Natan mędrzec: Różnice pomiędzy wersjami

|pol: data wydania = [[1867]]<ref>tłumaczenieTłumaczenie [[Rozalia Saulson|Saulson]] pt. Natan, wyd. w [[Lipsk]]u za: Wstęp autorstwa Ivo Łaborewicza do wydania książki Saulson: Warmbrunn i okolice jego, 2008. Wyd. AD REM, Jelenia Góra, strona 13 i 14.</ref> lub [[1877]]<ref>[http://www.biblionetka.pl/book.aspx?id=36541 BiblioNETka - książka - Natan mędrzec {Lessing Gotthold Ephraim}].</ref>

'''Natan mędrzec''' ([[Język niemiecki|niem.]] ''Nathan der Weise'') – pięcioaktowy [[dramat]] [[Gotthold Ephraim Lessing|Gottholda Ephraima Lessinga]] opublikowany w 1779 roku<ref>[http://www.abaa.org/books/254534162.html Nathan der Weise &#91;Nathan the Wise&#93; by Gotthold Ephraim LESSING from Historicana -– Used Book -– Hardcover -– First Edition<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref> i wystawiony 14 kwietnia 1783 roku w [[Berlin]]ie. Głównym tematem utworu jest [[humanitaryzm]] i łącząca się z nim przypowieść o pierścieniu z trzeciego aktu – stworzona prawdopodobnie przez [[Sefardyjczycy|sefardyjczyków Żydów]], a jej początki sięgają 1100 roku; przed Lesingiem pisał o niej [[Giovanni Boccaccio]] w [[Dekameron (literatura)|Dekameronie]]ie.

Akcja dramatu rozgrywa się w [[Jerozolima|Jerozolimie]] w czasie trzeciej wyprawy krzyżowej przypadającej na lata 1189-1192.

Templariusz zakochuje się w córce Natana i pragnie ją poślubić. Od zarządczyni Natana Dai dowiaduje się, że Recha została przezeń adoptowana, a jej prawdziwi rodzice byli chrześcijanami. Natan przyjmuje oświadczyny z dystansem, a templariusz udaje się po radę do patriarchy Jerozolimy. Głowa kościoła nakazuje poszukiwania „owego Żyda”, nosząc się z zamiarem spalenia go na stosie za porwanie chrześcijańskiego dziecka i jego [[apostazja|apostazję]].

[[Plik:Gottlieb-Recha Welcoming Her Father 1877.jpg|200px|thumb|right200px|[[Maurycy Gottlieb]]:''Recha wita swojego ojca'']]

Idea tolerancji zawarta w przypowieści o pierścieniu została ujęta już w XIV wieku przez Boccaccia w jego [[Dekameron]]ie. Autor opowiada tam historię ojca, który zgodnie z tradycją oddaje pierścień najumiłowańszemu synowi (pierścień, czyniący jego posiadacza miłym Bogu i ludziom). W utworze Lessinga można znaleźć lekko zmodyfikowaną wersję tego samego podania.

Saladyn wzywa do siebie Natana i pyta go, którą z monoteistycznych religii uważa za prawdziwą. Ten szybko rozpoznaje pułapkę zastawioną przez władcę. Jeśli uzna wyższość swej wiary, obrazi w ten sposób majestat [[sułtan]]a, jeśli natomiast wstawi się za [[islam]]em, to może oczekiwać pytania, dlaczego wciąż jest Żydem. Unikając więc jasnych stwierdzeń, Natan odpowiada mu przypowieścią.

Pewien mężczyzna posiadał pierścień, który odziedziczył po ojcu. Każdy, kto go nosił z niezachwianym przekonaniem, był miły Bogu i ludziom. Pierścień był przekazywany z pokolenia na pokolenie, a dostawał go zawsze ten syn, którego ojciec kochał najbardziej ze wszystkich.

Jednak zdarzyło się, iż pewien ojciec, mający trzech synów, nie faworyzował żadnego z nich. Nakazał więc artyście stworzyć duplikaty klejnotu, a następnie każdemu z nich ofiarował pierścień, zapewniając przy tym o jego autentyczności.

Po jego śmierci wszyscy synowie udali się do sądu, aby rozstrzygnąć, który z pierścieni jest tym prawdziwym. Sędzia jednak nie był w stanie tego stwierdzić. Przypomniał on jednak, że klejnot ma właściwość czynienia jego posiadacza miłym Bogu i ludziom. Jako iż wydaje się to nie mieć przełożenia na żadnego z synów, to możliwe jest, że autentyczny pierścień się zagubił. (Sędzia nie odpowiada jednoznacznie na zapytania, kiedy mogłoby do tego dojść, teoretycznie nawet pierścień ojca mógł być fałszywy). Ostatecznie doradza im, by każdy z nich myślał, że to jego pierścień jest autentyczny i dodaje, że ojciec kochał każdego z nich jednakowo, tak iż nie mógł on znieść myśli o faworyzowaniu żadnego z nich (wbrew tradycji). Jeśli jednak jeden z klejnotów rzeczywiście jest autentyczny, to należy wyczekiwać jego cudownego działania w przyszłości, a każdy z jego posiadaczy powinien się starać, aby ów efekt przywołać.

Przypowieść o pierścieniu uważana jest za kluczowy tekst [[oświecenieOświecenie (epoka)|epoki oświeceniowej]] i jest ona sztandarowym ujęciem idei tolerancji.

Postać ojca z przypowieści można przyrównać do Boga, podczas gdy trzy pierścienie symbolizują trzy religie monoteistyczne ([[judaizm]] , [[chrześcijaństwo]], [[islam]]). Wszyscy synowie reprezentują zwolenników poszczególnych religii, a sam Natan jest sędzią, próbującym rozstrzygnąć spór. Wymową przypowieści byłoby wiec stwierdzenie, że Bóg kocha wszystkich ludzi jednakowo, niezależnie od wyznawanej religii, ponieważ każda z nich jest jego dziełem.

Zgodnie z cechami przypowieści (z 3 aktu) rzeczywistość i fikcja nachodzą na siebie. Historia Natana, którą ten opowiada sułtanowi, jest pośrednią odpowiedzią na jego pytanie i jednocześnie próbą zanegowania jego sensu, ponieważ podług protagonisty (i Lessinga) każdy człowiek musi znaleźć i szanować swoją własną religię, nie podważając przy tym autentyczności innych. Zafascynowany opowieścią Saladyn odsyła Natana by zastanowić się nad wymową podania. To, że akceptuje on naukę zawartą w przypowieści, jest jednocześnie zachętą dla czytelnika, by ten podążał podobną ścieżką.

* Nathan der Weise. Text und Materialien, bearbeitet von Ingrid Haaser; Klassische Schullektüre; Berlin: Cornelsen 1997 ISBN 3-464-12136-4.

* Nathan der Weise. Lehrerheft von Ingrid Haaser; Klassische Schullektüre; Berlin: Cornelsen 1999 ISBN 3-464-12137-2.

* Hans-Ulrich Lindken: Erläuterungen zu Gotthold Ephraim Lessing, Nathan der Weise. 5. Auflage. Bange 1987, ISBN 3-8044-0225-9.

* Friedrich Niewöhner: Veritas sive Varietas. Lessings Toleranzparabel und das Buch von den drei Betrügern, Schneider, Heidelberg 1988, ISBN 3-7953-0761-9.

* Hans Ritscher: Gotthold Ephraim Lessing: Nathan der Weise. 9. Auflage. Diesterweg 1979, ISBN 3-425-06380-4.

* Timotheus Will: Lessings dramatisches Gedicht Nathan der Weise und die Philosophie der Aufklärungszeit, Schöningh 1999. ISBN 3-506-75069-0.

* Peter Sloterdijk: Gottes Eifer. Vom Kampf der drei Monotheismen. Verlag der Weltreligionen im Insel Verlag 2007, ISBN 978-3-458-71004-2.