[[ FilePlik:Christian Nubia.png|thumb |right|280px|Położenie Faras w stosunku do katarakt]] ▼
__NOTOC__
[[Plik:Edward Lear - Faras Westbank - Google Art Project.jpg|thumb |right|280px|Panorama Faras wykonana w 1867 r. przez [[Edward Lear|Edwarda Leara]].]] ▼
▲[[File:Christian Nubia.png|thumb|right|280px|Położenie Faras w stosunku do katarakt]]
[[Plik:Autor nieznany, Portretśw. Anna - fragment postaci. Malowidło chłopcaścienne.jpg|thumb |280px|'' PortretŚw. chłopcaAnna'', autor nieznany ., Portretmalowidło fajumski,ścienne II(VIII w. ), [[Muzeum Narodowe w Warszawie]]]] ▼
▲[[Plik:Edward Lear - Faras Westbank - Google Art Project.jpg|thumb|right|280px|Panorama Faras wykonana w 1867 r. przez [[Edward Lear|Edwarda Leara]].]]
[[Plik:AutorSudan nieznany,Farras św.fresco Annaof -cathedral fragment postaci. Malowidło ścienne22dez2005.jpg|thumb|280px|Malowidło ścienne ''Św.Boże AnnaNarodzenie'', autor nieznany, malowidło ścienne (VIIIX/XI w.), [[z Muzeum NarodoweArcheologicznego w Warszawie]]Chartumie]]
[[Plik:SudanAutor Farrasnieznany, frescoPortret of cathedral 22dez2005chłopca.jpg|thumb|right|280px|Malowidło ścienne ''BożePortret Narodzeniechłopca'', (X/XIautor nieznany. Portret fajumski, II w.) z, [[Muzeum ArcheologicznegoNarodowe w ChartumieWarszawie]]]]
▲[[Plik:Autor nieznany, Portret chłopca.jpg|thumb|280px|''Portret chłopca'', autor nieznany. Portret fajumski, II w., [[Muzeum Narodowe w Warszawie]]]]
'''Faras''' (staroż. ''Pachoras'') – miejscowość w północnym [[Sudan]]ie, na północ od II [[katarakta (geologia)|katarakty]] w pobliżu [[Wadi Halfa]], obecnie zalana wodami [[Jezioro Nasera|jeziora Nasera]].
Pachoras było stolicą prowincji [[Kusz|królestwa Meroe]] od 270 r. p.n.e. aż do upadku państwa w 350 r. n.e., a później stolicą prowincji [[Nobadowie|królestwa Nobadii]], które w VI w. n.e. przyjęło chrześcijaństwo, a od VII w. stolicą prowincji [[Makuria|królestwa Makurii]]<ref>Mierzejewska, Sulikowska 2014, str. 8, 10</ref>. W VII w. n.e. w Pachoras ustanowiono biskupstwo<ref>Mierzejewska, Sulikowska 2014, strona 10</ref>, które istniało do XIV w., gdy Makuria ostatecznie upadła, a jej ludność została zislamizowana. W XVIII w. Arabowie wznieśli na ruinach dawnego Pachoras cytadelę, wokół której istniała osada<ref>Michałowski, 1974, Od Edfu ..., str. 154, 160-161160–161</ref>. W latach 60. XX w. ludność wioski wysiedlono w związku z planowanym zalaniem tego obszaru w ramach budowy [[Wysoka Tama|Tamy Assuańskiej]], a część cytadeli i zabudowań wioski rozebrano w trakcie ratunkowych prac archeologicznych prof. K. Michałowskiego<ref>Michałowski, 1974, Od Edfu ..., str. 160-161160–161, 164</ref>. Cała miejscowość wraz z okolicą została zalana po kwietniu 1964 r<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>.
== Stanowisko archeologiczne ==
Przed 1914 r. prace archeologiczne w Faras prowadził brytyjski archeolog [[Francis Llewellyn Griffith]] z [[Uniwersytet Oksfordzki|Uniwersytetu Oksfordzkiego]], który odkrył tu pozostałości świątyni faraona [[Totmes III|Totmesa III]]<ref>[[Kazimierz Michałowski|Michałowski K.]], 1974: Od Edfu do Faras. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, strona 160</ref> (świątynia znajdowała się w [[Buhen]], zaś zdobione bloki z niej pozyskane przywożono do Faras jako kamień budowlany na potrzeby wznoszonej katedry i innych budowli miasta<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>).
W latach 1961-19641961–1964 badania na tym terenie przeprowadzili [[Polska|polscy]] [[Archeologia|archeolodzy]] pod kierunkiem [[Kazimierz Michałowski|prof. Kazimierza Michałowskiego]] w ramach międzynarodowej ekspedycji do [[Nubia|Nubii]] pod patronatem [[UNESCO]]. Ekspedycja została zorganizowana, by uratować zabytki kultury nubijskiej, zanim teren zostanie zalany w związku z utworzeniem sztucznego jeziora [[Jezioro Nasera|Nasera]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Skarby Faras ukryte w piaskach pustyni {{!}} Artykuł {{!}} Culture.pl|url = http://culture.pl/pl/artykul/skarby-faras-ukryte-w-piaskach-pustyni|datatytuł=Skarby Faras ukryte dostępuw piaskach pustyni|autor=|data dostępu=2015-09-18|opublikowany=|język=}}</ref>. Michałowski postanowił rozkopać górujące nad okolicą wzgórze, na którym stała cytadela, gdyż sądził że jest to [[tell]]<ref>Michałowski 1974: Od Edfu ...</ref>. Dzięki tym badaniom odkryto pozostałości [[Katedra|katedry]] [[sztuka wczesnochrześcijańska|wczesnochrześcijańskiej]], której pierwotne założenie pochodzi z końca VII wieku (wzniesiono ją na pozostałościach, dwóch kolejno poprzedzających tę katedrę kościołów). Była to trójnawowa [[bazylika]] poprzedzona [[narteks]]em. Dolną części murów ułożono z bloków wapienia, a wyższą z cegły<ref>Mierzejewska, Sulikowska 2014, str. 13</ref>. Oprócz katedry odkopano także klasztor, pałac biskupów, ruiny pałacu eparchy, domy mieszkalne i pomieszczenia gospodarcze.
{{osobny artykuł|Katedra w Faras}}
W ruinach katedry odkryto liczne ślady wcześniejszych zniszczeń i wielokrotnie powtarzanych przebudów. Ściany pokryte były licznymi malowidłami w stylu bizantyjsko-koptyjskim, wykonanych techniką ''[[al secco]]'' i pochodzących z okresu od VII do XIV wieku<ref>Mierzejewska, Sulikowska 2014, str. 12 i 16</ref>. W trakcie prac badawczych zespół K. Michałowskiego zinwentaryzował 169 malowideł, jednak niektóre zachowały się tylko śladowo<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>. Zdjęto 120 z nich, z których 67 (pochodzących głównie z VIII w.) trafiło do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, a reszta do Chartumu (pochodzących głównie z X -– XI w.)<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>. Początkowo (w VIII wieku) malowidła te były jednobarwne w tonacji fioletu, a w IX wieku z zastosowaniem bieli dla konturu i brązu dla wypełnienia obrazu. Od X wieku paleta barw została mocno wzbogacona przy zachowaniu dominacji czerwieni. Oprócz tematów religijnych, takich jak narodziny [[Jezus Chrystus|Chrystusa]], [[Golgota]], postaci [[Maria z Nazaretu|Madonn]], świętych i [[anioł]]ów na malowidłach przedstawiano także portrety i inskrypcje władców i 14 z biskupów nubijskich, w tym wielu nieznanych wcześniej nauce<ref>[[Kazimierz Michałowski|Michałowski K.]], 1974: Od Edfu do Faras. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, strona 179</ref> <ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>). Bardzo ważne znaczenie poznawcze miała odkryta przez zespół Michałowskiego [[Lista biskupów Faras|lista biskupów z Faras]]<ref>[[Kazimierz Michałowski|Michałowski K.]], 1974: Od Edfu do Faras. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, strona 179</ref>, obejmująca nazwiska kolejnych biskupów aż do roku 1169<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>). Oprócz malowideł, w Faras odnaleziono także elementy rzeźbiarskiej dekoracji architektonicznej, około 200 inskrypcji w językach [[koine|greckim]], [[język koptyjski|koptyjskim]] i [[język nubijski|nubijskim]], a także [[stela|stele]] nagrobne i sprzęty liturgiczne.
Okres największego rozkwitu sztuki wczesnochrześcijańskiej trwał na tym terenie do XI wieku, pod koniec XII wieku zaobserwowano powolny jej upadek.
== Galeria Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie ==
{{osobny artykuł|Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie}}
Połowa z ocalonych podczas ekspedycji UNESCO malowideł (wykonanych na tynku techniką tempery)<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie|url = http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/showcasedescription?dirids=160#|opublikowany = Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie|data dostępu = 2015-09-18}}</ref> trafiła do [[Muzeum Narodowe w Warszawie|Muzeum Narodowego w Warszawie]], gdzie są eksponowane na wystawie stałej w Galerii Faras im. Profesora [[Kazimierz Michałowski|Kazimierza Michałowskiego]]. Jest to jedyna w Europie galeria, w której eksponowane są zabytki kultury nubijskiej okresu chrześcijańskiego. <ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Galeria Faras / Galerie stałe / Kolekcje / Muzeum Narodowe|url = http://www.mnw.art.pl/kolekcje/galer/galeria-faras/|opublikowany = www.mnw.art.pl|data dostępu = 2015-09-18|imię = ideo -|nazwisko = www.ideo.pl}}</ref>.
W kolekcji Faras znajduje się między innymi malowidło ścienne z połowy VIII wieku, przedstawiające [[Święta Anna|św. Annę]] w geście nakazującym milczenie. Przypuszczalnie ma on ukazywać godną milczenia tajemnicę misji jej córki [[Matka Boża|Maryi]]. Nad głową Anny i z prawej strony znajduje się bowiem napis grecki: ANNA, MATKA BOGURODZIC(Y) ([[Język grecki|gr.]] ΑΝΝΑ ΗΜΗΤΗΡΤΗΟΘΕΟΤΟΚ).
Do innych malowideł ściennych przechowywanych w Warszawie zalicza się m.in. przedstawienie [[Archanioł Michał|Archanioła Michała]] z IX wieku i [[Biskup Marianos pod opieką Chrystusa i Matki Boskiej|biskupa Marianosa]] z 1002 roku. Wśród eksponatów przekazanych Polsce znalazły się łącznie 67 malowidła ścienne, a także m.in. elementy dekoracji architektonicznej i [[ceramika]]. Ekspozycję obiektów z Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie otwarto w 1972 r.<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>, a w została w 2015 roku została rozszerzona o m.in. filmy przedstawiające trójwymiarowe rekonstrukcje wnętrza katedry i znajdujących się w jej wnętrzu obiektów.<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie|url = http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/showcasedescription?dirids=160#|opublikowany = Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie|data dostępu = 2015-09-18}}</ref>.
Pozostałe obiekty odnalezione w Faras eksponowane są od 1972 r.<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref> w Muzeum Archeologicznym w [[Chartum]]ie.<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Skarby Faras ukryte w piaskach pustyni {{!}} Artykuł {{!}} Culture.pl|url = http://culture.pl/pl/artykul/skarby-faras-ukryte-w-piaskach-pustyni|data dostępu = 2015-09-18}}</ref>. Kości 13 biskupów z Faras przywiezione do Warszawy w celu przeprowadzenia badań antropologicznych zostały pochowane w 1994 przy [[Kościół św. Wincentego à Paulo w Warszawie|kościele św. Wincentego]] na [[Cmentarz Bródnowski|cmentarzu Bródnowskim]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Majewski | imię = Jerzy S. | tytuł = Spacerownik po warszawskich cmentarzach | wydawca = Agora | miejsce = Warszawa | data = 2009 | strony = 126 | isbn = 978-83-7552-713-1 | nazwisko2 = Urzykowski | imię2 = Tomasz}}</ref>. Część malowideł z Galerii w okresie 1968–1969 było eksponowanych na czasowych wystawach w [[Berlin]]ie, [[Essen]], [[Haga|Hadze]], [[Zurich]]u i Warszawie<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>.
== Znaleziska archeologiczne z Faras w sztuce == ▼
Kości 13 biskupów z Faras przywiezione do Warszawy w celu przeprowadzenia badań antropologicznych zostały pochowane w 1994 przy [[Kościół św. Wincentego à Paulo w Warszawie|kościele św. Wincentego]] na [[Cmentarz Bródnowski|cmentarzu Bródnowskim]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Majewski | imię = Jerzy S. | tytuł = Spacerownik po warszawskich cmentarzach | wydawca = Agora | miejsce = Warszawa | data = 2009 | strony = 126 | isbn = 978-83-7552-713-1 | nazwisko2 = Urzykowski | imię2 = Tomasz}}</ref>.
* wW 1964 r. w Sudanie wydano 3 znaczki pocztowe z przedstawieniami malowideł z katedry w Faras, znajdujących się w muzeum w Chartumie, a w 1971 r. w Polsce wydano serię 8 znaczków pod tytułem "Polskie„Polskie odkrycia archeologiczne -– freski z Faras"Faras”, prezentującą wybrane malowidła z katedry, które znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie . <ref>Rejnowski B., 2001: Freski z Faras. Filatelistyka, nr 5: 255-259255–259. [http://www.zgpzf.pl/images/news_files/p19b9bdsnqo6mi1sr441c4c14at6.pdf]</ref>. ▼
Część malowideł z Galerii w okresie 1968–1969 było eksponowanych na czasowych wystawach w [[Berlin]]ie, [[Essen]], [[Haga|Hadze]], [[Zurich]]u i Warszawie<ref>Jakobielski 2014 r. wywiad</ref>
== Publikacje o Faras ==
* Michałowski K., 1974: Faras : malowidła ścienne w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie : inskrypcje. Wyd. Artystyczno-Graficzne, Warszawa, 332 str.
▲== Znaleziska archeologiczne z Faras w sztuce ==
▲* w 1964 r. w Sudanie wydano 3 znaczki pocztowe z przedstawieniami malowideł z katedry w Faras, znajdujących się w muzeum w Chartumie, a w 1971 r. w Polsce wydano serię 8 znaczków pod tytułem "Polskie odkrycia archeologiczne - freski z Faras", prezentującą wybrane malowidła z katedry, które znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie. <ref>Rejnowski B., 2001: Freski z Faras. Filatelistyka, nr 5: 255-259. [http://www.zgpzf.pl/images/news_files/p19b9bdsnqo6mi1sr441c4c14at6.pdf]</ref>.
== Zobacz też ==
{{przypisy|2}}
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.mnw.art.pl/kolekcje/galer/galeria-faras/ Galeria Faras w MNW]
* [http://culture.pl/pl/artykul/skarby-faras-ukryte-w-piaskach-pustyni ''Skarby Faras ukryte w piaskach pustyni'', Culture.pl]
|