Ewangelia Tomasza: Różnice pomiędzy wersjami

Do połowy [[XX wiek]]u, znane były jedynie fragmenty greckiej wersji tego tekstu. Ewangelia Tomasza jest jednym z tekstów odkrytych w 1945 roku w [[Nag Hammadi]] w zbiorze trzynastu koptyjskich kodeksów [[papirus]]owych. Rękopis nosi numer II (''[[Nag Hammadi Codex II]]'') i jest przechowywany w [[Kair]]ze w Coptic Museum (Department of Manuscripts, Inv. 10544){{r|Conick11}}, zawiera siedem dzieł literackich, Ewangelia Tomasza jest jego ostatnim dziełem (32.10–51.28){{r|Conick11}}. Tekst rękopisu opublikowany został w roku 1959. Tekst rękopisu spisany został w dialekcie saidzkim, jakkolwiek zawiera szereg nieregularności językowych, które wskazują na wpływy dialektu subachmimskiego{{r|Layton6}}<ref>[[Wincenty Myszor|W. Myszor]], [http://www.pdfdownload.org/pdf2html/view_online.php?url=http%3A%2F%2Fwww.wtl.us.edu.pl%2Fssht%2F30%2FSSHT_30%281997%29221-231.pdf ''Księga Tomasza (Nag Hammadi Codex II, 7 p. 138,1–145,23)''], Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 30 (1997), s. 221. </ref>. Jest to jedyny zachowany rękopis z pełnym tekstem apokryfu<ref>{{Cytuj książkę | autor = Bentley Layton | url = http://books.google.pl/books?id=DpV2JWlHxBoC&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false | tytuł = Nag Hammadi codex II, 2–7: together with XIII, 2*, Brit. Lib. Or.4926(1), and P.OXY. 1, 654, 655 | wydawca = BRILL | rok = 1989 | strony = 28}}</ref>.

Według samego utworu jego autorem jest [[apostoł]] [[Tomasz Apostoł|Tomasz Didymus]] wspomniany też kilkakrotnie w [[Ewangelia Jana|Ewangelii Jana]].

Początkowo sądzono, że utwór został napisany w języku greckim, a w III wieku n.e. dokonano jego tłumaczenia na język koptyjski<ref>Nicholas Perrin, [http://www.jstor.org/pss/1584878 ''NHC II,2 and the Oxyrhynchus Fragments (P.Oxy 1, 654, 655): Overlooked Evidence for a Syriac "Gospel of Thomas"''], Vigiliae Christianae, Vol. 58, No. 2 (May, 2004), ss. 138–151. </ref>. Z czasem jednak zwrócono uwagę na liczne semityzmy i syriacyzmy, dlatego badacze dopuszczają możliwość, że pierwotnym językiem był syryjski (przynajmniej dla niektórych partii)<ref>''Ewangelia Tomasza'', Albertyna Dembska i Wincenty Myszor (tłum), Wincenty Myszor (oprac.), Verbum, Katowice 1992, s. 4–5.</ref>. Według De Conick 48 logionów (tj. 42%), zawiera substrat semicki<ref> April D. De Conick, [http://books.google.pl/books?id=dkqnKAfcLNUC&pg=PA12&lpg=PA12&dq=#v=onepage&q&f=false ''The original Gospel of Thomas in translation: with a commentary and new English translation of the complete Gospel''], Continuum International Publishing Group, 2006, s. 12.</ref>. Craig A. Evans wskazał, że 54 logion bardziej przypomina syryjski przekład Mt 5,3 bądź Łk 6,20 niż greckie ich oryginały<ref>Craig A. Evans, ''Fabricating Jesus: How Modern Scholars Distort the Gospels''. Downers Grove, IL: IVP Books, 2008. </ref>.

Myślano dawniej, że utwór powstał w II wieku, w środowisku gnostyckim, w wyniku dwóch redakcji, pierwsza miała miejsce przed rokiem 140, druga w końcu II wieku w Syrii. Luźne [[logia]], z których został skomponowany utwór, istniały wcześniej, przekazywane ustnie i zapisywane w różnej kolejności, czego potwierdzeniem są fragmenty greckie odnalezione w [[Oksyrynchos]] (stosują inną kolejność)<ref group="uwaga" >Według [[Wincenty Myszor|Wincentego Myszora]], Ewangelia powstała w środowisku [[gnostycyzm|gnostyków]] esseńskich, zaś jej nieznany autor posłużył się autorytetem apostoła (''Ewangelia Tomasza'', Albertyna Dembska i Wincenty Myszor (tłum), Wincenty Myszor (oprac.), Verbum, Katowice 1992, s. 6.)</ref>.

Po publikacjach Helmuta Koestera (1957, 1968, 1971) powoli zaczął dochodzić do głosu pogląd, że niektóre partie dzieła pochodzą z połowy I wieku. Pogląd zwyciężał powoli, ponieważ przeciwstawiano mu jako kontrargument wpływy gnostyckie<ref>April D. De Conick, [http://books.google.pl/books?id=dkqnKAfcLNUC&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false ''The original Gospel of Thomas in translation: with a commentary and new English translation of the complete Gospel''], Continuum International Publishing Group, 2006, s. 13.</ref>. Znaczna część logionów ma charakter bardziej pierwotny od Ewangelii kanonicznych, wyglądają na współczesne dla [[Źródło Q|źródła Q]] i są od niego niezależne (brak charakterystycznych dla Q zapowiedzi powtórnego przyjścia Syna człowieczego){{r|"Koester"}}. Logiony te zostały przeredagowane w II wieku w duchu [[Gnostycyzm|wczesnognostyckim]]<ref>{{Cytuj książkę | autor = Bentley Layton | tytuł = The Gnostic Scriptures: A New Translation with Annotations | miejsce = Garden City | wydawca = Doubleday & Co. | rok = 1987 | strony = 361}} </ref>.

Ewangelia Tomasza powstała w dwóch redakcjach (stąd powtórzenia), pierwsza została dokonana w I poł. II wieku, druga ok. 170 roku. Badacze wskazują, że niektóre partie apokryfu mogą pochodzić z końca I wieku, natomiast inne jej teksty (np. logion 68) nie mogły powstać przed powstaniem [[Szymon Bar-Kochba|Bar Kochby]]. Ewangelia cytowana jest przez [[Hipolit Rzymski|Hipolita]] i [[Orygenes]]a<ref>Koester 1990, ss. 77nn. </ref>. Według [[Adolf Harnack|Harnacka]] [[Ireneusz z Lyonu|Ireneusz]] znał Ewangelię Tomasza. Przyjmuje się, że koniec II wieku to ''[[terminus ante quem]]''. Helmut Koester twierdził, że tradycje zawarte w ewangelii pochodzą nawet z połowy I wieku i niejednokrotnie mają bardziej pierwotny charakter niż w Ewangeliach kanonicznych, jednak zostały później zredagowane przez gnostyckiego redaktora<ref> April D. De Conick, [http://books.google.pl/books?id=dkqnKAfcLNUC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=#v=onepage&q&f=false ''The original Gospel of Thomas in translation: with a commentary and new English translation of the complete Gospel''], Continuum International Publishing Group, 2006, s. 13.</ref>.

Według [[John P. Meier|J.P. Meiera]] redaktor musiał znać Ewangelie kanoniczne, a użycie ich materiału w mniej więcej takich samych proporcjach jak w większości literatury chrześcijańskiej II wieku, potwierdza pogląd o wtórnym pochodzeniu tego apokryfu. Według niego dzieło jest bardzo ważnym świadectwem i źródłem informacji o wczesnym chrześcijańskim [[Gnostycyzm|gnostycyzmiegnostycyzm]]ie, ale nie może być traktowane jako niezależne źródło informacji o historycznym Jezusie<ref>{{Cytuj książkę | autor = J.P. Meier | tytuł = A marginal Jew, rethinking the historical Jesus: Volume one, The Roots of the Problem and the Person | miejsce = New York | rok = 1991 | strony = 124-139}} </ref>.

: (6,1 + 14) — (104)<ref>Plisch, dz. cyt., s. 25. </ref>.

Ewangelia Tomasza pojawia się również w książce [[Dan Brown|Dana Browna]] ''[[Kod Leonarda da Vinci]]'' oraz w książkach: ''Mapa Trzech Mędrców'' [[James Rollins|Jamesa Rollinsa]]<ref>[http://www.bookbrowse.com/reviews/index.cfm/book_number/1593/map-of-bones Book Summary] BookBrowse</ref> i "Dziedzictwo Templariuszy" [[Steve Berry|Steve`a Berry`ego]].

<ref name = EEF>[[Bernard Grenfell|B. P. Grenfell]], [[Arthur Surridge Hunt|A. S. Hunt]], ''Sayings of Our Lord from an early Greek Papyrus'' (Egypt Exploration Fund; 1897). </ref>

<ref name = Plisch16>{{Cytuj książkę | autor = Plisch, Uwe-Karsten | rok = 2007 | tytuł = Das Thomasevangelium. Originaltext mit Kommentar | miejsce = Stuttgart | wydawca = Deutsche Bibelgesellschaft | strony = 16 | isbn = 3-438-05128-1}} </ref>

<ref name = Plisch32>{{Cytuj książkę | autor = Plisch, Uwe-Karsten | rok = 2007 | tytuł = Das Thomasevangelium. Originaltext mit Kommentar | miejsce = Stuttgart | wydawca = Deutsche Bibelgesellschaft | strony = 21 | isbn = 3-438-05128-1}} </ref>

<ref name = Conick11Plisch17> {{Cytuj książkę | autor = AprilPlisch, D. De ConickUwe-Karsten | urlrok = http://books.google.pl/books?id=dkqnKAfcLNUC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=#v=onepage&q&f=false2007 | tytuł = TheDas originalThomasevangelium. GospelOriginaltext ofmit ThomasKommentar in| translation:miejsce with a commentary and new English translation of the complete= GospelStuttgart | wydawca = ContinuumDeutsche International Publishing GroupBibelgesellschaft | rokstrony = 200617 | stronyisbn = 113-438-05128-1}}</ref>

<ref name = cgi-bin>[http://163.1.169.40/cgi-bin/library?e=d-000-00---0POxy--00-0-0--0prompt-10---4----ded--0-1l--1-en-50---20-about-1708--00031-001-1-0utfZz-8-00&a=d&c=POxy&cl=CL5.1.4&d=HASH66d3d01e4d152cbe92ae08 P.Oxy.IV 0654] </ref>