|
'''Eksplozja demograficzna''', '''bomba demograficzna''' – określenie szybkiego tempa [[przyrost rzeczywisty|przyrostu rzeczywistego]] liczby ludności w danym regionie. Przyjmuje się, że o eksplozji demograficznej możemy mówić, gdy przyrost rzeczywisty przekracza 3%, oznacza to podwojenie liczby ludności w ciągu 24 lat, czyli w ciągu jednej generacji. <br />
'''Eksplozja demograficzna''', '''bomba demograficzna''' – druga faza → rozwoju demograficznego, charakteryzująca się gwałtownym wzrostem liczby ludności wynikającym z szybko rosnącego → przyrostu naturalnego. Wzrost przyrostu naturalnego następuje natomiast wskutek spadku poziomu zgonów. Ponieważ spadkowi poziomu zgonów nie towarzyszą zmiany w poziomie urodzeń, to różnica między urodzeniami a zgonami, czyli przyrost naturalny ludności, szybko rośnie. Powoduje to gwałtowny, eksplozywny wzrost liczby ludności. Za eksplozywny uznaje się przyrost naturalny w wysokości 20‰ i więcej. W wielu krajach objętych e.d. przyrost ten jest jeszcze wyższy. Na początku lat 90. XX w. wynosił on: 37,6‰ w Syrii, 37,4‰ w Zambii, 37,0‰ w Iraku, 36,5‰ w Tanzanii, 35,7‰ w Kenii, 32,8‰ w Pakistanie. Tak szybki wzrost liczby ludności powoduje szereg problemów. Produkcja żywności w tych krajach nie nadąża za rosnącymi potrzebami w zakresie wyżywienia (→ Malthusa teoria). Za wzrostem demograficznym nie nadąża także rozwój budownictwa mieszkaniowego, szkolnictwa, systemu opieki zdrowotnej. Prawdziwym problemem jest niemożność zapewnienia miejsc pracy rosnącej liczbie młodej ludności wkraczającej w wiek → aktywności zawodowej. W związku z tym kraje objęte e.d. prowadzą (w mniejszym lub większym zakresie, gdyż należy pamiętać o powszechnym → analfabetyzmie w wielu z tych krajów oraz o silnym wpływie religii na życie społeczne i rodzinne) → antynatalistyczną politykę zmierzającą do ograniczenia rozrodczości. → Kraje rozwijające się weszły w fazę e.d. dopiero w 2 poł. XX (po II wojnie światowej), gdy na masową skalę zaczęto stosować środki chemiczne do zwalczania owadów roznoszących malarię, a następnie leki i szczepionki przeciw różnym chorobom. Spowodowało to gwałtowny spadek poziomu zgonów i szybki wzrost przyrostu naturalnego. Natomiast w Europie Zachodniej proces ten rozpoczął się znacznie wcześniej, bo już w końcu XVIII w. i trwał aż do początku XX w. Był zatem długotrwały i nie miał tak gwałtownego przebiegu jak w krajach rozwijających się (→ mała eksplozja). Współcześnie e.d. objęte są głównie kraje afrykańskie oraz kraje Azji płd.-zach. Postęp cywilizacyjny umożliwia z jednej strony zwiększenie produkcji żywności, a z drugiej strony coraz skuteczniejszą walkę z chorobami oraz poprawę warunków bytowych ludności, w tym zwłaszcza warunków sanitarnych i dostępu do opieki medycznej. Powoduje to spadek → umieralności, w tym głównie wśród dzieci, oraz stopniowe wydłużanie → przeciętnego czasu trwania życia. Natomiast poziom urodzeń nie ulega zmianie i jest wciąż wysoki (jak w → równowadze pierwotnej). Ze względu na utrzymującą się w przeszłości wysoką → umieralność niemowląt i małych dzieci wytworzyła się potrzeba rodzenia dużej liczby dzieci, aby choć część potomstwa dożyła wieku dorosłego i dała rodzicom utrzymanie na starość (model → wielodzietnej rodziny). Wobec braku systemu emerytalnego w wielu krajach słabo rozwiniętych dzieci tradycyjnie traktuje się jako zabezpieczenie dla rodziców na starość. Dzieci stanowią też tanią siłę roboczą w gospodarstwie rolnym. Nierzadko jeszcze przed osiągnięciem wieku dorosłego, kilkunastoletnie, a nawet kilkuletnie dzieci, podejmują pracę zawodową, przysparzając dochodów rodzinie (wg szacunków → UNICEF w krajach rozwijających się pracuje ok. 250 mln dzieci w wieku 5–14 lat). Przyczynami utrzymywania się wysokiego poziomu urodzeń jest także niska społeczna pozycja kobiety przejawiająca się w powszechnym przekonaniu, że jej rola ogranicza się do rodzenia dzieci i zajmowania się domem. Dlatego, przy wczesnym dojrzewaniu dziewczynek, następuje wczesne, a także powszechne zawieranie małżeństw (prawie wszystkie kobiety wychodzą za mąż). Sprzyja mu niski poziom wykształcenia oraz aktywności zawodowej kobiet, a ponadto nieznajomość cyklu rozrodczego i metod planowania rodziny oraz religijność społeczeństw (wszystkie religie popierają prokreację).
Zasadniczą przyczyną tego zjawiska jest spadek liczby zgonów (wydłużenie czasu trwania życia) ludności, co jest wynikiem poprawy warunków życia, zwłaszcza rozwoju medycyny, przy zachowaniu dotychczasowego wysokiego [[współczynnik urodzeń|współczynnika urodzeń]].
Współcześnie zjawisko charakterystyczne dla krajów mniej rozwiniętych, gdzie dominuje tradycyjny model wielodzietnej rodziny, a jednocześnie poprawienie się poziomu i dostępności świadczeń medycznych, ogranicza liczbę zgonów, zwłaszcza wśród niemowląt i dzieci.
== Zobacz też ==
* [[hiperinflacja]]
|
