Księga Sofoniasza: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m int.
Per excellence (dyskusja | edycje)
commons
Linia 2:
'''Księga Sofoniasza''' – jedna z ksiąg [[Biblia|Pisma Świętego]], znajdująca się wśród ksiąg prorockich [[Stary Testament|Starego Testamentu]]. W kanonie hebrajskim stanowiła dziewiątą część Księgi Dwunastu [[Prorocy mniejsi|Proroków Mniejszych]].
 
Tematem księgi jest nadchodzący "dzień gniewu Pańskiego", który dotknie Jerozolimę i narody pogańskie. Przetrwają tylko ubodzy i pokorni, ufający [[Bóg w judaizmie|Bogu]]. Księga Sofoniasza jako pierwsza podejmuje ideę ubóstwa jako wartości religijnej.
 
== Autorstwo księgi ==
[[File:Sophonie s'adressant au peuple.jpg|thumb|Sofoniasz nauczający ludzi, ilustracja z XVI wieku]]
 
Autorem księgi jest [[Sofoniasz]] (hebr. ''Cefan-jah'' oznacza "oby [[Jahwe]] odsłonił"{{odn|Brzegowy|2001|s=154}}), imię proroka pojawia się w nagłówku księgi.
 
Jako jedyna księga prorocka, Księga Sofoniasza zawiera szczegółową genealogię autora. Był on synem Kusziego (ew. Kuszyty), a jego przodkami byli Gedaliasz, Amariasz i Ezechiasz (So 1,1)<ref>{{Biblia|księga =So |rozdział =1 |wersety =1}}</ref>. [[Kuszyci]] oznaczali mieszkańców terytorium Etopii, a więc tak długa lista przodków mogła sugerować, że autor nie był sam Hebrajczykiem czystej krwi, miał jednak hebrajskie pochodzenie{{odn|Brzegowy|2001|s=154}}.
 
Przypuszczano, że wśród przodków autora wymieniony został król [[Ezechiasz (król Judy)|Ezechiasz]], o czym świadczyła też dobra orientacja proroka w życiu dworu królewskiego i odwaga w jego krytyce. Jest to jednak wątplliwe, gdyż królewskie pochodzenie proroka zostałoby odpowiednio wyróżnione{{odn|Brzegowy|2001|s=154}}{{odn|Achtemeier|2004}}{{odn|Potocki|1968|s=141}}.
Linia 21:
Proroctwo Sofoniasza mogło wiązać się ze wczesnym etapem reformy religijnej Jozjasza, a prorok walczył z dziedzictwem bałwochwalstwa z czasów królów [[Manasses (król Judy)|Manassesa]] i [[Amon (król Judy)|Amona]]{{odn|Wahl|2001}}. Poza nagłówkiem, księga nigdzie nie wymienia samego Jozjasza, a krytykuje otoczenie króla - co mogło wskazywać, że król był jeszcze małoletni; Jozjasz objął tron w roku 640 p.n.e. mając 8 lat{{odn|Potocki|1968|s=143}}. W treści księgi odbija się też burzliwa sytuacja międzynarodowa, z czasów gdy królestwo judzkie uzależnione było w dużym stopniu od [[Asyria|Asyrii]], chylącej się wówczas ku upadkowi, na czym w większym stopniu skupiała się, napisana niewiele później [[Księga Nahuma]]{{odn|Vogels|2007|s=1063}}.
 
Rozdziały 1 i 2 powstały prawdopodobnie po 640 r p.n.e., natomiast fragment 3,1-171–17 w latach 612-609, gdy wiadomym stało się, że reforma Jozjasza była nieskuteczna. Epilog księgi: 3,18-2018–20 mógł być dodatkiem z okresu wygnania babilońskiego{{odn|Achtemeier|2004}}. Wyrocznie z rozdziału 2 przeciwko Asyrii poprzedzały na pewno upadek [[Niniwa|Niniwy]] w roku 612 p.n.e., a wyrocznie przeciwko Filistynom mogły powstać około 628 p.n.e i być związane z podbojami króla Jozjasza{{odn|Wahl|2001|s=865}}.
 
Niektórzy uczeni (A. van Hoonacker, V.O.E Oesterley, Th. K. Robinson) przypuszczali, że sugestywny opis "dnia gniewu" jest reminescencją przemarszu przez Palestynę plemion [[Scytowie|Scytów]], co według [[Herodot]]a nastąpiło między 630 a 625 p.n.e. Jednak sama treść księgi nie potwierdza w żaden sposób takiego zdarzenia{{odn|Brzegowy|2001|s=154}}{{odn|Potocki|1968|s=143}}.
 
Kanoniczność księgi Sofoniasza nigdy nie podlegała wątpliwości. Księga przekazuje autentyczne proroctwo Sofoniasza, jedynie niektóre fragmenty, m.in. 2,7.10.11 oraz 3,10 uznawane były (m.in. A. van Hoonacker) za dodatki redakcyjne, być może z okresu powygnaniowego{{odn|Brzegowy|2001|s = 154}}{{odn|Dąbrowski|1959}}.
 
Tekst księgi został przekazany w dobrym stanie, zaledwie kilka lekcji w tekście masoreckim zawiera niejasności (2,1-21–2; 3-183–18){{odn|Potocki|1968|s=149}}.
 
== Treść ==
Linia 33:
 
Na księgę, poza tytułem (1,1), składają się cztery części:{{odn|Brzegowy|2001|s=154}}
# Sąd Boży nad Judą i nad światem (1,2-22–2,3)
# Sąd Boży nad narodami pogańskimi (2,4-154–15)
# Groźby przeciwko Jerozolimie (3,1-81–8)
# Obietnice zbawienia (3,9-189–18) oraz epilog: obietnica zgromadzenia wygnanych (3,18-2018–20).
 
W pierwszej części Sofoniasz opisuje "dzień gniewu" nad mieszkańcami państwa judzkiego, którzy popełniają szereg grzechów. Kilkukrotnie prorok wymienia [[bałwochwalstwo]], czyli oddawanie czci [[Baal|Baalowi]], asyryjskim "wojskom niebieskim" oraz Milkomowi, amonickiemu bóstwu utożsamianemu niekiedy z [[Moloch|Molochem]]. Następnie prorok piętnuje obce zwyczaje, nawet w dziedzinie ubioru. Najważniejsza jest jednak obojętność mieszkańców Judy wobec działania Boga, którą autor określa jako "zastyganie na swych drożdżach"; przenośnia dotyczy procesu wytwarzania wina, gdy zbyt długie jego przetrzymywanie powodowało zgęstnienie napoju{{Odn|Achtemeier|2004}}.
Linia 49:
 
== Teologia ==
 
=== Dzień gniewu ===
[[Plik:Vignette by Loutherbourg for the Macklin Bible 57 of 134. Bowyer Bible Old Testament. Tailpiece to Zephaniah.gif|thumb|Ilustracja dnia gniewu z XVIII-wiecznej Biblii Thomasa Macklina]]
Księga Sofoniasza piętnuje grzechy jako wstęp do opisu "Dnia Jahwe", dnia gniewu Bożego, którego temat podjęty jest m.in. za Am 5,1-201–20 oraz Iz 2,22. Dzień ten ma nadejść gwałtownie, podobnie jak nieprzyjacielski najazd. Sofoniasz jako jedyny użył określenia "dzień gniewu" (hebr. ''jom 'ebra''){{odn|Brzegowy|2001|s=159}}.
 
Dzień Jahwe ma być [[teofania|teofanią]], okazaniem Bożej obecności i mocy, wobec którego całe stworzenie może wyłącznie zamilknąć{{odn|Brzegowy|2001|s=160}}.
Księga Sofoniasza piętnuje grzechy jako wstęp do opisu "Dnia Jahwe", dnia gniewu Bożego, którego temat podjęty jest m.in. za Am 5,1-20 oraz Iz 2,22. Dzień ten ma nadejść gwałtownie, podobnie jak nieprzyjacielski najazd. Sofoniasz jako jedyny użył określenia "dzień gniewu" (hebr. ''jom 'ebra''){{odn|Brzegowy|2001|s=159}}.
 
Sugestywny opis dnia gniewu („Dzień ów będzie dniem gniewu, dniem ucisku i utrapienia, dniem ruiny i spustoszenia”; 1,15-1615–16)<ref>{{Biblia|księga =So |rozdział =1 |wersety =15-, 16}}</ref> był inspiracją do powstania średniowiecznego hymnu [[Dies Irae]], który miał pokazywać grozę sądu ostatecznego{{odn|Brzegowy|2001|s=153}}.
Dzień Jahwe ma być [[teofania|teofanią]], okazaniem Bożej obecności i mocy, wobec którego całe stworzenie może wyłącznie zamilknąć{{odn|Brzegowy|2001|s=160}}.
 
Sugestywny opis dnia gniewu („Dzień ów będzie dniem gniewu, dniem ucisku i utrapienia, dniem ruiny i spustoszenia”; 1,15-16)<ref>{{Biblia|księga =So |rozdział =1 |wersety =15-16}}</ref> był inspiracją do powstania średniowiecznego hymnu [[Dies Irae]], który miał pokazywać grozę sądu ostatecznego{{odn|Brzegowy|2001|s=153}}.
 
=== Reszta Izraela i ubodzy duchem ===
Księga Sofoniasza wprowadziła teologię ubóstwa, która została później rozwinięta m.in. w [[Księga Jeremiasza|księdze Jeremiasza]], [[Księga Psalmów|Psalmach]] oraz ''Pieśni o Słudze Pańskim'' z [[Księga Izajasza|księgi Izajasza]]. W dniu gniewu Pańskiego ocalona miała być tylko mała reszta, którą charakteryzuje wypełnianie prawa Bożego, szukanie sprawiedliwości i ubóstwo, przy czym Sofoniaszowi chodzi o szczególne, wewnętrzne nastawienie i oderwanie od ziemskich wartości{{odn|Brzegowy|2001|s=162-164162–164}}.
 
Sofoniasz rozwinął pojęcie Reszty Izraela spotykane u wcześniejszych proroków - mówiąc o "szukających Boga", wspomniał też o "szukających ubóstwa", określił ich też wreszcie jako ''anawim'' - ubogimi ziemi. Dzięki Księdze Sofoniasza, ubóstwo przestało być określeniem jedynie społecznym, a stało się pojęciem z kategorii religijnej. Według Leopolda Sabourina stworzyło to idealną sytuację do rozwoju hebrajskiej mistyki, rozwiniętej ostatecznie w pierwszym z [[Osiem błogosławieństw|ośmiu błogosławieństw]]: ''"Błogosławieni ubodzy duchem"''{{odn|Brzegowy|2001|s=162-164162–164}}.
Księga Sofoniasza wprowadziła teologię ubóstwa, która została później rozwinięta m.in. w [[Księga Jeremiasza|księdze Jeremiasza]], [[Księga Psalmów|Psalmach]] oraz ''Pieśni o Słudze Pańskim'' z [[Księga Izajasza|księgi Izajasza]]. W dniu gniewu Pańskiego ocalona miała być tylko mała reszta, którą charakteryzuje wypełnianie prawa Bożego, szukanie sprawiedliwości i ubóstwo, przy czym Sofoniaszowi chodzi o szczególne, wewnętrzne nastawienie i oderwanie od ziemskich wartości{{odn|Brzegowy|2001|s=162-164}}.
 
Sofoniasz rozwinął pojęcie Reszty Izraela spotykane u wcześniejszych proroków - mówiąc o "szukających Boga", wspomniał też o "szukających ubóstwa", określił ich też wreszcie jako ''anawim'' - ubogimi ziemi. Dzięki Księdze Sofoniasza, ubóstwo przestało być określeniem jedynie społecznym, a stało się pojęciem z kategorii religijnej. Według Leopolda Sabourina stworzyło to idealną sytuację do rozwoju hebrajskiej mistyki, rozwiniętej ostatecznie w pierwszym z [[Osiem błogosławieństw|ośmiu błogosławieństw]]: ''"Błogosławieni ubodzy duchem"''{{odn|Brzegowy|2001|s=162-164}}.
 
W Księdze Sofoniasza pojawia się zapowiedź uniwersalnego zbawienia, obejmującego również narody pogańskie. Brak w niej jednak zapowiedzi stricte mesjańskich, choć niektórzy (G. Rinaldi) sam finał księgi określali jako mesjański{{Odn|Dąbrowski|1959}}.
 
== Nawiązania ==
 
W Starym Testamencie, Księga Sofoniasza była cytowana przez [[Księga Joela|Joela]] (Jl 2,2){{odn|Vogels|2007|s=1064}}.
 
W Nowym Testamencie nie ma bezpośrednich cytowań z księgi Sofoniasza, jedynie w [[Ewangelia Mateusza|Mt]] 13,41<ref>{{Biblia|księga =Mt|rozdział =13 |wersety =41}}</ref> można szukać analogii do So 1,3{{odn|Potocki|1968|s=152}}. Jednak autorzy Nowego Testamentu, podobnie jak Sofoniasz zapowiadali sąd Boży i zdobycie [[Królestwo Boże|królestwa Bożego]] przez ubogich w duchu{{odn|Vogels|2007|s=1064}}.
 
W myśli chrześcijańskiej Księga Sofoniasza pojawiła się dopiero na początku III wieku, gdy w swoim ''Komentarzu do Listu do Rzymian'' cytował ją [[Orygenes]]. W połowie III wieku i na początku IV wieku księgę cytowali też afrykańscy apologeci, [[Arnobiusz Starszy]] i [[Laktancjusz]]{{odn|Vogels|2007|s=1064}}.
 
Według [[Tadeusz Brzegowy|Tadeusza Brzegowego]], w Kościele Katolickim, który po [[Sobór Watykański II|Soborze Watykańskim II]] opowiedział się po stronie ubogich, Księga Sofoniasza może stanowić fundamenty teologii ubóstwa{{odn|Brzegowy|2001|s=153}}.
 
{{Przypisy|2}}
 
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę|odn=tak|tytuł=Podręczna Encyklopedia Biblijna|wydawca=Księgarnia św. Wojciecha|miejsce=Poznań - Warszawa - Lublin|strony=528-530528–530|rozdział=Sofoniasz (księga)|nazwisko=Dąbrowski|imię=Eugeniusz|tom=II|rok=1959}}
* {{cytuj książkę|odn=tak|nazwisko=Achtemeier|imię=Elizabeth|inni= Paul J. Achtemeier (red.)|tytuł=Encyklopedia Biblijna |wydanie=trzecie poprawione |wydawca=Oficyna Wydawnicza "Vocatio" |miejsce=Warszawa |rok=2004|seria=Prymasowska Seria Biblijna |isbn=83-7146-213-1 |język=pl|strony=1127-, 1128 }}
* {{cytuj książkę |odn=tak|inni=Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.)|tytuł=Katolicki komentarz biblijny |miejsce=Warszawa |rok=2001 |strony=863-867863–867 |rozdział=Księga Sofoniasza|nazwisko=Wahl|imię=Thomas|isbn=83-7146-080-5}}
* {{cytuj książkę |odn=tak|tytuł=Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych t. 4 , Wielki świat starotestamentalnych proroków, cz. 1 |miejsce=Warszawa|wydawca=Wydawnictwo UKSW |rok=2001 |strony=153-164153–164|rozdział=Ubodzy duchem dostąpią zbawienia (Księga Sofoniasza)|nazwisko=Brzegowy|imię=Tadeusz|isbn=83-7072-175-3}}
* {{cytuj książkę |odn=tak|tytuł=[[Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – komentarze KUL|Pismo Święte Starego Testamentu. Tom XII, część II]]|miejsce=Poznań|wydawca=Palllotinum|rok=1968|strony=139-201139–201|rozdział=Księga Sofoniasza. Wstęp - przekład - komentarz|nazwisko=Potocki|imię=Stanisław}}
* {{Cytuj książkę |odn=tak| tytuł = Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego: komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek | rok = 2007 | wydawca = Verbinum | miejsce = Warszawa | isbn = 83-7192-122-5 | strony = 1063-10681063–1068| imię=Walter| nazwisko=Vogels|rozdział=Księga Sofoniasza}}
 
== Linki zewnętrzne ==
{{Wikiźródła|Biblia Gdańska/Proroctwo Sofoniaszowe|Księgi Sofoniasza (Biblia Gdańska)}}
{{Wikiźródła|Biblia Wujka/Księga Sofoniasza (całość)|Księgi Sofoniasza (Biblia Wujka)}}
{{commonscat|Book of Zephaniah}}
* [http://www.biblia.pl/rozdzial.php?id=812 Księga Sofoniasza w przekładzie Biblii Tysiąclecia]
* [http://www.jezus.pl/Biblia/Biblia-audio/Ksiega-Sofoniasza.htm Księga Sofoniasza w przekładzie Biblii Warszawskiej (audio)]