Sonderkommando: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian
Linia 1:
[[Plik:Members of a Sonderkommando 1005 unit pose next to a bone crushing machine in the Janowska concentration camp.png|thumb|right|260px|Członkowie jednostki Sonderkommando 1005 pozujący obok maszyny do kruszenia kości w niemieckim [[Obóz koncentracyjny|obozie koncentracyjnym]] [[Obóz Janowski|Janowski]]]]
 
'''Sonderkommando''' (z [[język niemiecki|niem.]] komando specjalne) – oddział tworzony do wykonania specjalnych zadań.
 
Od strony Niemców, w okresie II wojny światowej, na przykład oddziały policyjno-wojskowe wykonujące zadania eksterminacyjne w odniesieniu do społeczności żydowskiej, np. „Sonderkommando [[Hans Johann Bothmann|"Sonderkommando Bothmann"]] w miejscu zagłady łódzkich Żydów w [[Kulmhof|Chełmnie n. Nerem]] lub specjalne [[komando|grupy robocze]] tworzone w obozach koncentracyjnych, złożone najczęściej z więźniów pochodzenia żydowskiego, zatrudnianych przymusowo przy akcjach eksterminacyjnych na ich terenie (obsługa komór gazowych i krematoriów). Najbardziej znanym takim komandem było Sonderkommando w KL [[Auschwitz-Birkenau]]. Nazwą tą określano też specjalne oddziały o charakterze policyjnym, tworzone z inicjatywy Niemców lub samych żydowskich administracji w gettach.
== Sonderkommando w Auschwitz ==
[[Plik:Auschwitz Resistance 280 cropped.jpg|thumb|right|260px|Członkowie Sonderkommando palący zwłoki węgierskich Żydów zamordowanych w komorach gazowych [[Auschwitz-Birkenau]]. Sierpień 1944]]
 
== Sonderkommando w Auschwitz ==
Pierwsze komando specjalne w Auschwitz I (w Oświęcimiu) założone zostało w celu obsługi pierwszego krematorium (na terenie niemieckiego obozu Auschwitz I) i uczestniczyło w pierwszych próbach [[cyklon B|gazowania cyklonem B]] polskich więźniów politycznych oraz radzieckich jeńców wojennych w piwnicach jednego z bloków. Wraz z powstaniem obozu Auschwitz II Birkenau (w niedalekiej Brzezince) Sonderkommando zostało przeniesione na teren nowego obozu. Podczas pracy przy [[holocaust|zagładzie]] było złożone prawie wyłącznie z Żydów. W pierwszym etapie więźniowie pracowali przy dwóch prowizorycznych komorach gazowych, założonych w dwóch domach chłopskich (tzw. Biały Domek i [[Czerwony Domek]]), następnie w zbudowanych specjalnie i oddanych do użytku w marcu, kwietniu i czerwcu 1943 krematoriach nr II i III (zawierających pod ziemią część rozbieralną) oraz naziemnych krematoriach IV i V. Wszystkie te krematoria oprócz pieców posiadały swoje komory gazowe.
[[Plik:Auschwitz Resistance 280 cropped.jpg|thumb|right|260px|Członkowie Sonderkommando palący zwłoki węgierskich Żydów zamordowanych w komorach gazowych [[Auschwitz-Birkenau]]., Sierpieńsierpień 1944]]
Pierwsze komando specjalne w [[Auschwitz I]] (w Oświęcimiu) założone zostało w celu obsługi pierwszego krematorium (na terenie niemieckiego obozu Auschwitz I) i uczestniczyło w pierwszych próbach [[cyklon B|gazowania cyklonem B]] polskich więźniów politycznych oraz radzieckich jeńców wojennych w piwnicach jednego z bloków. Wraz z powstaniem obozu Auschwitz II Birkenau (w niedalekiej Brzezince) Sonderkommando zostało przeniesione na teren nowego obozu. Podczas pracy przy [[holocaust|zagładzie]] było złożone prawie wyłącznie z Żydów. W pierwszym etapie więźniowie pracowali przy dwóch prowizorycznych komorach gazowych, założonych w dwóch domach chłopskich (tzw. Biały Domek i [[Czerwony Domek]]), następnie w zbudowanych specjalnie i oddanych do użytku w marcu, kwietniu i czerwcu 1943 krematoriach nr II i III (zawierających pod ziemią część rozbieralną) oraz naziemnych krematoriach IV i V. Wszystkie te krematoria oprócz pieców posiadały swoje komory gazowe.
 
Sonderkommando dzieliło się na grupy wedle rodzajów pracy. Pierwsi pomagali ofiarom rozbierać się i zapraszali do komór gazowych, pod pretekstem kąpieli i dezynfekcji. Następnie zbierali pozostawione ubrania. Drudzy opróżniali komorę z ciał po przeprowadzonej przez [[Schutzstaffel|SS]] akcji zagazowania. Przed wrzuceniem ciał do dołów paleniskowych bądź krematoriów, tzw. "dentyści"„dentyści” wyrywali ofiarom złote zęby i ściągali pozostałą biżuterię. Następni zajmowali się wrzucaniem ciał do dołów bądź - w drugiej fazie - układaniem ciał do wózków paleniskowych oraz ich kremowaniem. Spośród wszystkich [[komando|komand]] była to praca najcięższa psychicznie. Zdarzało się, że więźniowie widzieli śmierć najbliższych im osób.
 
Więźniowie pracujący w Sonderkommando byli trzymani z dala od reszty więźniów. Mogli zabierać dla swych potrzeb znalezione wśród ubrań ofiar jedzenie. W związku z tym byli dużo lepiej odżywieni od reszty więźniów. Mieszkali wpierw w odrębnych barakach, później na poddaszu krematoriów. Mieli własne łóżka i koce. Zdawali jednak sobie sprawę, że jako świadkowie [[holocaust|zagłady]] pierwsi zostaną unicestwieni.
 
=== Bunt Sonderkommando w Krematorium IV ===
[[7 października]] [[1944]] roku nastąpił słynny "bunt„bunt Sonderkommando"Sonderkommando” w Krematorium IV. Był to ostatni z trzech wielkich buntów w dziejach niemieckich hitlerowskich obozów nazistowskich (po buncie w [[Sobibor]]ze i [[Treblinka (obozy)|Treblince]]). Wzięło w nim udział prawie całe Sonderkommando (poza obsadą Krematorium III). Po zgromadzeniu przemyconych z obozu w Monowicach materiałów wybuchowych, więźniowie częściowo zniszczyli krematorium nr IV i razem z więźniami osadzonymi w krematorium nr II podjęli próbę masowej ucieczki - zakończyła się ona niepowodzeniem. Większość z nich (451 osób) zginęła na miejscu. Straty były też po stronie załogi obozu - zginęło trzech strażników<ref>Rafał Kuzak, [http://ciekawostkihistoryczne.pl/2013/10/07/sonderkommando-chwyta-za-bron-bunt-w-obozie-auschwitz-birkenau/ ''Sonderkommando chwyta za broń. Bunt w obozie Auschwitz-Birkenau''], „Ciekawostki historyczne”, 7 października 2013.</ref>. Buntem kierowali polscy Żydzi: Jankiel Handelsman, Josef Deresiński, Załmen Gradowski, Josef Darębus. Podjęte po buncie śledztwo ujawniło, że materiały wybuchowe dostarczyły cztery więźniarki, Żydówki – [[RozaRóża Robota]], [[Ala Gertner]], [[Regina SafirsztainSafirsztajn]] i [[Estera Wajcblum]], pracujące przy demontażu starych samolotów. Zostały one ujęte i publicznie powieszone w styczniu [[1945]] r., na 21 dni przed wyzwoleniem obozu.
 
Dzięki rozluźnieniu dyscypliny, panującemu przy wyprowadzaniu więźniów [[Auschwitz-Birkenau]] przed nadejściem [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]], wielu z pozostałych przy życiu przedostało się do pozostałych części obozu, do innych więźniów, a dzięki wcześniejszemu lepszemu odżywieniu przeżyło [[Marsze śmierci|marsz śmierci]].
 
Po wojnie członkowie Sonderkommando byli pierwszymi świadkami na procesach przeciwko niemieckimnazistowskim zbrodniarzom wojennym. Przez dłuższy czas wielu z nich nie odważyło się opowiadać swych losów nawet najbliższej rodzinie, bywali piętnowani jako uczestnicy mordów.
 
== Komanda specjalne w innych obozach ==
W innych obozach [[holocaust|zagłady]] istniały również grupy więźniów, wykonujących prace przy procesie eksterminacji, jednakże nazwa Sonderkommando, w odniesieniu do tych miejsc, funkcjonowała wyłącznie w [[Auschwitz-Birkenau]]. Na przykład w [[Treblinka (obozy)|Treblince]], [[Sobibor]]ze oraz [[BelzecNiemiecki obóz zagłady w Bełżcu|Bełżcu]] oficjalna nazwa ośrodków zagłady brzmiała ''[[Schutzstaffel|SS]]-Sonderkommando''.
 
Niemcy tworzyli także doraźne "komanda„komanda specjalne"specjalne”, których zadaniem była praca przy zacieraniu zbrodni nazistowskich, np. poprzez [[ekshumacja|ekshumację]] i palenie zwłok pomordowanych. Po wykonaniu tych prac członkowie komand byli uśmiercani.
 
== Sonderkommanda w gettach ==
Mianem tym określano też specjalne jednostki "policyjne"„policyjne” tworzone niejednokrotnie przez same żydowskie administracje gett tworzonych przez Niemców, złożone z ich więźniów, np. w Łodzi<ref>Chari Anatol, ''Podczłowiek. Wspomnienia członka Sonderkommanda''. Warszawa 2012.</ref> czy Warszawie. Znienawidzone przez ich więźniów, brały m.in. udział - mniej lub bardziej dobrowolnie - w różnego rodzaju akcjach wywożenia ich do miejsc zagłady, w zamian m.in. za ochronę swoich najbliższych.
 
== Bibliografia ==
* Greif Gideon, "...płakaliśmy bez łez...". Relacje byłych więźniów żydowskiego Sonderkommando z Auschwitz, tłum. J. Kapłon, Warszawa-Oświęcim 2001.
* Chari Anatol, ''Podczłowiek. Wspomnienia członka Sonderkommanda'' [w łódzkim getcie]. Warszawa 2012.
* Zobacz też dalsza literatura na [[Obozy niemieckie 1933-1945/Bibliografia|osobnej stronie]].
 
== Filmy ==
* ''Byłem w Sonderkommando'', film dokumentalny o [[Henryk Mandelbaum|Henryku Mandelbaumie]], reż. Andrzej Gajewski, 1991<ref>[http://www.filmpolski.pl/fp/index.php/42904 filmpolski.pl: BYŁEM W SONDERKOMMANDO<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>
* ''Sonderkommando Auschwitz-Birkenau'', film dokumentalny, reż. Emil Weiss, Francja [[2007]]
* ''[[Szara strefa (film)|Szara strefa]]'', dramat wojenny, reż. [[Tim Blake Nelson]], USA 2001
* ''[[Syn Szawła]]'', dramat, reż. [[László Nemes]], Węgry 2015
 
== Zobacz też ==
{{Commonscat|Sonderkommando}}
* [[Auschwitz-Birkenau]], [[komando]], [[Ruch oporu w Auschwitz]], [[Henryk Mandelbaum]]
* [[Ruch oporu w Auschwitz]]
* [[Obozy niemieckie 1933–1945]], [[Obóz koncentracyjny]]
* [[Holocaust]]
 
{{Przypisy}}
 
{{Commonscat|Sonderkommando}}
== Bibliografia ==
* Greif Gideon, "...płakaliśmy bez łez...". Relacje byłych więźniów żydowskiego Sonderkommando z Auschwitz, tłum. J. Kapłon, Warszawa-Oświęcim 2001.
* Chari Anatol, ''Podczłowiek. Wspomnienia członka Sonderkommanda'' [w łódzkim getcie]. Warszawa 2012.
* Zobacz też dalsza literatura na [[Obozy niemieckie 1933-1945/Bibliografia|osobnej stronie]].
 
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.sonderkommando.info/ Witryna w języku francuskim omawiająca dzieje Sonderkommando]
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Członkowie załóg obozów hitlerowskich]]