Cesarstwo Austrii: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m uzup. i popr. linki
WP:SK+ToS+Bn, drobne redakcyjne
Linia 6:
|p2 = Arcyksięstwo Austriackie
|p2_flaga = Flag of Austria.svg
|p3 =
|p3_flaga =
|p4 =
|p4_flaga =
|p5 =
|p5_flaga =
|lata_istnienia = 1804-1867/1918<ref name=a>Utworzenie dualistycznej monarchii austro-węgierskiej nie likwidowało Cesarstwa Austrii.</ref>
|n1 = Austro-Węgry
|n1_flaga = Flag of Austria-Hungary 1869-1918.svg
|n2 =
|n2_flaga =
|n3 =
|n3_flaga =
|n4 =
|n4_flaga =
|n5 =
|n5_flaga =
|flaga_obraz = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
|herb_obraz = Imperial Coat of Arms of the Empire of Austria.svg
|nazwa_dopełniacz = Cesarstwa Austrii
|dewiza =
|dewiza_język =
|dewiza_polski =
|lokalizacja_obraz = Austrian empire.png
|konstytucja =
|państwo =
|język_urzędowy = [[język niemiecki|niemiecki]]
|język_używany =
|stolica = [[Wiedeń]]
|ustrój_polityczny = [[monarchia konstytucyjna]]
|typ_państwa =
|władca opis = [[Władcy Austrii|cesarz]]
|pierwszy władca = [[Franciszek II Habsburg|Franciszek I Habsburg]]
|ostatni władca = [[Karol I Habsburg]]
|status_terytorium = Cesarstwo
|zależne_od =
|głowa_terytorium =
|głowa_terytorium_opis =
|w_imieniu_tekst =
|w_imieniu_urząd =
|w_imieniu =
|szef_rządu =
|szef_rządu_opis = [[Karol I Habsburg]]
|w_imieniu_tekst2 =
|w_imieniu_urząd2 =
|w_imieniu2 =
|powierzchnia = 698 700 (1804rok)
|powierzchnia_wód =
|powierzchnia_miejsce =
|ludność = 21 200 000
|gęstość = 30
|ludność_rok = 1804
|narodowości =
|ludność_miejsce =
|utworzenie_sposób =
|od_kogo =
|utworzenie_data = 1804
|przez_kogo =
|likwidacja_data = 1918<ref name=a />
|likwidacja_sposób =
|religia_dominująca = [[katolicyzm]]
|waluta_nazwa = [[Gulden austro-węgierski|talar austriacki, gulden]], [[Korona austro-węgierska|korona]]
|waluta_symbol =
|UTC =
|hymn = [[Hymn ludowy|Volkshymne]]
|hymn_nazwa_polska = Hymn ludowy
|kod_ISO =
|domena =
|kod_samochodowy = A
|numer_kierunkowy =
|terytoria_zależne =
|terytoria_autonomiczne =
|mapa_obraz =
|uwagi =
|commons = Category:Empire of Austria
}}
Linia 86 ⟶ 72:
== Historia ==
[[Plik:Austrian imperial crown dsc02787.jpg|thumb|left|upright=0.6|[[Korona Rudolfa II Habsburga|Austriacka korona cesarska]]]]
W latach 1804-18061804–1806 wchodziło w skład [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa Rzymskiego]]. Po jego rozwiązaniu 6 sierpnia 1806, w wyniku powstania zależnego od [[Francja|Francji]] [[Związek Reński|Związku Reńskiego]], istniało jako państwo dziedziczne [[Habsburgowie|Habsburgów]] do 1918, choć od 1867 stało się jedną z dwóch części dualistycznych [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]]. Pierwszym władcą Cesarstwa Austrii był [[Franciszek II Habsburg|Franciszek I Habsburg]] jako Franciszek II, zarazem ostatni władca Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Jego następcami byli: [[Ferdynand I Habsburg (cesarz austriacki)|Ferdynand I]], [[Franciszek Józef I]] i [[Karol I Habsburg|Karol I]].
 
W Cesarstwie nie przeprowadzano formalnej [[Koronacja|koronacji]] (w przeciwieństwie do np. do [[Królestwo Węgier|Królestwa Węgier]]).
 
Od 1815 roku Cesarstwo Austrii było jednym z głównych decydentów europejskich, wchodząc w skład [[Święte Przymierze|Świętego Przymierza]]. Jego polityką kierował przez blisko 40 lat kanclerz [[Klemens Lothar von Metternich|Klemens Metternich]]. O potędze Austrii świadczy fakt jej ciągłej ingerencji w wewnętrzne sprawy państw niemieckich i włoskich oraz [[Hiszpania|Hiszpanii]], a także ważna rola arbitra międzynarodowego podczas [[wojna krymska|wojny krymskiej]] (1853-1856). Terytorium cesarstwa obejmowało [[Austria|Austrię]] właściwą, [[Tyrol (region)|Tyrol]], [[Styria|Styrię]], [[Czechy (kraina)|Czechy właściwe]], [[Morawy]], część [[Śląsk]]a, [[Węgry]], [[Siedmiogród]], [[Słowacja|Słowację]], [[Chorwacja|Chorwację]], [[Slawonia|Slawonię]], [[Słowenia|Słowenię]], [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicję]], [[Bukowina (kraina historyczna)|Bukowiny]], [[Wenecja|Wenecję]] i [[Lombardia|Lombardię]].
 
[[Wiosna Ludów]] (1848-1849) nie ominęła też Austrii, która przeżyła niepokoje wewnętrzne i starcia z Węgrami (1848-1849).
{{Osobny artykuł|Rewolucja marcowa}}
{{Osobny artykuł|Powstanie węgierskie 1848}}
Linia 122 ⟶ 108:
 
[[Plik:Fahne Kaisertum Österreich.jpg|thumb|upright=0.6|Sztandar Cesarstwa z okresu rządów Franciszka Józefa I]]
W rzeczywistości od tego momentu Austria zaczęła tracić samodzielność polityczną i podporządkowywać się interesom współkoalicjanta niemieckiego. Trudności zewnętrzne rzutowały również na kłopoty wewnątrz imperium – polityka [[germanizacja|germanizacyjna]] wywołała reakcje narodowościowe, które zmusiły władze centralne do złagodzenia swojej polityki, czego skutkiem było nadanie narodom imperium autonomii politycznej i kulturowej (np. Polakom galicyjskim, Czechom) oraz przyznanie najpotężniejszemu po Niemcach narodowi imperium – Węgrom – statusu narodu współrządzącego (1867). Dzięki temu starano się zapobiec wojnom wewnętrznym i nieuniknionemu rozpadowi imperium. W latach 1914-19181914–1918 Austria brała udział w [[I wojna światowa|I wojnie światowej]] po stronie [[Cesarstwo Niemieckie|Niemiec]], [[Bułgaria|Bułgarii]] i [[Turcja|Turcji]]. Poniesione klęski w wojnie z [[Serbia|Serbią]] (1914) i [[Imperium Rosyjskie|Rosją]] (1914-1915, 1916) zadecydowały o całkowitym podporządkowaniu jej polityki polityce Niemiec. O klęsce imperium zadecydowała ostateczna porażka Niemiec na froncie zachodnim (1918) oraz ruchy rewolucyjne i narodowościowe wewnątrz państwa, zakończone utworzeniem niepodległej [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] (z ziem [[Czechy (kraina)|Czech]], [[Morawy|Moraw]], [[Śląsk Czeski|Śląska Czeskiego]] i [[Słowacja|Słowacji]]), [[Polska|Polski]] (w skład której weszła [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicja]]) oraz [[Jugosławia|Jugosławii]] (obejmującej m.in. [[Chorwacja|Chorwację]] i [[Słowenia|Słowenię]]), a także rozszerzenie terytorium [[Rumunia|Rumunii]] o należące do monarchii [[Siedmiogród]] i [[Bukowina (kraina historyczna)|Bukowinę]]. W wyniku [[Traktat pokojowy z Austrią 1919|traktatu z Saint-Germain-en-Laye]] (1919) zadecydowano o utworzeniu niepodległej [[Austria|Austrii]], okrojonej do obecnego obszaru. Rok wcześniej ostatni cesarz [[Karol I Habsburg|Karol I]] zrzekł się udziału w rządach (bez formalnej abdykacji) i proklamowano [[republika|republikę]].
 
== Zobacz też ==