Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu: Różnice pomiędzy wersjami

Parafia prawosławna w Kaliszu powstała w II połowie XVIII w., w związku z osiedlaniem się w mieście przybyłej z [[Macedonia (kraina historyczna)|Macedonii]] ludności [[Grecy|greckiej]]. Wspólnota podlegała początkowo [[Patriarchat Konstantynopolitański|Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu]]. Do początków XIX w. nie posiadała stałego duszpasterza; posługi religijne w tym okresie pełnił duchowny z [[Poznań|Poznania]]. W 1782 w nabytej przez społeczność kamienicy we wschodniej pierzei [[Główny Rynek w Kaliszu|Głównego Rynku]] urządzono kaplicę (ówczesne władze nie zezwalały na budowę wolnostojących świątyń prawosławnych), a kilka lat później na obrzeżach miasta (dziś dzielnica [[Czaszki]]) założono [[Cmentarz grecko-prawosławny w Kaliszu|cmentarz]]. Według przeprowadzanych spisów, w 1793 parafia liczyła 41 osób, a w 1811 – 66<ref name="umkalisz">[http://www.kalisz.pl/pl/q/o-miescie/historia-kaliskiej-spolecznosci-prawoslawnej Historia kaliskiej społeczności prawosławnej na stronie Urzędu Miejskiego w Kaliszu]</ref>.

W 1818 władze miejskie przekazały parafii były [[katolicyzm|katolicki]] kościół klasztorny przy ul. św. Stanisława, który następnie zaadaptowano na [[Cerkiew (budynek)|cerkiew]] i wyświęcono pod wezwaniem [[Atanazy Wielki|św. Atanazego]], natomiast kaplica w Głównym Rynku została zlikwidowana. W 1825 parafię włączono do [[Rosyjski Kościół Prawosławny|Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego]]<ref name="umkalisz"/>.

Po upadku [[powstanie listopadowe|powstania listopadowego]] do miasta przybyło wielu [[Rosjanie|Rosjan]], głównie wojskowych. Z myślą o nich w Sali Musztry dawnego Korpusu Kadetów (przy obecnej ulicy Łaziennej) urządzono w 1832 cerkiew garnizonową pod wezwaniem [[Święty Jerzy|św. Jerzego]], której przydzielono stałego kapelana. W tym samym roku<ref>[http://www.kalisz.pl/pl/q/o-miescie/najwazniejsze-miejsca-0 Strona Urzędu Miejskiego w Kaliszu – ''Najważniejsze miejsca: Cmentarz prawosławny na Majkowie'']</ref> w [[Majków|Majkowie]] (dzisiejszej dzielnicy Kalisza) założono prawosławny cmentarz wojskowy, na którym chowano rosyjskich żołnierzy i ich rodziny (obecnie jest to katolicko-prawosławny cmentarz cywilno-wojskowy). W 1835 zamknięto – ze względu na zły stan techniczny – cerkiew św. Atanazego, a jej wyposażenie przeniesiono do cerkwi św. Jerzego (która odtąd zaczęła służyć również parafii cywilnej). Dalszy napływ Rosjan nastąpił po upadku [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]]; w 1870 w Kaliszu zamieszkiwało ponad 1200 osób narodowości rosyjskiej. W związku z tym władze carskie postanowiły wznieść w mieście okazałą świątynię prawosławną. [[Sobór (świątynia)|Sobór]] pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła – u zbiegu ulic Warszawskiej (obecnie [[Ulica Zamkowa w Kaliszu|Zamkowej]]) i Panny Marii (obecnie część [[Plac Jana Pawła II w Kaliszu|Placu Jana Pawła II]]) – wzniesiono w latach 1875–1877 ze środków państwowego funduszu cerkiewno-budowlanego. Na uroczystości [[poświęcenie kościoła|konsekracji]] (27 lipca 1877)<ref>[http://www.kalisz.pl/pl/q/o-miescie/najwazniejsze-miejsca-0 Strona Urzędu Miejskiego w Kaliszu – ''Najważniejsze miejsca: Sobór p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła'']</ref> obecnych było 3 jeszcze żyjących przedstawicieli społeczności greckiej. W nowej świątyni służyło dwóch prezbiterów (w tym [[protojerej]]), diakon i dwóch psalmistów. Parafia prowadziła działalność dobroczynną i oświatową. W ostatnich latach przed [[I wojna światowa|I wojną światową]] prawosławni stanowili ponad 10% mieszkańców miasta<ref name="umkalisz"/>.

Bezpośrednio po wybuchu I wojny światowej większa część ludności prawosławnej opuściła Kalisz (razem z wycofującymi się wojskami rosyjskimi, jeszcze przed zburzeniem miasta przez wojska niemieckie). Według spisu z 1921, w Kaliszu zamieszkiwało na stałe 323 prawosławnych, spośród których aż 193 deklarowało narodowość polską (pozostali – rosyjską, rusińską i [[Ukraińcy|ukraińską]]). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zarówno sobór Świętych Piotra i Pawła, jak i cerkiew garnizonowa św. Jerzego znalazły się w gestii polskich władz wojskowych. Początkowo w soborze planowano urządzić kościół garnizonowy, jednak Rada Miejska Kalisza zdecydowała o rozbiórce obiektu, co nastąpiło w 1930. W dawnej cerkwi św. Jerzego urządzono świetlicę wojskową<ref>[http://www.kalisz.pl/pl/q/o-miescie/najwazniejsze-miejsca-0 Strona Urzędu Miejskiego w Kaliszu – ''Najważniejsze miejsca: Cerkiew garnizonowa p.w. św. Jerzego'']</ref>. Prawosławni organizowali nabożeństwa w kapliczkach cmentarnych (na Czaszkach i w Majkowie), w latach 1921–1926 na terenie szkoły [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Kaliszu|ewangelickiej]], a od 1926 w odzyskanym budynku parafialnym przy ulicy Niecałej. W 1928 w sąsiedztwie tego budynku rozpoczęto przygotowania do wzniesienia [[Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu|wolnostojącej cerkwi]]. 7 kwietnia 1929 poświęcono kamień węgielny pod jej budowę, a we wrześniu 1930 oddano gotową świątynię do użytku (do jej zbudowania wykorzystano materiał z rozbieranego soboru; nowa cerkiew otrzymała też wezwanie, które nosił sobór – Świętych Apostołów Piotra i Pawła). Część wiernych – niezadowolona z używania w języku liturgicznym ([[język cerkiewnosłowiański|cerkiewnosłowiańskim]]) wymowy rosyjskiej – urządziła kaplicę domową, w której nabożeństwa odprawiano po cerkiewnosłowiańsku z wymową ukraińską<ref name="umkalisz"/>.

W latach 20. XX w. parafia w Kaliszu weszła w skład [[Diecezja warszawsko-chełmska|diecezji warszawsko-chełmskiej]] [[Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny|Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego]]. Według spisu z 1931, wśród stałych mieszkańców Kalisza było 474 prawosławnych, z czego 157 deklarowało narodowość ukraińską, 136 – rosyjską (była to głównie „[[biała emigracja]]”), a ponad 200 zadeklarowało [[język polski]] jako ojczysty<ref name="umkalisz"/>.

W 1920 w Kaliszu utworzono [[Obóz Internowanych nr 10 w Kaliszu|obóz dla internowanych żołnierzy]] [[Armia Czynna Ukraińskiej Republiki Ludowej|Armii Czynnej Ukraińskiej Republiki Ludowej]], w którym działało prawosławne duszpasterstwo wojskowe (na terenie obozu urządzono m.in. dwie cerkwie – Opieki Matki Bożej oraz szpitalną św. Pantelejmona). Prawosławną opieką duszpasterską byli też objęci Ukraińcy przebywający w [[Obóz internowania w Szczypiornie|obozie]] w [[Szczypiorno|Szczypiornie]] (obecnie dzielnica Kalisza), którzy później zostali przeniesieni do obozu kaliskiego. Cerkiew Opieki Matki Bożej działała również po zlikwidowaniu obozu i utworzeniu w jego miejsce [[Stanica Ukraińska w Kaliszu|Stanicy Ukraińskiej]] (1924), w której niekiedy przebywało nawet powyżej 1000 osób. W latach 30. jej duszpasterzami byli: ks. Iwan Weliwczenko i o. [[archimandryta]] Borys (Jakubowski). Zmarłych żołnierzy ukraińskich chowano na trzech cmentarzach: [[Cmentarz grecko-prawosławny w Kaliszu|przy ulicy Górnośląskiej]], w Majkowie oraz na założonym w 1914 [[Ukraiński Cmentarz Wojskowy w Kaliszu|cmentarzu w Szczypiornie]] (wykupionym w 1929 przez [[Ukraiński Komitet Centralny w Polsce]], któremu Stanica podlegała). Stanica Ukraińska istniała jeszcze w czasie [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji hitlerowskiej]] (i nawet w tym okresie posiadała prawosławne duszpasterstwo – w latach 1939–1944 jej [[kapelan]]em był ks. Łazar Woroniuk); kres jej działalności położyło dopiero wkroczenie [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] w 1945<ref name="umkalisz"/>.

W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] cerkiew Świętych Piotra i Pawła była czynna; na niedzielnych nabożeństwach pojawiali się [[Roboty przymusowe|robotnicy przymusowi]] z Europy Wschodniej, a nawet [[Jeńcy sowieccy w niewoli niemieckiej (1941-1945)|jeńcy radzieccy]]. W 1945 wszyscy obecni w cerkwi na uroczystości [[Wielkanoc|Paschy]] zostali zatrzymani przez [[NKWD]], a następnie wywiezieni do radzieckich [[łagier|łagrów]]. Część kaliskich prawosławnych wyemigrowała do [[Europa Zachodnia|Europy Zachodniej]]. W parafii pozostało kilkadziesiąt osób<ref name="umkalisz"/>.

29 czerwca 2004 (w święto [[Patron (chrześcijaństwo)|patronalne]] według [[kalendarz gregoriański|nowego stylu]]) obchodzono 75-lecie poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę cerkwi oraz 230-lecie istnienia parafii. Uroczystościom przewodniczył ordynariusz diecezji łódzko-poznańskiej, arcybiskup [[Szymon (Romańczuk)|Szymon]]; obecni byli też przedstawiciele władz miejskich. 12 lipca 2006, podczas ponownej wizyty w parafii kaliskiej, arcybiskup Szymon poświęcił odrestaurowany cerkiewny [[ikonostas]]. W tym samym dniu hierarcha otrzymał przyznany przez prezydenta miasta medal „Honorowy Przyjaciel Miasta Kalisza”<ref name="umkalisz"/>.