Ajjubidzi: Różnice pomiędzy wersjami

 

 

[[Eponim]]icznym protoplastą dynastii był [[Ajjub Ibn Szazi]], wywodzący się z kurdyjskiego klanu [[Rawwadydzi|Rawwadydów]], należącego do plemienia [[Hazbani]]. Szazi, ojciec Ajjuba, służył również kurdyjskim władcom [[Dwin]]u z rodu [[Szaddadydzi|Szaddadydów]], kiedy jednak w roku 1130 ci utracili miasto Szazi wstąpił na służbę [[Seldżukidzi|seldżuckiego]] namiestnika [[Irak]]u, Bihruza, który oddał mu w zarząd miasto [[Tikrit]]. Po śmierci ojca Ajjub przejął jego urząd po czym w roku 1138 wraz ze swoim bratem [[Szirkuh]]em przeszedł na służbę władcy [[Mosul]]u i [[Aleppo]] [[Zengi]]ego (1127 - 1146). Bracia odgrywali zasadniczą rolę w politycznych i wojskowych przedsięwzięciach Zengiego i jego syna [[Nur ad-Din]]a (1146 - 1174). W szczególności w latach 1164 - 1169 Szirkuh trzykrotnie poprowadził [[Zengidzi|zengidzkie]] wojska do [[Fatymidzi|fatymidzkiego]] Egiptu, interweniując przeciwko chcącym podbić kraj [[Królestwo Jerozolimskie|krzyżowcom]], ostatecznie w roku 1169 obejmując urząd [[wezyr]]a ostatniego Fatymidy [[Al-Adid]]a (1160 - 1171). Jeszcze w tym samym roku Szirkuh zmarł, jednak wezyrat przejął obecny przy nim bratanek, [[Saladyn]] (1174 - 1193), który był właściwym założycielem dynastii Ajjubidów{{odn|Cahen|1986|s=796 - 797}}{{odn|Holt|1993|s=62 - 63}}.

 

Do tego momentu doszło jedynie do dwóch poważnych starć pomiędzy Saladynem a Frankami: w roku 1177 został on pokonany przez króla [[Baldwin IV Trędowaty|Baldwina IV]] (1174 - 1185) w [[Bitwa pod Montgisard|bitwie pod Montgisard]], zaś w roku 1179 zdobył nowo zbudowany przez Franków zamek przy tzw. Brodzie Jakuba nad [[Jordan (rzeka)|Jordanem]], na szlaku z Damaszku do wybrzeża [[Palestyna|palestyńskiego]]. Na ogół przeważały jednak okresy zawieszenia broni, a w roku 1185 Saladyn zawarł czteroletni rozejm z [[Królestwo Jerozolimskie|Królestwem Jerozolimskim]]. Sytuacja zmieniła się kiedy w roku 1186 królem został [[Gwidon de Lusignan]] (1186 - 1192, 1192 - 1194) i do głosu wśród krzyżowców doszła partia wojenna. W roku 1187 Saladyn całkowicie zniszczył armię krzyżowców [[Bitwa pod Hittin|pod Hittinem]]. Ponieważ w jej skład wchodzili niemal wszyscy zdolni do walki mężczyźni królestwa wkrótce Saladyn zdobył wszystkie miasta i twierdze państwa Franków, z wyjątkiem [[Tyr (miasto)|Tyru]], pozbawione obrońców były one bowiem właściwie bezbronne. Klęska pod Hittinem i utrata Jerozolimy doprowadziły do zwołania w [[Europa|Europie]] nowej [[III wyprawa krzyżowa|wyprawy krzyżowej]], która w roku 1191 przybyła do [[Ziemia Święta|Ziemi Świętej]]. Przywódcy krucjaty [[Ryszard I Lwie Serce|Ryszardowi Lwie Serce]] (1189 - 1199) udało się odbić z rąk muzułmanów [[Akka|Akkę]], [[Jafa|Jafę]] i [[Aszkelon|Askalon]], jednak nie Jerozolimę. Armia Saladyna została pokonana przez krzyżowców w [[Bitwa pod Arsuf|bitwie pod Arsuf]], jednak nie przestała istnieć i nadal im zagrażała. Sytuacja stała się patowa i we wrześniu 1192 roku zawarto trzyletni rozejm, zgodnie z którym krzyżowcy zatrzymywali wybrzeże aż po Jafę, jednak poza tym zdobycze Saladyna z lat poprzednich pozostały nienaruszone{{odn|Holt|1993|s=68 - 69, 72 - 75}}{{odn|Asbridge|2015|s=294 - 298, 448, 452, 468 - 469}}.

 

Saladyn zmarł 4 marca 1193 roku. Jeszcze za życia podzielił swoje posiadłości pomiędzy członków rodu Ajjubidów, co było zgodne zarówno z [[Ludy tureckie|tureckimi]], jak i kurdyjskimi tradycjami sprawowania władzy. Najważniejsze posiadłości otrzymali jego trzej synowie: [[Al-Afdal Ali]] (1193 - 1196) Damaszek, [[Al-Aziz Usman]] (1193 - 1198) Egipt zaś [[Az-Zahir Ghazi]] (1193 - 1216) Aleppo. W zamierzeniu ojca najstarszy Al-Afdal miał przejąć jego rolę przywódcy rodowej konfederacji, jednak szybko okazało się że nie posiada ku temu jakichkolwiek kwalifikacji. W roku 1196 utracił on Damaszek na rzecz brata Saladyna, [[Al-Adil|Al-Adila Muhammada]] (1200 - 1218), który miał nim rządzić w imieniu nowego najwyższego sułtana Ajjubidów, Al-Aziza. Po przedwczesnej śmierci Al-Aziza w roku 1198 Al-Adil przejął Egipt i do roku 1202 zmusił do uznania swojego zwierzchnictwa pozostałych Ajjubidów, przy czym spośród dzieci Saladyna u władzy utrzymał się jedynie Az-Zahir w Aleppo. Al-Adil starał się prowadzić raczej pokojową politykę, w szczególności zawierając kolejne rozejmy z państwami krzyżowymi, zmierzając do odbudowy gospodarki po latach wyniszczających wojen. Tak samo jak Saladyn jeszcze za życia wydzielił dzielnice swoim synom: [[Al-Kamil|Al-Kamil Muhammad]] (1218 - 1238) otrzymał Egipt, [[Al-Mu'azzam Isa]] (1218 - 1227) Damaszek, zaś [[Al-Aszraf Musa]] (1229 - 1237) Al-Dżazirę. Pomimo dyplomatycznych zabiegów Al-Adila w roku 1218 siły [[V wyprawa krzyżowa|piątej wyprawy krzyżowej]] uderzyły na Egipt. Jednocześnie [[Sułtanat Rumu|seldżucki]] sułtan [[Kajkawus I]] (1211 - 1220) zaatakował Aleppo, zaś wkrótce potem Al-Kamil musiał stawić czoła wojskowemu przewrotowi, na którego czele stał kurdyjski emir. W tym krytycznym momencie Al-Adil zmarł{{odn|Holt|1993|s=76 - 77, 79}}{{odn|Humphreys|2004|s=745 - 749}}<ref name="Iranica">{{cytuj stronę| url = http://www.iranicaonline.org/articles/ayyubids | tytuł = AYYUBIDS | data dostępu = 31 sierpnia 2016 r. | autor = Stephen Humphreys | opublikowany = [[Encyclopædia Iranica]] | język = en}}</ref>.

 

Al-Mu'azzam zmarł w roku 1227 i dwa lata później jego braciom udało się ostatecznie pokonać jego syna i następcę [[An-Nasir Dawud|An-Nasira Dawuda]] (1227 - 1229). Al-Aszraf przejął teraz Damaszek, zaś Al-Kamil [[Palestyna|Palestynę]] i [[Zajordanie]]. Z kolei w roku 1230 Dżalal ad-Din został ostatecznie pokonany nieopodal [[Erzincan]]u przez połączone siły seldżuckiego sułtana i Al-Aszrafa. Pokój pomiędzy Ajjubidami przetrwał do śmierci Al-Aszrafa w roku 1237. Jego brat i sukcesor [[As-Salih Isma'il]] (1237, 1239 - 1245) został wyparty z Damaszku przez Al-Kamila, ten jednak wkrótce potem zmarł w marcu 1238 roku. Natychmiast wybuchła walka o sukcesję po Al-Kamilu, przy czym najpoważniejszym pretendentem do władzy był rządzący w Al-Dżazirze najstarszy syn zmarłego [[As-Salih Ajjub]] (1238 - 1249). W Al-Dżazirze As-Salih Ajjub sprzymierzył się z tzw. [[Chorezmijczycy|Chorezmijczykami]], grupą najemników będącą pozostałością po rozbitej armii Dżalal ad-Dina. W roku 1240 As-Salih Ajjub pokonał swojego rządzącego w Egipcie brata [[A-Adil Abu Bakr|Al-Adila Abu Bakra]] (1238 - 1240), zaś w roku 1244 wspólnie z Chorezmijczykami rozbił koalicję krzyżowców i syryjskich Ajjubidów w [[Bitwa pod Harbijją|bitwie pod Harbijją]] i odzyskał Jerozolimę. W roku 1245 As-Salih Ajjub zajął należący ponownie do As-Saliha Isma'ila Damaszek. W roku 1249 As-Salih Ajjub musiał się jednak zmierzyć z kolejną [[VI wyprawa krzyżowa|krucjatą]], tym razem pod wodzą króla [[Francja|Francji]] [[Ludwik IX Święty|Ludwika IX]] (1226 - 1270). W czerwcu 1249 roku krzyżowcy zajęli Damiettę, zaś ciężko chory As-Salih Ajjub zmarł w listopadzie tego samego roku{{odn|Holt|1993|s=82 - 83}}{{odn|Cahen|1986|s=799}}{{odn|Humphreys|2004|s=751}}.

 

Za panowania As-Saliha Ajjuba państwo Ajjubidów zasadniczo zmieniło swój charakter. W uproszczeniu, przestało ono być rodzinną kofederacją, a stało się unitarnym państwem rządzonym przez funkcjonariuszy wyznaczonych przez jego władcę, a nie przez jego krewnych. Gdy bowiem w roku 1245 As-Salih Ajjub zdobył Damaszek przestał być on autonomiczną dziedziną ajjubidzkiego księcia, a został stolicą prowincji zarządzanej przez mianowanego przez niego gubernatora. W nastepnych latach zniesiono autonomię także innych ajjubidzkich państewek w południowej Syrii i "cały region objęto scentralizowaną strukturą administracyjną podlegającą Egiptowi"{{odn|Holt|1993|s=95}}. Podobną politykę w środkowej i północnej Syrii zaczął także prowadzić panujący w Aleppo [[An-Nasir Jusuf]] (1236 - 1260), jedyny Ajjubida, który nie zrezygnował z ambicji utrzymania niezależności od As-Saliha Ajjuba. Jednocześnie ten ostatni zaczął rozbudowywać oddziały podlegających mu bezpośrednio [[Mamelucy|mameluków]], rekrutujących się głównie spośród [[Połowcy|Kipczaków]], których nazywano Bahrytami. Pełne znaczenie reform As-Saliha Ajjuba objawiło się po jego śmierci. Początkowo faktyczną władzę przejęła wdowa po nim, [[Szadżar ad-Durr]] (1250), działająca w porozumieniu z Bahrytami, którzy pokonali krzyżowców i zmusili ich do odwrotu z Egiptu w maju 1250 roku. W międzyczasie sukcesor As-Saliha Ajjuba, [[Al-Mu'azzam Turan Szah]] (1250), zdążył przybyć z Al-Dżaziry do Egiptu i przejąć władzę, jednak wkrótce został zabity przez niezadowolonych z utraty wpływów Bahrytów. Szadżar ad-Durr zawarła małżeństwo z emirem Bahrytów [[Ajbak]]iem (1250 - 1257) i chociaż szybko nominalnym sułtanem obwołano małoletniego Ajjubidę Al-Aszrafa Musę, to faktycznie oznaczało to koniec rządów tej dynastii w Egipcie. Ajbak, uważany za założyciela nowej [[Egipt mameluków (średniowieczny)|dynastii Mameluków]], w roku 1251 odparł atak syryjskich Ajjubidów pod wodzą An-Nasira i obie strony w obliczu zagrożenia [[Imperium Mongolskie|mongolskiego]] zawarły pokój w roku 1253. W roku 1254 Ajbak złożył z tronu Al-Aszrafa i formalnie objął sułtanat. Pozostali panujący w Syrii Ajjubidzi zostali teraz podbici przez Mongołów, którzy w roku 1260 zdobyli Aleppo i Damaszek. An-Nasir zginął w mongolskiej niewoli i po tym jak Mongołowie zostali wyparci z Syrii po bitwach [[Bitwa pod Ajn Dżalut|pod Ajn Dżalut]] i [[I bitwa pod Hims|Himsem]] w rękach Ajjubidów pozostały tylko [[Hims]], [[Hama]] i [[Al-Karak]]. Linia z Himsu wygasła w roku 1262, zaś Al-Karak został zajęty przez [[Bajbars]]a (1260 - 1277) w roku 1263. Dłużej przetrwało jedynie państewko Ajjubidów w [[Hama|Hamie]], które istniało aż do roku 1342, a jest znane przede wszystkim z literackiej działalności [[Abu al-Fida|Abu al-Fidy]] (1312 - 1331). Inna gałąź rodu, sprowadzona do roli lokalnych [[Senior (feudalizm)|seniorów]] w regionie Hisn Kajfy (dzis. [[Hasankeyf]]), trwała aż do XV wieku, kiedy została ostatecznie wyzuta ze swych ziem przez [[Ak Kojunlu]]{{odn|Holt|1993|s=83, 95, 101 - 108, 114}}{{odn|Cahen|1986|s=804}}{{odn|Elisséeff|1986|s=399}}<ref name="Iranica"/>.

{{Przypisy}}