Tyana: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
merytoryczno-redakcyjne z popr. linków - jako uzupełnienia pierwszej części hasła |
rozwinięcie - dalsza część hasła ze źródłami/przypis., dod. 2 sekcje, ilustracja |
||
Linia 1:
•[[Plik:TyanaAquädukt1.jpg|thumb|240px|Pozostałości rzymskiego [[akwedukt]]u antycznej Tyany]]
'''Tyana, Tiana''' ([[język grecki|gr.]] Τύανα) – starożytne miasto w [[Kapadocja|Kapadocji]], położone u podnóża [[Taurus (góry w Turcji)|gór Taurus]] jedno z najstarszych miast [[Azja Mniejsza|Azji Mniejszej]], dzisiejsze [[Kemerhisar]] w południowej [[Turcja|Turcji]].
== Historia ==
Ośrodek miejski istniejący pod nazwą Tuwanuwa już w połowie II tysiąclecia p.n.e. jako jedno z ważnych miast państwa [[Hetyci|starohetyckiego]], wymienione wśród innych w tzw. [[edykt|edykcie]] [[Telepinu (król)|Telepinu]]<ref> Wraz z trzema innymi, jedno z nielicznych zidentyfikowanych z całkowitą pewnością miast Hetytów (''Encyclopædia Britannica'', dz. cyt. w bibliografii, t. 28, s. 933).</ref>. Znane później pod [[język luwijski|luwijską]] nazwą Tuwana, było istotnym punktem na szlaku wiodącym przez [[Brama Cylicyjska|Wrota Cylicyjskie]] do Syrii. W okresie [[epoka hellenistyczna|hellenistycznym]] przybrało nazwę Tyana, będąc następnie drugim najważniejszym miastem [[starożytny Rzym|rzymskiej]] Kapadocji, a od 372 – stolicą odrębnej prowincji ''Cappadocia Secunda''. Za panowania [[Trajan]]a i [[Hadrian]]a wybudowano okazały [[akwedukt]], którego resztki (ok. 1,5 km) zachowały się dotychczas. Od czasów starożytnych słynęło jako miejsce rodzinne [[Apoloniusz z Tiany|Apoloniusza]] zwanego Cudotwórcą (''Thaumaturgos'').
Dla [[cesarstwo bizantyńskie|Bizantyjczyków]] ważna twierdza dzięki strategicznemu usytuowaniu na szlaku [[Cylicja|cylicyjsko-syryjskim]] i na pograniczu z [[kalifat]]em [[Umajjadzi|Umajjadów]], co sprawiło, że miasto stało się częstym celem niszczących najazdów muzułmańskich. Po długotrwałym oblężeniu przez Arabów (707-09) spustoszone i wyludnione, potem częściowo odbudowane, lecz ponownie zajęte przez [[Abbasydzi|Abbasydów]] w 806 i 831, od pierwszej połowy X w. podupadało coraz bardziej. W XI wieku znalazło się w granicach państwa [[Seldżukidzi|Seldżuków]], przyjmując turecką nazwę Kilisehisar (Kilis Hisar), a w późniejszych czasach – Kemerhisar, nawiązującą do łuków rzymskiego akweduktu.
W [[chrześcijaństwo|chrześcijaństwie]] stolica [[metropolia (religia)|metropolii]] kościelnej [[erygowanie|utworzonej]] w 372, w czasach bizantyjskich zwana także Chrystupolis (Χριστούπολις), skąd znani są biskupi z okresu IV-XI w. Obecnie [[biskup tytularny|biskupstwo tytularne]] [[Kościół katolicki|Kościoła rzymskokatolickiego]]<ref>''Encyklopedia katolicka''. Lublin: Tow. Naukowe KUL, 2013, t. XIX, kol. 780.</ref>.
== Wykopaliska i zabytki ==
[[Plik:TyanaRuinen.jpg|thumb|240px|Fragment ruin]]
Ruiny Tyany dokładniej opisane zostały dopiero w XIX wieku przez angielskiego geologa Williama J. Hamiltona (''Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia'', 1842). Najokazalszą pozostałość z czasów antycznych wciąż stanowi zbudowany z kamienia ciosanego akwedukt o licznych łukach zachowanych na długości 1,5 km. Sprowadzano nim wodę z Köşk Pınar, gdzie znajduje się źródło, ujęte już w czasach rzymskich w prostokątny basen, wspominany przez [[Ammianus Marcellinus|Ammianusa Marcellina]]<ref>''...Znajduje się tryskające ze stawu źródło, które wyrzuca z siebie wielką ilość wody i wciąga ją z powrotem, tak że nigdy nie występuje z brzegów'' (''Dzieje rzymskie'' (przeł. I. Lewandowski). Warszawa: Prószyński, 2002, t. I, s. 460).</ref>; obecnie w pełni odsłonięte i odrestaurowane.
Do istotnych znalezisk dokonanych w Kemerhisar należy tzw. [[stela]] z [[Bor (Turcja)|Bor]], zapisana w języku luwijskim i pochodząca z czasów panowania neohetyckiego władcy Warpalawy (2 poł. VIII w. p.n.e.). Liczne fragmenty architektoniczne i inskrypcje zgromadzono w muzealnym [[lapidarium]] w Kemerhisar.
W okolicy odnaleziono też pozostałości cmentarzysk jaskiniowych oraz skalnych [[krypta|krypt]] grobowych. W odległym o 4 km na wschód [[Bahçeli]] (stanowiącym również część antycznej Tyany) zachowały się ruiny wielkich [[termy|łaźni rzymskich]]. Koło Bahçeli znajduje się również stanowisko archeologiczne Köşk Höyük – [[neolit]]yczny [[kurhan]] ze śladami osadnictwa sięgającymi 5000 p.n.e.
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* R. P. Harper: ''Tyana''. W ''The Princeton Encyclopedia of Classical Sites''. Princeton: Princeton University Press, 1979, s. 942
* ''Mała encyklopedia kultury świata antycznego''. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962, t. II, s. 391
* ''Encyclopædia Britannica'' (edycja XV). London-Chicago: Encyclopædia Britannica-Benton Found. , 1993, t. 2, 5, 28
[[Kategoria:Kapadocja (prowincja rzymska)]]
| |||