Wikipedia

Ilja Erenburg: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Rozszerzenie informacji o życiu i twórczości autora
Wycofano ostatnią zmianę treści (wprowadzoną przez Paulina94k). Niestylistycznie, dużo nieuźródłowionego tekstu.
Linia 1:
{{Artysta infobox
'''Ilja Erenburg'''
| Imię i nazwisko = Ilja Erenburg
 
| Grafika = Ilya Ehrenburg Russian writer.jpg
'''Biografia:'''
| Podpis = <!-- Podpis grafiki -->
 
| link_do_zdjęcia = <!-- W przypadku braku na Commons: [http://cośtam Coś Tam] -->
Ilja Grigorjewicz Erenburg, (ros. Илья́ Григо́рьевич Эренбу́рг; ur. (14) 26 stycznia 1891 w Kijowie, zm. 31 sierpnia 1967 w Moskwie) – rosyjski pisarz, publicysta, poeta.
| Pełne imię i nazwisko = Ilja Grigorjewicz Erienburg
 
| Data i miejsce urodzenia = {{data|1891-01-26}}<br />{{flaga|RUS|wariant=1721}} [[Kijów]]
Ilja Erenburg urodzony w Kijowie, pochodził z zamożnej rodziny żydowskiej. Jego ojciec – Gersz Gerszonowicz (Giersz Germanowicz, Grigorij Grigoriewicz) Erenburg (1852–1921) – był inżynierem i kupcem; matka – Hana Bierkowna (Anna Borisowna) Erenburg (z domu Arinsztejn, 1857–1918) – gospodyni domowa. Rodzina mieszkała w mieszkaniu dziadka od strony ojca – kupca Grigorija (Gierszona) Ilicza Erenburga – w domu Natalii Iskry na ul. Instytuckiej 22. W 1895r. rodzina wyprowadziła się do Moskwy, gdzie ojciec otrzymał posadę dyrektora zakładu piwowarskiego.
| Data i miejsce śmierci = [[31 sierpnia]] [[1967]]<br />{{flaga|SUN}} [[Moskwa]]
Od 1901r. wraz z N. S. Buharinem uczył się w Pierwszym moskiewskim gimnazjum, ale szkoły nie skończył.
| Narodowość =
 
| Dziedzina sztuki = [[Literatura]], [[publicystyka]]
'''Rewolucje. Emigracje. Powroty.'''
| Styl =
 
| Ważne dzieła = ''[[Niezwykłe przygody Julio Jurenito i jego uczniów]]''<br />''[[Burzliwe życie Lejzorka Rojtszwańca]]''<br />''[[Odwilż (powieść)|Odwilż]]''
Od 1905r. uczestniczył w działaniach rewolucyjnych, przyłączył się do bolszewików. W styczniu 1908r. został aresztowany, spędził pól roku w więzieniu i został odzyskał wolność, ale w grudniu wyemigrował do Francji i żył tam ponad 8 lat. Stopniowo oddalał się od działalności politycznej.
| Muzeum artysty =
W Paryżu zajmował się literaturą, obracał się w kręgu artystów-modernistów, wydał zbiory "Wiersze" (1910), "Żyję" (1911), "Dni powszednie" (1913), książkę tłumaczeń F. Wijona (1913). W latach 1914-1917 był korespondentem rosyjskich gazet "Poranek Rosji" i "Wiadomości giełdowe" na zachodnim froncie.
| odznaczenia = [[Plik:Medal Stalin Prize.png|20px|Nagroda Stalinowska (1942)]] [[Plik:Medal Stalin Prize.png|20px|Nagroda Stalinowska (1948)]] [[Plik:Leninpeace.jpg|23px|Międzynarodowa Leninowska Nagroda Pokoju]] <br />{{order|OL (ZSRR)}} {{order|OL (ZSRR)}} [[Plik:Orderredbannerlabor rib.png|30px|Order Czerwonego Sztandaru Pracy]] [[Plik:Order redstar rib.png|30px|Order Czerwonej Gwiazdy (ZSRR)]] [[Plik:Legion Honneur Officier ribbon.svg|40px|Oficer Legii Honorowej (Francja)]]
 
| nagrody =
Latem 1917r. wrócił do Rosji. Jesienią 1918r. przeprowadził się do Kijowa, gdzie mieszkał u swojego brata ciotecznego – lekarza- dermatologa i wenerologa w miejskim szpitalu europejskim Aleksandra Grigoriewicza Łyre na ul. Władymirskiej 40. W sierpniu 1919r. ożenił się z siostrzenicą doktora Łure (swoją kuzynką cioteczną od strony matki) Lubow Kozincewoj. Od grudnia 1919r. do września 1920r. razem z żoną mieszkali w Kokteblu u Maksymiliana Wołoszyna.
| commons = Category:Ilya Ehrenburg
 
| source =
Negatywnie przyjąwszy zwycięstwo bolszewików (zbiór wierszy "Modlitwa za Rosję", 1918), w 1921r. ponownie wyjechał za granicę. W latach 1921–1924 mieszkał w Berlinie, w 1922r. opublikował filozoficzno-satyryczną powieść "Niezwykłe przygody Julio Jurenito i jego uczniów", do której dołączył mozaikę życia Europy i Rosji za czasów I Wojny Światowej i rewolucji, ale co najważniejsze – dołączył zbiór zadziwiająco trafnych proroctw.
| quote = Ilja Erenburg
Kilkadziesiąt lat później japońscy pisarze i dziennikarze próbowali się dowiedzieć od Erenburga: skąd w 1922r. wiedział o przyszłym bombardowaniu w Hiroszimie i Nagasaki?
| e-teatr_id = <!-- dla aktorów teatralnych -->
 
| www = <!-- z http:// -->
I. Erenburg był propagandzistą sztuki awangardowej ("A ona i tak..?", 1922). W 1923r. napisał zbiór opowiadań "Trzynaście fajek" i powieść "Trust D.E.". Erenburg był bliski lewicowym kręgom francuskiego społeczeństwa, aktywnie współpracował z radzieckimi drukarniami. Od 1923r. pracował jako korespondent "Izwiesij". Jego imię i talent publicysty były często wykorzystywane w radzieckiej propagandzie w celu ukazania pozytywnego obrazu reżimu Stalina za granicą. Jeździł dużo po Europie (Niemcy – 1927, 1928, 1930, 1931; Turcja, Grecja – 1926; Hiszpania – 1926; Polska – 1928; Czechosłowacja – 1927, 1928, 1931, 1934; Szwecja, Norwegia – 1929, Dania – 1929, 1933; Anglia – 1930; Szwajcaria – 1931; Rumunia, Jugosławia, Włochy – 1934). Po tym jak Hitler doszedł do władzy, Erenburg był jednym z większych propagandzistów. Na początku lat 30. ubiegłego wieku, regularnie przyjeżdżał do ZSRR i zaczął przedstawiać w swoich pracach myśl o "nieuniknionym zwycięstwie socjalizmu". Odwiedził obóz w Tomsku. Wydał powieści "Dzień drugi" (1934), "Książka dla dorosłych" (1936).
}}
 
'''Ilja Grigorjewicz Erenburg''', ([[Język rosyjski|ros.]] Илья́ Григо́рьевич Эренбу́рг; ur. (14) [[26 stycznia]] [[1891]] w [[Kijów|Kijowie]], zm. [[31 sierpnia]] [[1967]] w [[Moskwa|Moskwie]]) – rosyjski pisarz, publicysta, poeta.
W czasie wojny domowej w Hiszpanii 1936–1939, Erenburg był korespondentem wojennym "Izwiestij"; była eseistą, prozaikiem (zbiór opowiadań " Bez zawieszenia broni", 1937; powieść "Czego potrzeba człowiekowi", 1937), poeta (zbiór wierszy "Lojalność", 1941). Po klęsce republikanów przeprowadził się do Paryża. Po niemieckiej okupacji Francji ukrył się w Radzieckiej ambasadzie.
 
'''Twórczość wojenna.'''
 
W 1940r. wrócił do ZSRR gdzie napisał i opublikował powieść "Upadek Paryża" (1941) o politycznych, moralnych i historycznych przyczynach pogromu Francji przez Niemcy w czasie II Wojny Światowej.
 
W czasach II Wojny Światowej był korespondentem gazety "Czerwona gwiazda", pisał dla innych gazet i Radzieckiego Biura Informacyjnego. Wsławił się propagandowymi antyniemieckimi artykułami i inną twórczością. Znaczna część tych artykułów, nieustannie drukowana w gazetach "Prawda", "Izwiestija", "Czerwona gwiazda", zostały zebrane w trzytomowej publicystyce "Wojna" (1942-44). W 1942r. wstąpił do Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego i aktywnie działał po obwieszczeniu materiałów o Holokauście, które razem z pisarzem Wasilijem Grossmanem zebrali w "Czarną książkę"
Ilji Erenburgu i Konstantinowi Simonowemu można przypisać autorstwo sloganu "Zabij Niemca!", który był powszechnie używany na plakatach i w roli nagłówka – na ulotkach z cytatami z artykułu Erenburga "Zabij" (opublikowanym 24 lipca 1942r.) Dla podtrzymania skuteczności hasła w radzieckich gazetach tych czasów, powstały specjalne rubryki (jedna z typowych nazw "Zabiłeś dzisiaj Niemca?"), w których publikowano raporty radzieckich żołnierzy o liczbie zabitych Niemców i sposobach ich unicestwienia. Adolf Hitler osobiście rozkazał pojmać i powiesić Erenburga. Dzięki nazistowskiej propagandzie zdobył przydomek "Rodzimy Żyd Stalina".
 
W dni, kiedy Armia Czerwona przekroczyła granicę niemiecką, radzieckie władze czynności na terytorium Niemiec traktowały jako wypełnienie wyzwoleńczej misji przez Armię Czerwoną – wyzwolenie Europy i narodu niemieckiego od nazizmu. I dlatego po wydaniu artykułu Erenburga "Wystarczy!" opublikowanego w "Czerwonej gwieździe" 11 kwietnia 1945r., pojawił się artykuł będący odpowiedzią dowódcy biura propagandy i agitacji CK WKP(b) G. F. Aleksandrowa "Towarzysza Erenburga uprasza się o" (gazeta "Prawda")
 
'''Twórczość powojenna.'''
 
Po wojnie wydał dwie powieści "Burza" (1946–1947) i "Dziewiąta fala" (1950). Jeden z liderów ruchu wojowników w obronie świata.
W 1948r. Hollywood wypuściło na ekrany film "Żelazna kurtyna" (reż. William Wellman; o zwycięstwie kryptologa Głównego Zarządu Wywiadowczego I. S. Guzienko i radzieckim szpiegostwie). 21 lutego tego samego roku Erenburg w gazecie "Kultura i życie" publikuje artykuł "Prowokatorzy kina", napisaną na zlecenie ministra kinematografii I. G. Bolszakowa.
 
Położenie Erenburga wśród radzieckich pisarzy było osobliwe: z jednej strony otrzymywał dobra materialne, często wyjeżdżał zagranicę, z drugiej strony – był pod kontrolą służb specjalnych i często też wypowiedzenia/zarzuty. Tak więc dwojaki był stosunek władzy do Erenburga w epoce N. S. Chruszczowa i L. I. Breżniewa.
 
W dwóch powojennych falach narodowego antysemityzmu okazał się czujnym politykiem: z jednej strony popierał możliwość "szczęśliwego rozwoju judaizmu" jedynie w granicach radzieckiego społeczeństwa (co wykluczało Aliję), z drugiej strony nie tylko odważył się nie podpisywać "otwartych listów", ale potrafił odnaleźć istotne dla Stalina argumenty dla przerwania nagonki; w szczególności właśnie w liście Erenburga do Stalina o przerwaniu "spisku lekarzy kremlowskich".
 
Po śmierci Stalina napisał opowiadanie "Odwilż" (1954), która była wydrukowana w majowym wydaniu magazynu "Flaga" i dała nazwę całej epoce historii radzieckiej. W 1958r. zostały wydane "Francuskie kajety" – esej o francuskiej literaturze, malarstwie i przekłady z Joachima du Bellay. Autor memuarów "Ludzie, lata, życie", który zdobył dużą popularność wśród radzieckiej inteligencji lat 60-tych i 70-tych 20. wieku. Erenburg zapoznał młode pokolenie z wieloma "zapomnianymi" nazwiskami, sprzyjał publikacjom jak zapomnianych (M. I Cwietajewa, O. E. Mandelsztam, I. E. Babel), tak i młodych autorów (B. A. Cłuckij, S. P. Gudzienko). Propagandował nową zachodnią sztukę (P. Cezanne, A. Renoir, E. Manet, P. Picasso).
W marcu 1966r. podpisał list trzynastu działaczy radzieckiej nauki, literatury i sztuki w prezydium Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego przeciwko rekultywacji I. W. Stalina.
 
Zmarł po długiej chorobie na rozległy atak serca 31 sierpnia 1967r. Na ostatnie pożegnanie z pisarzem przyszło ok. 15 tysięcy osób.
Został pochowany w Moskwie na cmentarzu Nowodziewiczym.
 
'''Utwory.'''
 
Zbiór utworów Ilji Erenburga w pięciu tomach zostało wydane w latach 1951–1954 pod tytułem "Literatura piękna".
Następny zbiór, pełniejszy, w dziewięciu tomach został wydany pod tym samym tytułem w latach 1962–1967.
W latach 1990–2000 pod tytułem "Literatura piękna" został wydany jubileuszowy zbiór utworów w ośmiu tomach.
 
'''Nagrody.'''
 
- Nagroda Stalinowska pierwsze miejsce (1942) – za powieść "Upadek Paryża" (1941)
- Nagroda Stalinowska pierwsze miejsce (1948) – za powieść "Burza" (1947)
- Międzynarodowa Nagroda Stalinowska "Za umocnienie pokoju między narodami" (1952)– pierwszy z dwóch laureatów-radzieckich obywateli
- dwa Ordery Lenina (30 kwietnia 1944, 1961)
- Order Czerwonego Zakładu Pracy
- Order Czerwonej Gwiazdy (1937)
- Order Legii Honorowej
- medale
 
'''Udział w organizacjach.'''
 
- Wiceprezydent Światowej Rady Pokoju od 1950r.
- Poseł Rady Najwyższej ZSRR od 1950r. w Dyneburgu, Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka
 
'''Rodzina'''
 
- Pierwsza żona (1910–1913) – tłumacz Katerina (Jekaterina) Ottowna Szmidt (1889–1977, po drugim mężu – Sorokina).
- Ich córka – tłumacz literatury francuskiej Irina Iliniczina Erenburg (1911–1997), była żoną pisarza Borysa Matwiejewicza Łapina (1905–1941). Po tragicznej śmierci męża zaadoptowała i wychowała córkę.
Druga żona (od 1919r.) –artystka Lubow Michaiłowna Kozincewa (1899–1970), siostra reżysera Grigorija Michaiłowicza Kozincewa, uczennica Aleksandry Ekster, Roberta Falka, Aleksandra Rodczenko. Była siostrą cioteczną Erenburga
- Brat cioteczny – artysta i dziennikarz Ilja Łazarewicz Erenburg (1887–1920, syn Łazara Grigorjewicza Erenburga); z nim i jego żoną Mariją Michaiłownoj małżeństwo Erenburg przyjaźniło się w czasie pierwszej emigracji do Paryża
- Siostra cioteczna – kolekcjoner, artystka i pedagog Natalia Łazariewna Erenburg (po ślubie Erenburg–Mannati, fr. Nathalie Ehrenbourg-Mannati; 1884—1979).
- Brat i siostra cioteczni (od strony matki) – lekarz-ginekolog Roza Grigorjewna Łure i lekarz dermatolog i wenerolog Aleksandr Grigoriewicz Łure (1868–1954), profesor i szef katedry dermo- i wenerologii w Instytucie doskonalenia lekarzy w Kijowie (1919–1949).
 
'''
Znane powiedzenie'''
 
I Erynburgu należy przypisać znane słowa: "Zobaczyć Paryż i umrzeć".
 
'''Bibliografia'''
 
-1910 ¬– Wiersze – Paryż
 
-1911 – Żyję – Petersburg, drukarnia zrzeszenia "Obywatelska korzyść"
 
-1912 – Dmuchawce – Paryż
 
-1913 – Dni powszednie: Wiersze – Paryż
 
-1914 – Dziecięcy – Paryż, drukarnia Rirachowskiego
 
-1916 – Opowiadanie o niejakiej Nadusi i znakach które jej się ukazały – Paryż
 
-1916 – Wierze o Wigilii – drukarnia A. A. Lewensona
 
-1917 – O obywatelu Ciemionie Drozd: Modlitwa – Paryż
 
-1918 – Modlitwa za Rosję –drugie wydanie, "W czas śmierci"; Kijów "Latopis"
 
-1919 – W gwiazdach – Kijów, drugie wydanie.
 
-1920 – Oblicze wojny – Sofia, "Rosyjsko-bułgarskie wydawnictwo", 1920; Berlin, 1923; M., 1924
 
-1921 – Wigilia – Berlin, "Myśl"
 
-1921– Refleksje – Ryga; drugie wydanie, Petersburg , "Krzew gorejący"
 
-1921 – Nieprawdopodobne historie – Berlin, "S. Efron"
 
-1922 – Zagraniczne rozmyślenia – Petersburg, "Ogniska"
 
-1922 – O sobie – Berlin, "Nowa rosyjska książka"
 
1922 – Portrety rosyjskich poetów. Berlin. "Agronauci". – M. Pierwina, 1923; M. "Nauka", 2002
 
-1922 – Zniszczona miłość – Berlin, "Światełka"
 
-1922 – Złote serce: Misterium, Wiatr, Tragedia – Berlin
-1922 – Niezwykłe przygody Julio Jurenito i jego uczniów – Berlin; M. "GIHL", 1923
 
- 1922 – Sześć opowiadań z lekkim zakończeniem – Berlin; M., "Puczyna", 1925
 
-1922 – Życie i śmierć Mikołaja Kurbowa – Berlin; M., "Nowe życie"
 
-1923 – Trzynaście fajek – Berlin; M., "Nowe kamienie milowe"
 
-1923 – Zwierzęce ciepło – Berlin
 
-1923 – Trust "D.E." Historia śmierci Europy – Berlin
 
-1924 – Miłość Żanny Niej – M., wydanie czasopisma "Rosja"; M., "Nowela", 1925; Ryga, 1927
 
-1925 – Trąbka/ Fajka – "Czerwona nowizna"
 
-1925 – Walet karo i reszta – L.-M., "Piotrogród"
 
-1926 – Lato 1925r. – M. "Krąg"
 
- 1926 – Warunkowe cierpienia bywalca kawiarni – Odessa, "Nowe życie"
 
-1926 – Trzy opowiadania o trąbkach – L., "Przybój"
 
-1926 – Czarna przeprawa – M., "Guise"
 
-1927 – Na ślepej uliczce – Paryż; M. "Ziemia i Fabryka"
-1927 – Materializacja fantastyki – M.-L.
 
-1927–1929 – Zbiór utworów w 10-ciu tomach – "ZiF" (wydano 7 tomów: 1–4 i 6–8)
 
-1928 – Biały węgiel lub Łzy Wertera – L. "Priboj"
 
-1928 – Burzliwe życie Lejzorka Rojtszwańca – Paryż; w Rosji powieść wydano w 1990
 
-1928 – Opowiadania – L., "Priboj"
 
-1928 – Trąbka komunarda – Niżny Nowogród
 
-1928 – Spisek równych sobie – Berlin, "Piotropolis"
 
-1929 – 10 L. S. Kronika naszych czasów – Berlin, "Piotropolis"
 
-1930 – Wiza czasu – Berlin, "Piotropolis"
 
-1931 – Fabryka snów – Berlin, "Piotropolis"
 
-1931 – Anglia – M., "Federacja"
 
-1931 – Jedyny front – Berlin, "Piotropolis"
 
-1931 – My i oni (razem z O. Sawiczem) – Francja; Berlin, "Piotropolis"
 
-1931 – Hiszpanaia – M., "Federacja"; Berlin, 1933
 
-1933 – Dzień drugi – M. "Federacja" i jednocześnie "Literatura radziecka"
 
-1933 – Nasz chleb powszedni – M., "Nowe kamienie milowe" i jednocześnie "Literatura radziecka"
 
-1933 – Mój Paryż – M., "Sztuki wizualne"
 
-1933 – Moskwa łzom nie daje wiary – Paryż, M. "Literatura radziecka"
 
-1934 – Rozwiązanie które przeciąga się w czasie – M. "Pisarze radzieccy"
 
-1934 – Wojna domowa w Austrii – M., "Literatura radziecka"
 
-1935 – Kronika naszych dni – M. "Pisarz radziecki"
 
-1935 – Bez tchu – Archangielsk
 
-1936 – Cztery trąbki – M., "Młoda gwardia"
 
-1936 – Granice nocy – M. "Pisarz radziecki"
 
-1936 – Książka dla dorosłych – M., "Pisarz radziecki"
 
-1937 – Bez zawieszenia broni – M. "Goslitizdat"
 
-1937 – Co potrzeba człowiekowi – M. "Goslitizdat"
 
-1938 – Hiszpański zakalec – M. "Goslitizdat"
 
-1941 – Wierność: (Hiszpania. Paryż): Wiersze – M.: "Goslitizdat"
 
-1941 – Usidlony Paryż – M. "Goslitizdat"
 
-1941 – Gangsterzy – M.: "Goslitizdat"
 
-1941 – Wściekłe wilki – M. -L., "Wojenmorizdat"
 
-1941 – Kanibale. Droga do Niemiec (w 2-óch książkach) – M. "Wojenne wydawnictwo NKO"
 
-1942 – Upadek Paryża – M., "Goslitizdat
 
-1942 – Zawziętość
 
-1942 – Ogień wroga – Taszkent, "Goslitizdat"
 
-1942 – Kaukaz – Erywań, "Armigiz"
 
-1942 – Przesilenie – M. "Prawda"
 
-1942 – Przywódcy faszystowskich Niemiec: Adolf Hitler – Penza, wydanie gazety "Stalinowska flaga"
 
-1942 – Za życie! – M., "Pisarz radziecki"
 
-1942 – Bazyliszek – M., "Goslitizdat"
 
-1942-1944 – Wojna (w 3 tomach) – M., "GIHL"
 
-1943 – Wolność – Poematy, M., "Goslitizdat"
 
-1943 – Niemiec – M. "Wydawnictwo wojenny NKO"
 
-1943 – Leningrad – L. "Wydawnictwo wojenny NKO"
 
-1943 – Nowy porządek – M., "Prawda"
 
-1943 – Wiersze o wojnie – M., "Pisarz radziecki"
 
-1946 – Drzewo: Wiersze: 1938–1945 – M., "Pisarz radziecki"
 
-1946 – Drogami Europy – M., "Prawda"
 
-1947 – Burza – M., "Pisarz radziecki"
 
-1947 – W Ameryce – M., "Moskiewski robotnik "
 
-1948 – Lew na placu – M., "Sztuka"
 
-1950 – Dziewiąta fala – M., "Pisarz radziecki", drugie wydanie 1953
 
-1952–1954 – Zebranie utworów w pięciu tomach – M., GIHL
 
-1952 – Za pokój! – M., "Pisarz radziecki"
 
-1954 – Odwilż – w 1956 wydana w dwóch częściach M., "Pisarz radziecki"
 
-1956 – Sumienie narodów – M., "Pisarz radziecki"
 
-1958 – Francuskie kajety – M., "Pisarz radziecki"
 
-1959 – Wiersze: 1938 - 1958 – M., "Pisarz radziecki"
 
-1960 – Indie, Grecja, Japonia – M., "Pisarz radziecki", drugie wydanie M. "Sztuka"
 
-1960 – Czytając Czechowa – M., "Goslitizdat"
 
-1961–1967 – Ludzie, lata, życie – (książki 1-6); trzecie wydanie (książki 1-7), 1990; piąte wydanie "Tekst", 2005
 
-1962–1967 – Zebranie utworów w dziewięciu tomach – M., "Literatura piękna"
 
-1969 – Cień drzew – M., "Progres"
 
-1974 – Kronika odwagi. Publicystyczne artykuły lat wojennych – M., "Pisarz radziecki"
 
-1990–2000 – Zbiór utworów w ośmiu tomach (na setną rocznicę urodzin) – M., "Literatura piękna"
 
-1996 – W czasie śmierci. Artykuły 1918–1919 – Petersburg
 
-2004 – Pozwól, że się rozejrzę. Listy 1908-1930 – M., "Agraf"
 
-2004 – Na piedestale historii. Listy 1931–1967– M., "Agraf"
 
-2006– Wszystko słyszę. Poczta 1916–1967 – M., "Agraf"
 
== Życiorys ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Ilja_Erenburg”