Strony świata: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Znaczniki: wulgaryzmy lub nieodpowiednie słownictwo (filtr nadużyć) usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika 217.153.252.147 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Braniewiak. |
||
Linia 1:
[[Plik:Compass rose browns 00.png|thumb|220px|[[Róża wiatrów]]]]
'''Strony świata''', kierunki świata, ściślej: '''główne kierunki geograficzne''', kierunki główne – cztery główne kierunki wyznaczone na powierzchni [[Ziemia|kuli ziemskiej]]. Ich określanie związane jest z właściwościami [[ruch obrotowy Ziemi|ruchu obrotowego Ziemi]]. Odbywa się on wokół [[oś ziemska|osi ziemskiej]]. Punkty przecięcia osi ziemskiej z powierzchnią Ziemi to [[biegun geograficzny|bieguny geograficzne]]: północny i południowy. Połączone są półokręgami noszącymi nazwę [[południk]]ów, które wyznaczają kierunek [[północ]]—[[południe]]. Kierunek wzdłuż południka o zwrocie do północnego bieguna geograficznego to [[północ|kierunek północny]], zaś do południowego bieguna geograficznego – [[południe|południowy]]. Natomiast punkty, gdzie pojawia się albo znika [[Słońce]] za [[horyzont]]em w dniu [[równonoc]]y, wyznaczają kierunki: [[wschód|wschodni]] i [[zachód|zachodni]].
Bliskie znaczeniowo są określenia: ''punkty horyzontu'', ''kierunki geograficzne'' i ''strony świata''. Zakres znaczeniowy pojęcia ''strona świata'' jest bliższy pierwszemu ogólnemu znaczeniu słowa ''strona''<ref>{{Cytuj stronę| url = http://sjp.pwn.pl/szukaj/strona| tytuł = Wydawnictwo Naukowe PWN SA. Słownik języka polskiego | opublikowany = Wydawnictwo Naukowe PWN SA| data = cop. 1997–2013| data dostępu = 2013-11-10|}}</ref>, zawierającemu w sobie pojęcie ''powierzchni''. Określenie ''strona świata'', zwłaszcza potocznie, jest rozumiane nie tyle jako precyzyjnie wyznaczony ''kierunek'' (linia ze zwrotem), lecz jako większa lub mniejsza ''część powierzchni [[widnokrąg|widnokręgu]]'', która jest bliska danemu kierunkowi bądź część powierzchni Ziemi zawarta między zbliżonymi kierunkami geograficznymi. Mówi się np. o wiatrach ze strony południowej, a nawet ze ''strony południowo-zachodniej''. Takie pojęcie, o znaczeniu przestrzennym, jest również użyteczne, lecz powinno być rozróżniane z pojęciem zdefiniowanym na wstępie artykułu hasłowego. Stąd jednoznaczny termin ''kierunki geograficzne'' (stosowany już w podręcznikach do przyrody).
== Punkty główne horyzontu ==
Wyróżnia w się cztery '''punkty główne [[horyzont]]u''' (zobacz: [[Układ współrzędnych horyzontalnych|układ horyzontalny]]), zwane też punktami kardynalnymi:
* [[północ]] ([[N]]) – [[azymut]] 0[[stopień (geografia)|°]] (lub 360°)
* [[wschód]] ([[E]]) – azymut 90°
* [[południe]] ([[S]]) – azymut 180°
* [[zachód]] ([[W]]) – azymut 270°
== Główne kierunki geograficzne ==
Kierunki zwrócone do punktów głównych horyzontu to '''kierunki główne''', które posiadają odpowiednio te same (wyżej wymienione) wartości azymutu i oznaczenia międzynarodowe (skróty angielskie). Właściwe nazwy kierunków są przymiotnikowe, a skrócone – rzeczownikowe, np. ''kierunek północny'', ''północ''.
Cztery główne kierunki geograficzne przedstawiane są na [[mapa|mapie]] za pomocą [[róża wiatrów|róży kompasowej]], której najdłuższe ramię oznacza kierunek północny. Wynika to z przyjętej konwencji, że północ znajduje się na górze mapy, południe na dole, wschód po prawej, a zachód po lewej (zobacz: [[orientacja mapy]]). Dawniej ze względów religijnych mapy orientowane były na wschód w kierunku [[Jerozolima|Jerozolimy]].
Na mapach większych obszarów, szczególnie części świata, do wyznaczania kierunków należy się posługiwać nie tyle ramkami mapy, co [[równoleżnik]]ami i [[południk]]ami.
== Pośrednie kierunki geograficzne ==
Wyróżnia się kierunki pośrednie pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia. '''Kierunki pośrednie''' pierwszego stopnia to:
* [[północny wschód|północno-wschodni]] ([[Północny wschód|NE]]) – azymut 45°
* [[południowy wschód|południowo-wschodni]] ([[Południowy wschód|SE]]) – azymut 135°
* [[północny zachód|północno-zachodni]] ([[Północny zachód|NW]]) – azymut 315°
* [[południowy zachód|południowo-zachodni]] ([[Południowy zachód|SW]]) – azymut 225°
Pełny zestaw obejmuje 32 kierunki i powstał na podstawie skali rumbowej, która dzieli obwód koła na 32 [[rumb]]y. Każdy rumb jest częścią obwodu równą 11°15' (11,25°).
{{mainsec|rumb|Tabela}}
Oprócz wyżej wymienionych określeń, stosowane są przez niektórych autorów polskich już od XIX wieku nazwy typu ''południo-zachód''. Oba człony nazwy, jako należące do tej samej kategorii, mianowicie kierunków, są równorzędne, zatem połączone dywizem. Ponadto taki zapis jest bardziej ekonomiczny.
W nazwach kierunków pośrednich pierwszego stopnia człon ''północny'' bądź ''południowy'' musi być na pierwszym miejscu. Np.: ''południo-zachód'', ''południowo-zachodni'', a nie ''zachodnio-południowy''.
== Polskie skróty nazw głównych i pośrednich punktów horyzontu ==
'''wersja krótsza'''
* północ – ''pn.''
* południe – ''pd.''
* wschód – ''wsch.''
* zachód – ''zach.''
* północo-wschód – ''pn.-wsch.''
* północo-zachód – ''pn.-zach.''
* południo-wschód – ''pd.-wsch.''
* południo-zachód – ''pd.-zach.''
'''wersja dłuższa''', z ''ł''
* północ – ''płn.''
* południe – ''płd.''
* wschód – wsch.
* zachód – zach.
* północny wschód – ''płn. wsch.''
* północny zachód – ''płn. zach.''
* południowy wschód – ''płd. wsch.''
* południowy zachód – ''płd. zach.''<ref>{{Cytuj stronę | url = http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=11121| data dostępu = 2013-11-10| tytuł = Wydawnictwo Naukowe PWN SA > Słownik ortograficzny > Korpus > Poradnia > Jan Grzenia (odpowiedź): ''Skróty od: północno-wschodni, północny wschód''| opublikowany: Wydawnictwo Naukowe PWN SA| data = 2010-04-20}}</ref>
== Polskie skróty nazw kierunków głównych i pośrednich ==
'''wersja krótsza'''
* północny – ''pn.''
* południowy – ''pd.''
* wschodni – ''wsch.''
* zachodni – ''zach.''
* północno-wschodni – ''pn.-wsch.''
* północno-zachodni – ''pn.-zach.''
* południowo-wschodni – ''pd.-wsch.''
* południowo-zachodni – ''pd.-zach.''
'''wersja dłuższa''', z ''ł''
* północny – ''płn.''
* południowy – ''płd.''
* wschodni – ''wsch.''
* zachodni – ''zach.''
* północno-wschodni – ''płn.-wsch.''
* północno-zachodni – ''płn.-zach.''
* południowo-wschodni – ''płd.-wsch.''
* południowo-zachodni – ''płd.-zach.''
Skróty kierunków pośrednich, jako odnoszące się do przymiotników złożonych z obu członów równorzędnych znaczeniowo, są zapisywane z użyciem [[dywiz|łącznika]]. <ref>{{Cytuj stronę | url = http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629540| data dostępu = 2013-11-10| tytuł = Wydawnictwo Naukowe PWN > Słownik ortograficzny > Korpus > Poradnia > Zasady pisowni i interpunkcji > ''Pisownia przymiotników złożonych typu »biało-czerwony«|opublikowany = Wydawnictwo Naukowe PWN SA}}</ref>
{{Przypisy}}
== Zobacz też ==
* [[biegun geomagnetyczny]], [[biegun południowy]], [[biegun północny]], [[biegun ziemski]]
* [[długość geograficzna]], [[szerokość geograficzna]]
* [[busola]], [[kompas magnetyczny|kompas]]
[[Kategoria:Terminologia geograficzna]]
| |||