Wikipedia

Safawidzi: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Mix321 (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
87 945 edycji
drobne redakcyjne
Linia 3:
 
== Początki i zdobycie władzy ==
Początki historii rodu Safawidów są niejasne. Być może z pochodzenia byli [[Kurdowie|Kurdami]], "ale pod każdym praktycznym względem byli tureckojęzyczni i sturkizowani"<ref name="SAFAWID">{{cytuj stronę| url = http://www.iranica.com/articles/iran-ii2-islamic-period-page-4 | tytuł = Iran (2)Iran in the Islamic Period (651-1980s) THE SAFAVIDS (1501-1722) | data dostępu = 22 stycznia 2011 | autor = Ehsan Yarhsater| opublikowany = Encyclopaedia Iranica| język = en}}</ref>. Ich kariera rozpoczęła się na początku XIV wieku, gdy [[Safi ad-Din Iszak|Safi ad-Din]] (zm. 1324) przejął przywództwo lokalnego [[tarika]]tu z siedzibą w [[Ardabil (miasto)|Ardabilu]], który od jego imienia zaczęto nazywać "safawijje". Przywództwo tarikatu "safawijje" miało charakter dziedziczny wśród potomków Safi ad-Dina. On sam był [[sunnizm|sunnitą]] należącym do [[mazhab|szkoły]] [[SzafiʾiciSzafi’ici|szafi'ickiej]], jednak w bliżej nieznanym momencie jego następcy przyjęli [[szyizm]]. Safawidzka propaganda znajdowała żywy oddźwięk wśród turkmeńskich plemion, które od XV wieku łączyła wrogość w stosunku do centralizacyjnej polityki [[Imperium osmańskieOsmańskie|Osmanów]], będącej nie do pogodzenia z tradycyjnym koczowniczym stylem życia. Kiedy w roku 1447/1448 przywództwo tarikatu przejął [[Dżunajd Ibn Ibrahim|Dżonejd]] (zm. 1460), zaczął on zbierać wokół siebie Turkmenów i organizować ich do najazdów na narody [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazu]] pod hasłem [[dżihad]]u. Te najazdy doprowadziły Safawidów do konfliktu z [[szyrwan]]szahem i najpotężniejszym władcą regionu, przywódcą [[Kara Kojunlu]] [[Dżahanszah]]em (1438 – 1467), który nakazał Dżonejdowi rozwiązać jego siły. Dżonejd schronił się pod protektoratem rywala Dżahanszaha, wodza [[Ak Kojunlu]] [[Uzun Hasan]]a (1452 – 1478), ostatecznie zginął jednak w trakcie kolejnego rajdu w walce z siłami szyrwanszaha. Jego syn [[Hajdar Ibn Dżunajd|Hajdar]] (zm. 1488) wziął za żonę córkę Uzun Hasana, jednak następca tego ostatniego, [[Jakub Ibn Uzun Hasan|Jakub]] (1478 – 1490), poczuł się zagrożony przez rosnącą potęgę Safawidów i w przymierzu z szyrwanszahem pokonał i zabił ich przywódcę. To właśnie za czasów Hajdara zwolennicy Safawidów zaczęli nosić czerwone turbany z dwunastoma frędzlami na cześć dwunastu [[imam (szyizm)|imamów]], od których otrzymali nazwę [[Kyzyłbasze]] (dosłownie "czerwone głowy"). Jakub uwięził synów Hajdara, jednak jeden z następnych przywódców Ak Kojunlu, [[Rustem Ibn Maksud|Rustem]] (1493 – 1497), uwolnił ich, tylko po to by w roku 1494 zaatakować Safawidów i zabić najstarszego z nich [[Ali Mirza|Alego]]. Po tym wydarzeniu siedmioletni wówczas brat Alego, [[Isma'il I|Esma'il]] (1501 – 1524), ukrył się w [[Lahidżan]]ie pod opieką miejscowego władcy. Mimo śmierci trzech kolejnych przywódców Safawidzi zachowali wpływy wśród swoich zwolenników, co można wyjaśnić odwoływaniem się przez nich do posłuszeństwa jakie adept sufizmu ("morid") powinien okazywać swojemu mistrzowi ("morszid-e kamil"), przypisywaniem sobie statusu wcielenia Boga i zarazem przedstawiciela [[ghajba|nieobecnego]] imama. Wykorzystując ciągłe walki o władzę pośród Ak Kojunlu w roku 1499 Esma'il opuścił Lahidżan i udał się do Ardabilu. Latem następnego roku zebrało się wokół niego około 7 tys. Kyzyłbaszy i w grudniu pokonał on i zabił szyrwanszaha Farrochsajara (1468 – 1500), mszcząc tym samym śmierć ojca i dziadka. Z kolei w roku 1501 Esma'il pokonał siły Ak Kojunlu w bitwie na równinie Szarur nieopodal [[Nachiczewan (miasto)|Nachiczewan]]u i zajął [[Tebriz]], gdzie zaczęto w jego imieniu bić monety oraz czytać [[Chutba|chutbę]]. Ogłosił on wówczas [[imamizm]] prawdziwą religią. Bitwa na równinie Szarur okazała się decydująca i do roku 1508 Esma'ilowi udało się zająć resztę terytoriów Ak Kojunlu w Iranie i [[Irak]]u<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko= Składanek | imię=Bogdan | tytuł= Historia Persji. T. 3, Od Safawidów do II wojny światowej | data=2007 | wydawca=Wydawnictwo Akademickie Dialog | miejsce=Warszawa | isbn=978-83-89899-78-1 | strony=14 – 21}}; {{Cytuj książkę | nazwisko=İnalcık | imię=Halil | inni=przeł. Justyn Hunia | tytuł= Imperium Osmańskie : epoka klasyczna 1300-1600 | data=2006 | wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego | miejsce=Kraków | isbn=83-233-2194-9 | strony=43 – 44}}; {{Cytuj książkę | autor r=R.M. Savory | rozdział=Şafawids I. Dynastic, political and military history. II. Economic and commercial history; trade relations with Europe | nazwisko=Bosworth | imię=C.E. | nazwisko2=Van Donzel | imię2=E. | nazwisko3=Heinrichs | imię3=W.P. | nazwisko4=Lecomte | imię4=G.| tytuł=The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume VIII | data=1995 | wydawca=E.J. Brill | miejsce=Leiden | isbn=90-04-09834-8 | strony=766 – 767}}; {{Cytuj pismo | czasopismo=Der Islam |nazwisko=Savory |imię=R.M. |autor= |tytuł=The Struggle for Supremacy in Persia after the death of Tīmūr |oznaczenie=1965 |wolumin= 40 |strony=50, 55 – 59, 62 – 64 | issn =1613-0928 |doi = 10.1515/islm.1964.40.1.35 | url=http://www.reference-global.com/doi/abs/10.1515/islm.1964.40.1.35 |język=en}}</ref><ref name="Matthee">{{cytuj stronę| url = http://www.iranica.com/articles/safavids | tytuł = SAFAVID DYNASTY | data dostępu = 22 stycznia 2011 | autor = Rudi Matthee | opublikowany = Encyclopaedia Iranica| język = en}}</ref><ref name="SAFAWID"/>.
 
== Rozkwit państwa Safawidów ==
[[Plik:Shah_Ismail_I.jpg|thumb|150px269x269px|Esma'il I]]
W roku 1507 [[Uzbecy]] zajęli [[Chorasan]] aż do [[Meszhed]]u włącznie. W roku 1510 Esma'il pokonał i zabił w bitwie pod [[Antiochia Margiańska|Merwem]] chana [[Uzbecy|Uzbeków]] [[Muhammad Szejbani|Muhammada Szejbaniego]] (1500 – 1510), jednak podejmowane później we współdziałaniu z [[Babur|Baborem]] próby podboju Azji Środkowej nie przyniosły rezultatu. Głównymi rywalami Esma'ila byli jednak sunniccy Osmanowie. W roku 1514 sułtan [[Selim I Groźny|Selim]] (1512 – 1520) pokonał Esma'ila w [[Bitwa na równinie Czałdyran|bitwie na równinie Czałdyran]], która nie tylko doprowadziła do utraty szeregu terytoriów na wschodzie, ale podważyła półboski status przywódcy safawijje i naruszyła tym samym szczególną więź pomiędzy nim a Kyzyłbaszami, a przez to miejsce bezwzględnego posłuszeństwa zajęła zwyczajna niesubordynacja dbających głównie o interesy własnego plemienia koczowników. Walki z Uzbekami i Osmanami miały stanowić trwały element historii Safawidów, podobnie jak generalnie przyjazne stosunki z [[Wielcy Mogołowie|Wielkimi Mogołami]]. Pierwsze lata panowania małoletniego syna Esma'ila, [[Tahmasp I|Tahmaspa]] (1524 – 1576), były okresem wojny domowej o sprawowanie regencji pomiędzy plemionami Kyzyłbaszy. Kiedy Tahmasp objął samodzielną władzę dążył on do ograniczenia wpływów Kyzyłbaszy poprzez promowanie na wyższe stanowiska [[Persowie|Persów]] oraz tworzenie oddziałów niewolnych żołnierzy, tzw. [[gholam]]ów. Tahmasp zmierzał także do oparcia państwa na nowych ideologicznych podstawach umiarkowanego [[imamici|imamizmu]] i poczynił ogromne wysiłki w kierunki nawrócenia swoich poddanych na to wyznanie. Po [[Wojna persko-turecka (1532-1555)|wieloletniej wojnie]] z Osmanami zawarł z nimi [[Traktat w Amasji|pokój w Amasji]] w roku 1555, stabilizując tym samym wschodnią granicę. W sumie "to panowanie Tahmaspa skonsolidowało safawidzkie rządy, zdefiniowało granice Persji i rozpowszechniło szyizm w Iranie"<ref name="SAFAWID"/>. Podczas panowania dwóch synów Tahmaspa, [[Ismail II|Esma'ila II]] (1576 – 1578) i [[Mohammad Chodabande|Mohammada Chodabande]] (1578 – 1587) kraj pogrążył się w konfliktach pomiędzy poszczególnymi plemionami Kyzyłbaszy oraz Kyzyłbaszami a [[Persowie|Persami]], co natychmiast wykorzystali Uzbecy i Osmanowie. Ład przywrócił dopiero najwybitniejszy z Safawidów, [[Abbas I Wielki]] (1587 – 1629). W roku 1590 zakończył on [[Wojna persko-turecka (1578–15901578-1590)|dwunastoletnią wojnę]] z Osmanami zrzekając się szeregu terytoriów na wschodzie, a w zamian zyskując czas na przeprowadzenie koniecznych reform. Kontynuując praktykę rozpoczętą przez Tahmaspa Abbas rozwinął korpus gholamów, rekrutujących się spośród ludów [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazu]], i wyposażył ich w broń palną. Ograniczało to rolę Kyzyłbaszy w armii, a gholamowie byli im przeciwstawiani także w sferze cywilnej – szacuje się, że pod koniec panowania Abbasa zajmowali oni około jednej piątej najwyższych stanowisk. Oznaką centralizacji było także przekształcenie wielu ziem dotychczas oddanych w lenno ("[[tijul]]", "[[sojurghal]]") na ziemie królewskie ("chasse"), co zwiększyło dochody państwa. Rozwojowi handlu sprzyjało zbudowanie przez szacha sieci dróg i [[karawanseraj]]ów oraz aktywna polityka rozwijania kontaktów z europejskimi kupcami. Przeprowadzone reformy pozwoliły Abbasowi wygrać wojny z Uzbekami, Mogołami i Osmanami, oraz zająć m.in. Irak z [[Bagdad]]em i świętymi miastami szyitów – [[Karbala|Karbalą]] i [[An-Nadżaf (miasto)|Nadżafem]]<ref name="SAFAWID"/><ref name="Matthee"/><ref name="Isma'il">{{cytuj stronę| url = http://www.iranica.com/articles/esmail-i-safawi| tytuł = ESMĀ'ĪLI S.AFAWĪ i. Biography| autor = Roger M. Savory| data dostępu = 16 lutego 2011 | opublikowany = Encyclopaedia Iranica| język = en}}</ref><ref>Składanek, ss. 50 – 52, 56</ref>.
 
== Schyłek dynastii ==
[[Plik:Naghshe Jahan Square Isfahan modified2.jpg|thumb|300px210x210px|Stworzony za czasów [[Abbas I Wielki|Abbasa I]] (1587 – 1629) [[Mejdan-e Naghsz-e Dżahan|Plac Naghsz-e Dżahan]] w [[Isfahan (miasto)|Isfahanie]]]]
[[Plik:Isfahan Lotfollah mosque ceiling symmetric.jpg|thumb|Sufit meczetu w Isfahanie z XVII w.|210x210px]]
Po śmierci Abbasa rozpoczął się schyłek państwa Safawidów. Inaugurując praktykę zamykania potencjalnych następców tronu w [[harem]]ie Abbas sprawił, że byli oni nieprzygotowani do rządzenia. Ta polityka miała utrudnić im wzniecanie buntów, lecz jej rzeczywistym rezultatem był wzrost politycznych wpływów znajdujących się w haremie kobiet i [[eunuch]]ów, a przebywający ciągle w ich towarzystwie książęta stali się centrum intryg w o wiele większym stopniu niż dotychczas. Jednocześnie nastawiona na szybkie zwiększenie dochodów państwa polityka zarządców ziem królewskich okazała się na dłuższą metę mieć negatywne skutki dla ich produktywności. W rezultacie ostatecznie pieniędzy było mniej, a ze względu na odebranie Kyzyłbaszom szeregu ziem zmniejszyła się ich liczba. W sumie wielkość armii Safawidów systematycznie spadała. Wnuk i następca Abbasa, [[Safi I]] (1629 – 1642), był okrutnym alkoholikiem, który ostatecznie przegrał kolejną [[Wojna persko-turecka 1623-1639|wojnę z Osmanami]] i na mocy [[Traktat w Kasr-e Szirin|traktatu z roku 1639]] ponownie utracił na ich rzecz Irak. Traktat ten jednak zapewnił Iranowi niemal wiek pokoju z tej strony. Ostatnim godnym następcą Abbasa był jego imiennik [[Abbas II]] (1642 – 1666), który wstępując na tron w wieku 10 lat uniknął długotrwałego dzieciństwa spędzonego w haremie. Ze względu na pomyślne okoliczności jego panowanie jest uważane za "babie lato ery Safawidów"<ref name="Matthee"/>. Dwaj kolejni Safawidzi, [[Safi II]] (1666 – 1694) i [[Sultan Husajn|Soltan Hosejn]] (1694 – 1722), byli typowymi wytworami wychowania w haremie, słabo interesującymi się sprawami państwa. W tej sytuacji rzeczywistą władzę przejęły kobiety i eunuchowie haremu, a w kraju zaczęło panować ogólne nieposzanowanie prawa i korupcja. W tym samym czasie państwo pogrążało się w ekonomicznym kryzysie – spadła produkcja rolnicza, a prawdopodobnie także produkcja jedwabiu, głównego perskiego towaru eksportowego. Zagraniczni kupcy, znajdujący coraz mniej perskich towarów, które mogłyby być wyeksportowane do Europy lub Indii, wydrenowali kraj z jego zasobów złota i srebra, co doprowadziło do kryzysu monetarnego. Polityka religijnej nietolerancji, która była rezultatem wzrastających wpływów [[ulem]]ów na dworze, także odbiła się na gospodarce, ponieważ dotknęła m.in. odgrywających ważną rolę w handlu [[Ormianie|Ormian]] i [[Hindusi|Hindusów]]. Safawidzi trwali przede wszystkim z powodu równoczesnej słabości swoich sąsiadów, jednak wraz z nadejściem XVIII wieku ich władzą zachwiała seria buntów, które były rezultatem m.in. wzrastającej presji podatkowej bankrutującego państwa. Jednymi z rebeliantów byli [[PasztunowiePasztuni|pasztuńscy]] [[Ghilzajowie|Ghilzai]], którzy pod przywództwem [[Mir WaisWajs Chan|Mir Wajsa]] (1709 – 1715) opanowali [[Kandahar]]. Syn Mir Wajsa, [[Mahmud Chan|Mahmud]] (1717 – 1725), przedsięwziął najazd na Iran i w roku 1722 pokonał dwukrotnie liczniejszą i lepiej wyposażoną, lecz źle dowodzoną i zdemoralizowaną armię Safawidów w [[Bitwa pod Golnabadem|bitwie pod Golnabadem]] w pobliżu [[Isfahan (miasto)|Isfahanu]], by następnie po sześciomiesięcznym oblężeniu zająć to stołeczne miasto. Soltan Hosejn poddał się najeźdźcy i przekazał mu insygnia władzy. Był to właściwie koniec panowania Safawidów w Iranie. Syn Soltana Hosejna, [[Tahmasp II]] (1729 – 1732), podjął walkę z Afganami, podczas której faktyczną władzę zdobył jego wódz, [[Nadir Szah Afszar|Nader Szah]] (1736 – 1747). Do roku 1730 wyparł on Afganów z Iranu i dwa lata później zdetronizował Tahmaspa II, wprowadzając na tron jego małoletniego syna [[Abbas III|Abbasa III]] (1732 – 1736), by w końcu w roku 1736 objąć samodzielną władzę. Tahmasp II i jego syn zostali ostatecznie zamordowani w roku 1740. Safawidzcy pretendenci do tronu pojawiali się jeszcze w różnych okolicznościach aż do roku 1773, ale nie odgrywali już znaczącej roli<ref name="SAFAWID"/><ref name="Matthee"/><ref>{{cytuj stronę| url = http://www.iranica.com/articles/gilzi- | tytuł = ḠILZĪ | data dostępu = 24 stycznia 2011 | autor = M. Jamil Hanifi | opublikowany = Encyclopaedia Iranica| język = en}}</ref><ref>Składanek, ss. 69, 71 – 74, 78 – 81, 100; {{Cytuj książkę | autor r=R.M. Savory | rozdział=Şafawids I. Dynastic, political and military history. II. Economic and commercial history; trade relations with Europe | nazwisko=Bosworth | imię=C.E. | nazwisko2=Van Donzel | imię2=E. | nazwisko3=Heinrichs | imię3=W.P. | nazwisko4=Lecomte | imię4=G.| tytuł=The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume VIII | data=1995 | wydawca=E.J. Brill | miejsce=Leiden | isbn=90-04-09834-8 | strony=771, 774}}</ref>.
 
== Znaczenie dynastii, religia i kultura ==
[[Plik:Map Safavid persia.png|thumb|300px211x211px|Rozwój terytorialny państwa Safawidów]]
Ustanowienie dynastii Safawidów jest często uważane za początek nowożytnej historii Iranu, a stworzone przez nich państwo za oznakę formowania się perskiego państwa narodowego. Jest tak przede wszystkim dlatego, że Safawidzi zjednoczyli pod swoimi rządami terytorium obejmujące obszar zbliżony do współczesnego Iranu, który odtąd w zasadzie pozostawał pod jedną władzą aż do dnia dzisiejszego, oraz nadali Iranowi jego szyicką tożsamość. Obie te kwestie były zresztą ze sobą powiązane. Nawrócenie dotychczas w zdecydowanej większości sunnickiego Iranu na szyizm miało jednak charakter stopniowy i jeszcze w roku 1720 jeden z Osmańskich obserwatorów szacował, że jedna trzecia kraju pozostała sunnicka. Wraz z państwowymi wysiłkami na rzecz nawrócenia Irańczyków na oficjalne wyznanie postępował proces standaryzacji religijnych praktyk, powiązany z rygorystycznym przestrzeganiem [[szariat|szari'atu]]. Był on zwrócony przeciwko "ludowej" religii Kyzyłbaszy, pełnej orgiastycznych praktyk, jak i szerzej sufizmowi, który w XVII wieku został w Iranie niemal całkowicie wypleniony. Z biegiem czasu Safawidzi rezygnowali z pretensji do półboskiego statusu zawartych w ich pierwotnej ideologii i kładli nacisk na swoje rzekome pochodzenie od siódmego [[imam (szyizm)|imama]] [[Musa al-Kazim|Musy al-Kazima]] (imam 745 – 799) oraz bycie reprezentantami [[ghajba|nieobecnego]] imama. Zgodnie z tradycyjnym imamickim nauczaniem podczas nieobecności imama nie można było wykonywać wielu zastrzeżonych tylko dla niego praktyk, takich np. jak prowadzenie piątkowej modlitwy, a każda władza była nielegalna. Pozostający pod wpływem nauczania [[Allama al-Hilli|Al-Hillego]] [[usulici|osulici]] przypisywali jednak [[mudżtahid|modżtahedom]] (to jest uczonym zdolnym do uprawiania [[idżtihad|edżtehadu]]) prawo do wykonywania wielu prerogatyw dotychczas zastrzeżonych dla imama. Popierający Safawidów [[Ali Ibn Abd al-Ali al-Karaki al-Amili|Al-Karaki]] (zm. 1534) twierdził nawet, że modżtahed ma wręcz obowiązek pobierać podatki na rzecz świeckiego władcy ("dża'ir" – tyrana), jeśli jest to w interesie muzułmanów. Niemniej wielu imamitów, zarówno osulitów, jak i w szczególności [[achbaryci|achbarytów]], którzy uznawali, że pod nieobecność imama jedynym źródłem wiedzy jest [[Koran]], [[sunna]] i [[hadis]]y, a edżtehad jest niedopuszczalny, odmawiało uznawania władzy Safawidów. Obok uczonych skoncentrowanych na egzegezie muzułmańskiej tradycji w okresie safawidzkim istnieli także teologowie o bardziej filozoficznym podejściu, skupieni wokół dworu w Isfahanie i stąd nazywani czasami [[Szkoła isfahańska|szkołą isfahańską]]. Za jej założyciela uważa się [[Mir Damad]]a (zm. 1630), zaś za najwybitniejszego przedstawiciela jego ucznia [[Molla Sadra|Mollę Sadrę]] (zm. 1640). W nauczaniu szkoły doszło do syntezy teologii imamickiej, [[falsafa|falsafy]] [[Al-Farabi]]ego i [[Awicenna|Awicenny]] oraz [[iszraki|iluminacjonizmu]] [[Szehaboddin Sohrawardi|Sohrawardiego]] ze spekulatywnym sufizmem [[Ibn Arabi]]ego (zm. 1240). Boskie objawienie ("szar"), ludzki intelekt ("akl") i mistyczne oświecenie ("kaszf") były w niej równouprawnionymi drogami do jedynej prawdy<ref name="SAFAWID"/><ref name="Matthee"/><ref>Savory, s. 765; Halm, ss. 31, 81, 83, 87 – 88, 92; {{Cytuj książkę | autor r=A.J. Newman | rozdział=Şafawids IV. Religion, philosophy and science | nazwisko=Bosworth | imię=C.E. | nazwisko2=Van Donzel | imię2=E. | nazwisko3=Heinrichs | imię3=W.P. | nazwisko4=Lecomte | imię4=G.| tytuł=The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume VIII | data=1995 | wydawca=E.J. Brill | miejsce=Leiden | isbn=90-04-09834-8 | strony=777 – 782}}</ref>.
 
[[Plik:The Court of Gayumars.jpg|thumb|200px319x319px|''Dwór Gajomarta'' – miniatura z [[Szahname Tahmaspa]], przypisywana [[Soltan Mohammad|Soltanowi Mohammadowi]]]]
Safawidzi rozpoczynali swoje rządy jako przywódcy koczowników, żyjący blisko swoich poddanych, z armią polegającą na zaciągu plemiennym i administracją opierającą się na plemiennej hierarchii. Z biegiem czasu stali się oni jednak osiadłymi monarchami, zgodnie z perską tradycją wyniesionymi w stosunku do swoich poddanych i odizolowanymi od nich na swoim dworze. W armii pojawili się gholamowie, w administracji rosła rola perskich, cywilnych urzędników, na czele z wielkim wezyrem, a coraz większa część ziemi traciła status własności feudalnej i stawała się ziemią królewską. Sztuka safawidzka wyrosła z połączenia tradycji turkmeńskich i timurydzkich, czego symbolem może być fakt, że kiedy Tahmasp wrócił z Heratu do Tebrizu w 1522 roku zabrał ze sobą [[Behzad]]a. To pod patronatem następcy Esma'ila powstała tzw. [[Szahname Tahmaspa]], zawierająca 258 miniatur i wspaniałą kaligrafię, "największa ''Szahname'' w perskiej historii"<ref>{{Cytuj książkę | autor r=A. Welch | rozdział=Şafawids V. Arts and architecture | nazwisko=Bosworth | imię=C.E. | nazwisko2=Van Donzel | imię2=E. | nazwisko3=Heinrichs | imię3=W.P. | nazwisko4=Lecomte | imię4=G.| tytuł=The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume VIII | data=1995 | wydawca=E.J. Brill | miejsce=Leiden | isbn=90-04-09834-8 | strony=788}}</ref>. Jej autorami było m.in. dwóch słynnych malarzy okresu, [[Agha Mirak]] i [[Soltan Mohammad]]. W późniejszym okresie Tahmasp odwrócił się od sztuki i najważniejszym centrum malarstwa stał się [[Meszhed]], gdzie namiestnikiem był jego bratanek, [[Ebrahim Mirza]] (zm. 1577). Owocem jego patronatu była wspaniała edycja ''Haft Awrang'' [[Maulana Dżami|Dżamiego]]. Na dworze Abbasa I działał "największy malarz safawidzkich czasów"<ref>Składankowa, s. 216</ref>, [[Reza Abbasi]] (zm. 1635). Abbas był jednak przede wszystkim wielkim budowniczym. Najważniejszym dziełem jego panowania była bez wątpienia rozbudowa nowej stolicy, Isfahanu, z jego największym w Iranie [[Mejdan-e Naghsz-e Dżahan|placem]] w centrum, z pałacem [[Ali Kapu]] po stronie zachodniej, stanowiącym jednocześnie wejście do ogrodów szacha, gdzie znajdował się kolejny pałac, [[Czehel sotun]], oraz ogromnym [[Masdżed-e Szah|Meczetem Królewskim]] po stronie południowej. Zgodnie z tradycyjnym sądem perskiej krytyki, mającym swoje korzenie już w połowie XVIII wieku, uważa się często, że za panowania Safawidów nastąpił upadek perskiej literatury, za co winą z reguły obarcza się dominujący w ówczesnej poezji tzw. [[styl indyjski]], z jego skłonnością do nagromadzenia możliwie najbardziej wyszukanych środków formalnych. Ogromna liczba perskich poetów tego okresu emigrowała do [[Indie|Indii]], gdzie pod niezwykle hojnym patronatem Wielkich Mogołów i innych dynastii kultywujących perską kulturę uprawiała charakterystyczną dla stylu indyjskiego wyszukaną lirykę dworską<ref name="Matthee"/><ref>Welch, ss. 788 – 789; Składankowa, ss. 198, 214 – 215;{{Cytuj książkę | autor r=J.T.P. De Bruijn | rozdział=Şafawids III. Literature | nazwisko=Bosworth | imię=C.E. | nazwisko2=Van Donzel | imię2=E. | nazwisko3=Heinrichs | imię3=W.P. | nazwisko4=Lecomte | imię4=G.| tytuł=The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume VIII | data=1995 | wydawca=E.J. Brill | miejsce=Leiden | isbn=90-04-09834-8 | strony=774 – 776}}</ref>. Współcześnie dąży się jednak do bardziej wyważonej oceny literatury okresu, zwracając uwagę na wartość dzieł poszczególnych twórców, takich choćby jak [[Sa'eb Tebrizi|Sa'eb]] (zm. 1677/1678), "największy poeta literatury safawidzkiej"<ref>De Bruijn, s. 776</ref>.
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Safawidzi”