z rozszyfrowanej Enigmy zdają się być skierowane od B.S.-4 głównie do Niemieckiego Biura II Oddziału Generalnego Sztabu (Wywiadu). Za co od 1935 roku do połowy kwietnia 1939 Major [[Jan Leśniak]], a w kwietniu 1939 przekazał zwierzchnictwo nad Biurem Niemieckim innemu [[Oficer (wojsko)|oficerowi]]<ref>Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', pps. 58, 64–66.</ref>.
 
Kiedy 1 września 1939 roku wybuchła [[II wojna światowa]], Leśniak i jego koledzy pracowali intensywnie przez trzy lat nad ustaleniem niemieckiego systemu [[Walka (wojsko)|walki]] i odnieśli sukces rozpracowując go w 95 procentach. Dlatego też niemiecki atak na Polskę nie był zaskoczeniem dla polskiego Sztabu Generalnego. Według Leśniaka wyniki otrzymane od [[polski wywiad|polskiego wywiadu]] „absolutnie przekroczyły granice naszych możliwości.”<ref>Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 66.</ref>
Linia 111:
Do roku 1937 Biuro Szyfrów Referat Niemiecki, BS-4, mieścił się w okazałym [[Pałac Saski w Warszawie|Pałacu Saskim]] – siedzibie Polskiego Sztabu Generalnego w Warszawie. W 1937 roku BS-4 zostało przeniesione do specjalnie zbudowanych obiektów w [[Kabaty (Warszawa)|Lasach Kabackich]] niedaleko miejscowości [[Pyry (Warszawa)|Pyry]], na południe od Warszawy. Warunki pracy były tu nieporównanie lepsze niż w zatłoczonej i ciasnej siedzibie Sztabu Generalnego<ref name="Kozaczuk, 1984 Enigma, p. 43">Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 43.</ref>.
 
Na to posunięcie miały także wpływ warunki bezpieczeństwa. ''[[Abwehra]]'' zajmowała się bowiem ciągłym werbunkiem potencjalnych zdrajców wśród pracowników Sztabu Generalnego. Nawet ci agenci, którzy nie mieli dostępu do tajnych informacji, mogli obserwować wchodzących i wychodzących z budynku pracowników, a także robić im zdjęcia za pomocą miniaturowych aparatów<ref name="Kozaczuk, 1984 Enigma, p. 43" />.
 
== Prezent dla sojuszników ==
25 lipca 1939 w Pyrach, na pięć tygodni przed wybuchem II wojny światowej, szefowie Biura Szyfrów: ppłk [[Gwido Langer]] i mjr [[Maksymilian Ciężki]], wraz z trzema matematykami-kryptologami i płk [[Stefanem Mayerem]] ujawnili wywiadowi francuskiemu ([[Gustave Bertrand]] i [[Henri BraquenieBraquenié]]) i brytyjskiemu ([[Alastair Dennison]], [[Alfred DillwynDilly Knox]] i [[Humphrey Sandwith]]) osiągnięcia Polski w dekrypcji Enigmy<ref>Ralph Erskine, "The„The Poles Reveal Their Secrets: [[Alastair Denniston|Alastair Denniston’s]]'s Account of the July 1939 Meeting at [[Pyry (Warszawa)|Pyry]]," ''[[Cryptologia]]'', vol. 30, no. 4 (2006), pps. 294–305.</ref>.).
 
Podczas, gdy Rejewski pracował nad rekonstrukcją Enigmy końcem 1932 roku, całkowicie rozwiązał kluczowy element<ref>[[Marian Rejewski]], Appendix D to Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 257.</ref>.
 
Prezent odszyfrowania Enigmy od Polaków dla zachodnich sojuszników, na pięć tygodni przed wybuchem II wojny światowej, pojawił się w odpowiednim momencie. Matematyk-kryptolog [[Gordon Welchman]] pisał: „Ultra (brytyjska operacja dotycząca odszyfrowania Enigmy) nie miałaby sensu, jeśli nie dowiedzielibyśmy się od Polaków, w ostatniej chwili, szczegółów związanych z niemiecką [[Enigmą]] i z operacjami wojsk niemieckich<ref>[[Gordon Welchman]], ''The Hut Six Story'', p. 289.</ref>. Po wojnie, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill powiedział królowi Jerzemu VI: „To Ultra zawdzięczamy zwycięstwo."<ref>Cited in a 2003 [[Imperial War Museum]] exhibit on "Secret„Secret War."”.</ref> Dwight D. Eisenhower opisał odszyfrowanie Enigmy, jako „decydujący wkład do działań alianckich.”<ref>[[F.W. Winterbotham]], ''The Ultra Secret'', p. 17.</ref>
 
Tydzień po spotkaniu w Pyrach, [[Dilly Knox]] podziękował Polakom w swoim liście z 1 sierpnia 1939 roku za „współpracę i cierpliwość.” Do listu dołączył chustę przedstawiającą [[Derby (horse racegonitwa)|wyścigi konne w Derby]], co było oczywistym porównaniem do wyścigu kryptologicznego<ref>Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 60.</ref>.
 
5 sierpnia 1939 roku, kiedy stało się jasnym, że Polska nie będzie w stanie powstrzymać niemieckiej inwazji, BS-4 otrzymało rozkaz zniszczenia części akt i ewakuowania najważniejszych pracowników<ref>Kozaczuk, 1984 ''Enigma'', p. 70.</ref>.
 
== Biuro za granicą ==
We wrześniu 1939 roku podczas [[Kampania wrześniowa|niemieckiej agresji na Polskę]], pracownicy Biura Szyfrów zostali ewakuowani na południowy wschód, a po inwazji Rosjan na wschodnią Polskę 17 września – do Rumunii, niszcząc po drodze cały sprzęt do kryptologii i całą dokumentację. Po przekroczeniu granicy Jugosławii i neutralnych Włoch dotarli oni w końcu do Francji. Tu, 20 października 1939 roku w PC Bruno na nowo rozpoczęli prace nad Enigmą współpracując z [[Bletchley Park]]<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', pps. 69–94, 104–11.</ref>.
 
W celach bezpieczeństwa alianci zaszyfrowywali wszystkie wiadomości używając maszyn podobnych do Enigmy. [[Henri Braquenie]] często dodawał na koniec wiadomości ironiczne "''[[Heil Hitler]]!''"<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', pps. 70–87.</ref> Niektórzy pracownicy Biura Szyfrów, którzy pracowali z Enigmą, a także większość pracowników AVA Radio, która zbudowała kopie Enigmy i sprzęt kryptologiczny dla Referatu Niemieckiego, zostali w Polsce. Niektórzy z nich byli przesłuchiwani przez [[Gestapo]], ale nikt nie zdradził sekretu prac nad odszyfrowaniem Enigmy<ref>Kozaczuk 1984 ''Enigma'', pps. 211–16211–216.</ref>.
 
W grudniu 1939 roku, kiedy ppłk [[Gwido Langer]] wraz z kpt. [[Henri Braquenié|Braquenie]] odwiedzili Londyn i Bletchley Park, Brytyjczycy zapytali ich o powrót polskich pracowników do kraju. Langer, jednakże, odpowiedział, że polscy kryptolodzy muszą pozostać tam, gdzie tworzone są Polskie Siły Zbrojne, czyli we Francji<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]], 1984 ''Enigma'', pps. 99, 102.</ref>.
 
W styczniu 1940 roku brytyjski kryptoanalityk [[Alan Turing]] spędził kilka dni w PC Bruno pracując z polskimi kolegami. Przywiózł Polakom [[arkusze Zygalskiego]], które były wyprodukowane przez [[John R.F. Jeffreys|Johna Jeffreya]] w Bletchley Park. Niestety nie działały one poprawnie. Jak się okazało błędnie skopiowane<ref>[[Michael Smith (newspaper reporter)|Smith]] (2006) p. 27.</ref>. Naprawienie tego błędu 17 stycznia 1940 roku pozwoliło Polakom osiągnąć pierwszy przełom od 28 października 1939 w sprawie Enigmy<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]], ''Enigma'' 1984, pps. 84; 94, note 8.</ref>.
 
W maju 1940 roku Niemcy tuż przed rozpoczęciem ofensywy na [[Belgia|Belgię]], [[Luksemburg|Luxemburg]] i [[Holandia|Niderlandy]], mającej otworzyć drogę na Francję, po raz kolejny zmienili sposób szyfrowania wiadomości. W wyniku czego arkusze Zygalskiego okazały się nieprzydatne. "<ref name="ReferenceA">[[Marian Rejewski|Rejewski]] (1984 c) p. 243.</ref><ref>[[Marian Rejewski|Rejewski]] (1984 d) pps. 269–70269–270.</ref> Według [[Gustave Bertranda]] „pokonanie nowych trudności wymagała nadludzkiego wysiłku w dzień i w nocy: 20 maja odszyfrowanie rozpoczęło się na nowo.”<ref>[[Gustave Bertrand|Bertrand]] (1973) pps. 88–89.</ref>
 
Tuż po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 roku, Polaków ewakuowano do Algierii. W październiku 1940 rozpoczęli oni prace nad "''[[Cadix]]''", niedaleko [[Uzes]], w nieokupowanym południowym rejonie [[Vichy]], we Francji. Gustave Bertrand wspomagał ich finansowo<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', pps. 112–18112–118.</ref>.
 
Dwa lata później, 8 października 1942 roku, Bertrand dowiedział się z [[BBC]], że alianci wylądowali we [[francuskiej Północnej Afryce]]. Będąc przygotowanym na to, że Niemcy zajmą [[Vichy]], 9 października ewakuował on [[Cadix]]. Dwa dni później Niemcy wkroczyli do południowej części Francji. Rankiem 12 października okupowali już [[Cadix]]<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', p. 139.</ref>.
 
Uciekając z Cadix, polscy pracownicy ominęli okupowane Włochy i niemieckie [[Gestapo]] i zdołali uciec do Francji przez [[Hiszpania|Hiszpanię]]<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', pps. 148–51148–151.</ref>. [[Jerzy Różycki (matematyk)|Jerzy Różycki]], [[Jan Graliński]] i [[Piotr Smoleński]] zginęli w katastrofie francuskiego statku pasażerskiego ''Lamoricière'' na [[Morzu Śródziemnomorskim]], na którym to wracali do Francji z [[Algierii]] w styczniu 1942 roku<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', p. 128.</ref>.
 
[[Marian Rejewski]] i [[Henryk Zygalski ]] wspinali się przez [[Pireneje]] wraz z przewodnikiem (który ich okradł), aż do granicy hiszpańskiej, gdzie zostali aresztowani 30 stycznia 1943 roku<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', pps. 150-51151.</ref>. Przed uwolnieniem po interwencji [[Czerwonego Krzyża]], Hiszpanie przetrzymywali ich przez trzy miesiące<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', p. 154.</ref>. Po pokonaniu długiej drogi udało się im w końcu dołączyć do [[Polskich Sił Zbrojnych]] w [[Great Britain|Wielkiej Brytanii]]<ref >[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', pps. 205–7205–207.</ref>, gdzie wcielono ich do Polskiej Armii i zatrudniono do łamania szyfrów ''[[Schutzstaffel|SS]]''<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', pps. 208–9208–209.</ref>.
 
Wraz z końcem II wojny światowej praca Biura Szyfrów ustała. Od czasu jego założenia w 1931 aż do końca wojny w 1945 roku Biuro, pozostając tą samą agencją, z tymi samymi najważniejszymi pracownikami i wykonując mniej więcej te same zadania, teraz przestało istnieć. Ani Zygalski, ani Rejewski nigdy więcej nie pracowali jako kryptolodzy. Pod koniec 1946 roku Rejewski powrócił do swojej rodziny zze zrujnowanej i politycznie zmienionej Polsce, gdzie przeżył 33 lata. Umarł w lutym 1980 roku. Zygalski pozostał w Anglii aż do śmierci w 1978 roku<ref>[[Władysław Kozaczuk|Kozaczuk]] 1984 ''Enigma'', p. 224.</ref>.
 
== W kulturze popularnej ==
Linia 149:
 
W 1979 roku został nakręcony polski film pt. ''Sekret Enigmy'' (The Enigma Secret) [http://imdb.com/title/tt0079878/], opowiadający prawdziwą, choć powierzchowną historię Biura Szyfrów. Dwadzieścia dwa lata później, w 2001 roku pojawiła się produkcja z Hollywood zatytułowana [[Enigma (2001 film)|Enigma]]. Jednakże film ten został skrytykowany za historyczne nieścisłości, włącznie z wkładem Polaków w odszyfrowanie Enigmy.
 
== Bibliografia ==
* '''Andrzej Pepłoński''' - ''Kontrwywiad II Rzeczypospolitej'' (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2002
* '''Władysław Kozaczuk''' - Bitwa o Tajemnice: ''Służby wywiadowcze Polski i Niemiec 1918-1939'', wyd. Książka i Wiedza Warszawa 1967, 1999
* '''Andrzej Misiuk''' - ''Służby Specjalne II Rzeczypospolitej'' (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 1998
* '''Henryk Ćwięk''' - ''Przeciw Abwehrze'' (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2001
* '''Normam Polmar''', '''Thomas B. Allen''' - ''Księga Szpiegów'', Wydawnictwo Magnum Warszawa 2000
* Władysław Kozaczuk, ''Enigma: How the German Machine Cipher Was Broken, and How It Was Read by the Allies in World War Two'', edited and translated by Christopher Kasparek, Frederick, MD, University Publications of America, 1984.
* Jan Bury, "Polish Codebreaking during the Russo-Polish War of 1919–1920," ''[[Cryptologia]]'', vol. 28, no. 3 (July 2004), pp. 193–203.
* Kris Gaj, Arkadiusz Orłowski: Facts and Myths of Enigma: Breaking Stereotypes. EUROCRYPT 2003: 106–122.
* Władysław Kozaczuk, Jerzy Straszak, Enigma: How the Poles Broke the Nazi Code, Hippocrene Books, 2004, ISBN 0-7818-0941-X.
* I. J. Good and Cipher A. Deavours, afterword to: Marian Rejewski, "How Polish Mathematicians Deciphered the Enigma", ''Annals of the History of Computing'', July 1981.
* [[Marian Rejewski]], "An Application of the Theory of Permutations in Breaking the Enigma Cipher," Applicationes mathematicae, 1980.
* Gilbert Bloch, "Enigma before Ultra: Polish Work and the French Contribution", translated by C.A. Deavours, ''Cryptologia'', July 1987.
* Zbigniew Brzezinski, "The Unknown Victors". pp.15–18, in Jan Stanislaw Ciechanowski, ed. ''Marian Rejewski 1905–1980, Living with the Enigma secret.'' 1st ed. Bydgoszcz: Bydgoszcz City Council, 2005, ISBN 83-7208-117-4.
* Gordon Welchman, "From Polish Bomba to British Bombe: the Birth of Ultra", ''Intelligence and National Security'', 1986.
* '''Robert Majzner''' - ''Polski Wywiad wojskowy wobec polityki III Rzeszy 1933-1939'' Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2006
 
== Zobacz też ==
Linia 177 ⟶ 160:
 
{{Przypisy|2}}
 
== Bibliografia ==
* '''Andrzej Pepłoński''' - ''Kontrwywiad II Rzeczypospolitej'' (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2002
* '''Władysław Kozaczuk''' - Bitwa o Tajemnice: ''Służby wywiadowcze Polski i Niemiec 1918-1939'', wyd. Książka i Wiedza Warszawa 1967, 1999
* '''Andrzej Misiuk''' - ''Służby Specjalne II Rzeczypospolitej'' (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 1998
* '''Henryk Ćwięk''' - ''Przeciw Abwehrze'' (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu) Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2001
* '''Normam Polmar''', '''Thomas B. Allen''' - ''Księga Szpiegów'', Wydawnictwo Magnum Warszawa 2000
* Władysław Kozaczuk, ''Enigma: How the German Machine Cipher Was Broken, and How It Was Read by the Allies in World War Two'', edited and translated by Christopher Kasparek, Frederick, MD, University Publications of America, 1984.
* Jan Bury, "Polish„Polish Codebreaking during the Russo-Polish War of 1919–1920," ''[[Cryptologia]]'', vol. 28, no. 3 (July 2004), pps. 193–203.
* Kris Gaj, Arkadiusz Orłowski: Facts and Myths of Enigma: Breaking Stereotypes. EUROCRYPT 2003: 106–122.
* Władysław Kozaczuk, Jerzy Straszak, Enigma: How the Poles Broke the Nazi Code, Hippocrene Books, 2004, ISBN 0-7818-0941-X.
* I. J. Good and Cipher A. Deavours, afterword to: Marian Rejewski, "How„How Polish Mathematicians Deciphered the Enigma"Enigma”, ''Annals of the History of Computing'', July 1981.
* [[Marian Rejewski]], "An„An Application of the Theory of Permutations in Breaking the Enigma Cipher," Applicationes mathematicae, 1980.
* Gilbert Bloch, "Enigma„Enigma before Ultra: Polish Work and the French Contribution"Contribution”, translated by C.A. Deavours, ''Cryptologia'', July 1987.
* Zbigniew Brzezinski, "The„The Unknown Victors".Victors”, pps. 15–18, in Jan Stanislaw Ciechanowski, ed. ''Marian Rejewski 1905–1980, Living with the Enigma secret.'' 1st ed. Bydgoszcz: Bydgoszcz City Council, 2005, ISBN 83-7208-117-4.
* Gordon Welchman, "From„From Polish Bomba to British Bombe: the Birth of Ultra"Ultra”, ''Intelligence and National Security'', 1986.
* '''Robert Majzner''' - ''Polski Wywiad wojskowy wobec polityki III Rzeszy 1933-1939'' Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2006
 
{{Polskie służby specjalne II RP/PRL/III RP}}