Procesy poznawcze: Różnice pomiędzy wersjami

Wyrażenie „poznawcze” (ang. ''cognitive'')<ref group="uwaga">Czasami można spotkać spolszczenie tego przymiotnika – „kognitywny”, „kognitywne”, co jednak nie jest do końca poprawnym rozwiązaniem. W polskojęzycznym piśmiennictwie psychologicznym takiego spolszczenia raczej się nie używa. Co prawda angielskie określenie ''cognitive science'' w języku polskim określa się mianem [[Kognitywistyka|kognitywistyki]], nie oznacza to jednak, że ''cognitive'' należy odtąd zawsze przekładać jako „kognitywny”.</ref> odnosi się do [[Filozofia|filozoficznego]] pojęcia „[[poznanie]]” (ang. ''cognition''), które dotyczy zdolności do posiadania wiedzy przez człowieka, zdolności poznawania rzeczywistości. Z perspektywy psychologicznej można określić to pojęcie jako po prostu zdolność organizmu do odbierania informacji z otoczenia, przetwarzania ich i wykorzystywania do kierowania własnym lub cudzym zachowaniem. Wyrażenie „procesy” natomiast odnosi się do procesualnego, dynamicznego charakteru opisywanych tutaj zagadnień.

Psychologia poznawcza i podejście poznawcze postulują, że wiedzę o rzeczywistości umysł tworzy nie poprzez bierne sumowanie danych otrzymywanych z narządów zmysłu i ich magazynowanie, lecz w sposób aktywny, jako pewnego rodzaju model, odwzorowując czy też reprezentując realne obiekty w jakiejś symbolicznej postaci struktur poznawczych. Struktury stanowią pewnego rodzaju porcję wiedzy, zaś mechanizmy ich tworzenia i modyfikowania – to właśnie procesy poznawcze<ref name="Necka">E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura (2006) ''Psychologia poznawcza''. Warszawa: PWN. ISBN 83-89281-20-1.</ref><ref name="Maruszewski">T. Maruszewski (1996) ''Psychologia poznawcza''. Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne. ISBN 83-85372-23-7.</ref><ref>[[Maria Materska|M. Materska]], T. Tyszka (red.) (1997) ''Psychologia i poznanie''. Warszawa: PWN. ISBN 83-01-12451-2.</ref>.

*: – orientacja przestrzenna (ang. ''spatial orientation''), percepcja relacji przestrzennych – niekoniecznie musi być łatwa do uświadomienia i werbalizacji tak, jak ma to miejsce z orientacją czasu, miejsca i co do osoby. Zagadnienie bazuje m.in. na danych z zakresu neurobiologii (pokazujących, że mózg oddzielnie przetwarza informacje o tym, co postrzega i o tym, gdzie znajduje się to, co jest postrzegane<ref>J.W. Kalat (2006) ''Biologiczne podstawy psychologii''. Warszawa: PWN. ISBN 83-01-14688-5.</ref>), jak i neuropsychologii (dokumentujących zachowanie człowieka wynikające z wybiórczego zaburzenia orientacji przestrzennej zarówno w zakresie percepcji, jak i aktywności konstrukcyjnej<ref name="Walsh">K. Walsh (1998) ''Neuropsychologia kliniczna''. Warszawa: PWN. ISBN 83-01-12444-X.</ref>).

Funkcje wykonawcze są ściśle związane z neuropsychologią i często wyjaśniane poprzez opis funkcjonowania człowieka z zaburzeniami tych funkcji, wynikającymi z uszkodzenia [[Płat czołowy|płatów czołowych]] mózgu (tzw. [[zespół czołowy]]). Z takiej perspektywy można stwierdzić, że jedną z ról tych funkcji jest inicjowanie aktywności celowej, ponieważ przy niektórych uszkodzeniach płatów czołowych osoby chore pozostają bierne, nie podejmują aktywności celowej i nie można tego wytłumaczyć [[Zaburzenia psychiczne|zaburzeniami psychicznymi]], takimi jak np. [[Zaburzenia depresyjne|depresja]], ani [[Neurologia|neurologicznymi]], takimi jak [[Porażenie|paraliż]], czy [[niedowład]]. Inną rolą jest z kolei przyjmowanie postawy logicznej i adekwatnej do sytuacji, ponieważ przy niektórych uszkodzeniach płatów czołowych osoby chore ignorują [[Normy moralne|normy morlane]] i [[norma społeczna|społeczne]], dążą do natychmiastowego zaspokajania swoich potrzeb bez względu na konsekwencje itp.<ref name=Walsh /> Z tego też powodu zwykło się definiować funkcje wykonawcze jako taki mechanizm poznawczy, który zapewnia organizmowi skuteczne realizowanie aktywności celowej, [[Intencjonalność|intencjonalnej]] i [[Wolna wola|wolicjonalnej]]<ref name=Lezak /><ref name=Jurado>M.B. Jurado, M. Rosseli (2007) The elusive nature of executive functions: A review od our current understanding. ''Neuropsychology Review, 17(3)'': 213-233.</ref><ref name="Jodzio">K. Jodzio (2008) ''Neuropsychologia intencjonalnego działania. Koncepcje funkcji wykonawczych''. Warszawa: SCHOLAR. ISBN 978-83-7383-293-0.</ref>. Niektórzy autorzy<ref name=Lezak /> starają się odróżniać funkcje wykonawcze od innych procesów poznawczych, zwracając uwagę na to, że, podczas gdy tradycyjnie rozumiane procesy poznawcze związane są np. z ilościowym aspektem przetwarzania informacji, czy też z tworzeniem wiedzy, poznawaniem otoczenia, to funkcje wykonawcze wiążą się z wykonywaniem czynności, z kwestią co, kiedy, jak i czy w ogóle ma zostać wykonane, czy też zrealizowane. Ponieważ obecnie nie istnieje jedna, ogólna koncepcja funkcji wykonawczych, ani nawet ogólnie przyjęta, spójna i jednoznaczna definicja, istnieje wiele różnych podejść i koncepcji, co czyni to zagadnienie dość złożonym. Na ogół panuje zgoda wśród uczonych, że takie funkcje istnieją, że tworzą jakiś system kontroli, planowania i organizowania procesów poznawczych (jak i zachowań), lecz nie jest jasne, jakie konkretnie są to procesy i z tej perspektywy różni autorzy wymieniają przeróżne procesy, utożsamiając je z funkcjami wykonawczymi. Co więcej, istnieje wiele danych pokazujących, że to, co zazwyczaj uważa się za funkcje wykonawcze, nie jest wyłącznie domeną płatów czołowych<ref name=Jodzio />. Zagadnienia i procesy utożsamiane z funkcjami wykonawczymi: