Janów Podlaski: Różnice pomiędzy wersjami

Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z [[1423]] roku, gdy litewski Książę [[Witold Kiejstutowicz|Witold]] darował wieś Porchów [[łuck]]iemu kościołowi katedralnemu. W [[1465]] Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjął nazwę Janów Biskupi. Otrzymał herb z wizerunkiem [[hostia|hostii]] i [[kielich (naczynie)|kielicha]]. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie [[Kraków]] – [[Wilno]], sprzyjało rozwojowi miasta. W roku [[1570]] miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, cechy [[kuśnierstwo|kuśnierzy]], [[Szewstwo|szewców]], [[Zduństwo|zdunów]], [[stolarz]]y. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, zamek obronny i okoliczne grunty. W roku [[1656]], w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i [[świątynia|świątynie]] legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach [[1770]]-[[1780]]1770–1780 z inicjatywy biskupa [[Feliks Turski|Feliksa Pawła Turskiego]] w miejscu byłej [[rezydencja|rezydencji]] wybudowano późno[[barok]]owy [[pałac]] z dwoma pawilonami przy [[dziedziniec|dziedzińcu]] i otoczono go [[park]]iem w [[ogród angielski|stylu angielskim]].

Oprócz pałacu biskupiego zachował się [[barok]]owy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach [[1714]]-[[1735]]1714–1735, w [[1741]] roku podniesiony do godności [[kolegiata|kolegiaty]] (katedra w latach [[1818]]-[[1867]]1818–1867 i [[1918]]-[[1924]]). Ma on dwuwieżową [[fasada|fasadę]] i trójnawowe wnętrze. W wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły [[Franciszek Smuglewicz|Franciszka Smuglewicza]]. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego [[seminarium duchowne]]go ([[1685]]-[[1939]]), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się [[dzwonnica]] z [[1745]] roku. Z Janowem związana jest postać biskupa [[Adam Naruszewicz|Adama Naruszewicza]], który spędził tu ostatnie lata swego życia. Mieszkał on w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od [[1788]] roku do śmierci w roku [[1796]]. Z jego imieniem wiąże się grota na końcu alei lipowej z [[1790]] roku w kształcie walca z kopułą, z kamienia. Tradycja podlaska mówi, iż tu właśnie pisał tezy [[Konstytucja 3 maja|Konstytucji 3 Maja]] biskup Naruszewicz. Ten [[Poezja|poeta]] i [[Kronika|dziejopisarz]] został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni znajduje się pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w [[Rzym]]ie, w roku [[1861]] przez T. O. Sosnowskiego. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z [[1793]] roku.

W roku [[1818]] utworzono nową [[Diecezja janowska|diecezję janowską]], a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] w [[1864]] roku, w którym mieszkańcy wzięli liczny udział, władze zaborcze skasowały diecezję ([[1867]]). Przyczyną tej decyzji była także obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla [[Kościół unicki|unitów]]. W 1874 [[Likwidacja unickiej diecezji chełmskiej|prześladowania unitów poprzedzające likwidację unickiej diecezji chełmskiej]] dotknęły również unitów janowskich – około stu zostało uwięzionych. Brak [[linia kolejowa|połączeń kolejowych]] oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach [[1918]]-[[1932]]1918–1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale i to nie wpłynęło na ożywienie gospodarcze.

W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie [[Żydzi|Żydów]]. W roku [[1944]] Janów liczył 2 tys. mieszkańców (50% stanu z [[1939]] roku). Podczas II wojny światowej (1940<ref name="Rzeczypospolitej Polskiej 1948">''Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego''. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.</ref>) [[Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich#1945|stracił prawa miejskie]]<ref name="podział">Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.</ref>. W sierpniu 1944 uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta<ref name="Dz. U. z 1944 r. Nr 2, poz. 8">Dz. U. z 1944 r. Nr 2, poz. 8.</ref>, przez co Janów tymczasowo odzyskał status miasta (posiadał taki jeszcze 28 czerwca 1946)<ref name="GUS 1947">GUS (1947). ''Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r.'', Warszawa: GUS.</ref>. Późniejsze publikacje (od 1947) Janowa jako miasto już nie wymieniają<ref name="Rzeczypospolitej Polskiej 1948" /><ref name="ReferenceA">''Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej''. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.</ref> (wieś w gminie Janów Podlaski).

Miejscowość posiadała prawa miejskie w latach [[1465]]<ref>Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku. Podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Warszawa: PAN IGiPZ.</ref>–[[1870]]–1870<ref>Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).</ref>, [[1919]]<ref>M.P. z 1919 r. Nr 234, poz. 0; Niektóre źródła (np. Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, 1965-1967) podają roku 1915 jako rok odzyskania praw miejskich, co przypadałoby na wydarzenia okresu wojennego. Oficjalne uznanie miejscowości za miasto przez administrację polską nastąpiło w 1919 roku.</ref>–[[1940]]–1940<ref>Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948. s. 81.</ref> i [[1944]]<ref name="Dz. U. z 1944 r. Nr 2, poz. 8" />–[[1946]]–1946<ref name="Rzeczypospolitej Polskiej 1948" /><ref name="GUS 1947" /><ref name="ReferenceA" />.

* W latach 1944-19461944–1946 Janów ponownie posiada status miasta, po czym po 14 lutego 1946 występuje jako wieś.<ref name="podział" />

* [[Kolegiata Świętej Trójcy w Janowie Podlaskim|kościół św. Trójcy]] z lat 1714-17351714–1735, barokowy

* [[kościół św. Jana Chrzciciela w Janowie Podlaskim|kościół św. Jana Chrzciciela]] w stylu klasycystycznym z lat 1790-18011790–1801

W Janowie przy Starym Rynku zachowała się stacja benzynowa z [[1928]] roku, jedna z najstarszych w Polsce. Do dzisiaj można na jej terenie obejrzeć ręczne dystrybutory paliw firmy Temper Extakt z 1928 roku.