Edith Wilson: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
dalsza rozbudowa; litości - YT jako źródło?
Linia 22:
'''Edith Bolling Galt Wilson''' (ur. [[15 października]] [[1872]] w [[Wytheville (Wirginia)|Wytheville]] w [[Wirginia|Wirginii]], zm. [[28 grudnia]] [[1961]] w [[Waszyngton]]ie) – [[Pierwsze damy Stanów Zjednoczonych|pierwsza dama Stanów Zjednoczonych]] w latach 1915–1921, żona 28. [[Prezydenci Stanów Zjednoczonych|prezydenta USA]] [[Woodrow Wilson|Thomasa Woodrowa Wilsona]].
 
Gdy prezydent doznał rozległego wylewu krwi do mózgu w październiku 1919 roku, Edith Wilson służyła za łącznika pomiędzy chorym prezydentem a jego gabinetem, decydując które z przedkładanych spraw faktycznie wymagają jego udziału. Z tego względu wiele źródeł uznaje ją za [[De facto|''de facto'']] pierwszą kobietę w historii nadzorującą [[Władza wykonawcza|władzę wykonawczą]] w USA i pierwszą pierwszą damę, która przejęła na siebie część obowiązków prezydenta USA<ref>{{Cytujr|autor=Brian Lamb; Richard Norton Smith; Douglas Brinkley; Carol Hellwig;|tytuł=Who's buried in Grant's tomb?: a tour of presidential gravesites|data=1999|isbn=1881846075|miejsce=Washington, DC|wydawca=National Cable Satellite Corp.|s=119|oclc=43588209|język=en}}</ref><ref>{{CytujNorton1999-s119|autor=Dwight Young; Margaret Johnson|tytuł=Dear First Lady: letters to the White House : from the collections of the Library of Congress & National Archives|data=2008|isbn=9781426200878|miejsce=Washington, D.C.|wydawca=National Geographic|s=91|oclc=166380053|język=enJohnson2008-s91}}</ref>. W roli tej trwała do końca drugiej kadencji męża w marcu 1921 roku.
 
== Życiorys ==
Pochodziła z rodziny byłych właścicieli niewolniczych plantacji tytoniu<ref name=":1">{{Cytujr|tytuł=First Ladies & Ancestral Identity Edith Wilson|czasopismo=www.firstladies.org|data dostępu=2016-10-29|opublikowany=www.firstladies.org|url=http://www.firstladies.org/ancestral-wilson.aspx1}}</ref>, jej dziadek utracił swoją w czasie wojny secesyjnej<ref name=":3">{{Cytujr|autor=Lewis L. Gould|tytuł=American First Ladies: Their Lives and Their Legacy|data=2001-01-01|data dostępu=2016-10-31|isbn=9780415930215|wydawca=Taylor & Francis|s=237-244|url=https://books.google.pl/books?id=l10B-YpEqbEC&pg=PA244&lpg=PA244&dq=Edith+Wilson+1961&source=bl&ots=-YGC1qvNz_&sig=cL8-9bbgnBn7m_RyNVkOyKJR0kY&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjDgfCPm4XQAhWiHsAKHXMKD1oQ6AEIXjAM#v=onepage&q=Edith%20Wilson%201961&f=false|język=en3}}</ref>. Urodziła się 15 października 1872 r. w Wytheville jako córka Williama Holcombe'a i jego żony Sally White<ref name="Pastusiak348">{{Cytuj książkę r| nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Panie Białego Domu | strony = 348Pastusiak348}}</ref>. Jej ojciec był sędzią<ref name=":0">{{Cytujr|tytuł=Edith Wilson Biography :: National First Ladies' Library|czasopismo=www.firstladies.org|data dostępu=2016-10-29|opublikowany=www.firstladies.org|url=http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=290}}</ref> wywodzącym się z wirginijskiej arystokracji<ref name="{{r|:1" />}}. Była siódmym z jedenaściorga dzieci<ref name=":2">{{Cytujr|tytuł=Edith Bolling Galt Wilson|czasopismo=whitehouse.gov|data=2014-12-31|data dostępu=2016-10-31|url=https://www.whitehouse.gov/1600/first-ladies/edithwilson2}}</ref> i w dziewiątym pokoleniu potomkiem [[Pocahontas]]<ref>{{Cytujr|autor=|tytuł=The Genealogy of Edith Bolling Wilson|czasopismo=edithbollingwilson.org|data=|data dostępu=2016-10-29|opublikowany=edithbollingwilson.org|url=http://edithbollingwilson.org/the-edith-bolling-wilson-birthplace-museum/the-genealogy-of-edith-bolling-wilson/1}}</ref><ref name=":1" />. Jako że jej rodzina utraciła większość dochodów podczas wojny, młoda Edith wychowywała się w ciasnym mieszkaniu położonym nad sklepem<ref name="{{r|:0" /><ref name="|:1" />}}. Początkowo nie uczęszczała do żadnej szkoły<ref name="{{r|:3" />}}, dopiero w latach 1887–1888 uczyła się w Martha Washington College, ale porzuciła naukę po dwóch semestrach<ref name="{{r|:0" />}}. Następnie rok spędziła w domu<ref name="{{r|:3" />}}. W kolejnym roku szkolnym (1889–1890) uczęszczała do The [[Richmond Female Seminary]]<ref name="{{r|:0" />}}, jednak nie mogła tam kontynuować edukacji, ponieważ szkoła została zamknięta<ref name="{{r|:3" />}}.
 
Pierwszym mężem Edith był Norman Galt, którego rodzina prowadziła dobrze prosperujący sklep [[Złotnictwo|jubilerski]] w [[Waszyngton|Waszyngtonie]]<ref name="ie{{r|:1" />}}. Poznała go w 1891 roku<ref name="{{r|:3" />}}, podczas wizyty w Waszyngtonie u siostry<ref name="{{r|:2" />}}, której mąż był jego kuzynem. Wyszła za mąż w pięć lat później. Para miała jedno dziecko (syna), które urodziło się w 1903 roku i zmarło po kilku dniach<ref name="{{r|:3" />}}. Norman Galt zmarł w 1908 roku<ref name="{{r|:0" />}}, a Edith odziedziczyła rodzinny biznes<ref name="{{r|:3" />}}. W czasie trwania małżeństwa Edith przeszła zabieg [[Appendektomia|usunięcia]] [[Wyrostek robaczkowy|wyrostka robaczkowego]], jednak z uwagi na niechęć do szpitali, operacji dokonano w domu<ref name="Pastusiak351">{{Cytuj książkę r| nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Panie Białego Domu | strony = 351Pastusiak351}}</ref>.
 
Wdowa wynajęła menadżera do zarządzania sklepem, co przynosiło jej przez kolejne lata znaczny dochód. Dzięki zyskom ze sklepu stała się szybko postacią powszechnie znaną w mieście stołecznym. W tym okresie często podróżowała z siostrą i przyjaciółką Alice Gordon do Europy. O rękę Alice Gordon starał się w tym czasie Gary Grayson, który był lekarzem prezydenta Wilsona. To za jego sprawą Edith zaczęła bywać w [[Biały Dom|Białym Domu]] i w marcu 1915 r. poznała Wilsona, który od niedawna był wdowcem<ref name="{{r|:3" />}}.
 
Pierwszy raz Wilson oświadczył się jej na początku maja tego samego roku, jednak Edith nie zgodziła się na ślub, choć chciała kontynuować znajomość. Po zatopieniu parowca [[RMS Lusitania|''Lusitania'']] w USA rozpoczęła się intensywna debata na temat tego, czy przystępować do [[I wojna światowa|wojny w Europie]]. Wilson włączył wówczas Edith do nieoficjalnego grona doradców i prowadził z nią długie rozmowy dotyczące kierunków prowadzenia polityki. To zaangażowanie w sprawy państwowe zacieśniło więź między nimi i przez całe lato Wilson używał spraw państwowych jako sposobu na przekonanie Edith do małżeństwa, w tym celu dzielił się z nią dokumentami państwowymi. Ostatecznie 29 czerwca tego roku Edith przyjęła oświadczyny<ref name="{{r|:3" />}}.
 
Większość doradców odradzała Wilsonowi ponowny ślub, w szczególności zaś zawieranie go tuż przed [[Wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych w 1916 roku|zbliżającymi się wyborami]], jednak ostatecznie 6 października Wilson osobiście spisał oświadczenie dla prasy, w którym informował o zaręczynach i planowanym ślubie oraz jednocześnie ogłosił swoje poparcie dla kwestii [[Prawo wyborcze dla kobiet|przyznania kobietom praw wyborczych]]<ref name="{{r|:3" />}}. 19 grudnia 1915 r. poślubiła Wilsona<ref name="{{r|:0" />}}, sama uroczystość ślubna odbyła się w kameralnym gronie w jej domu w Waszyngtonie<ref name="{{r|:0" /><ref name="|:3" />}}.
 
Gdy Edith została pierwszą damą, pomagała prezydentowi w codziennych obowiązkach<ref name="Pastusiak355">{{Cytuj książkę r| nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Panie Białego Domu | strony = 355Pastusiak355}}</ref>. Przeglądała dokumenty państwowe, segregowała pocztę i brała udział w spotkaniach politycznych{{r|Pastusiak355}}. Kiedy w 1917 roku Stany Zjednoczone przystąpiły do [[I wojna światowa|I wojny światowej]], Edith rozszerzyła swoją działalność jako pierwsza dama{{r|Pastusiak356}}. Osobiście szyła mundury dla żołnierzy, dochody z hodowli owiec przy [[Biały Dom|Białym Domu]] przeznaczała na [[Amerykański Czerwony Krzyż|Czerwony Krzyż]], a także uczestniczyła w spotkaniach wojskowych<ref name="Pastusiak356">{{Cytuj książkę r| nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Panie Białego Domu | strony = 356Pastusiak356}}</ref>. Ponadto, w grudniu 1918 roku, pojechała wraz z mężem na [[Konferencja pokojowa w Paryżu (1919)|konferencję pokojową do Paryża]]{{r|Pastusiak356}}. Aby uzyskać poparcie dla ratyfikacji [[Traktat wersalski|traktatu wersalskiego]], Wilson udał się w podróż po kraju<ref name="Pastusiak357">{{Cytuj książkę r| nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Panie Białego Domu | strony = 357Pastusiak357}}</ref>.
 
Gdy prezydent Wilson 2 października 1919 r. doznał rozległego [[Udar mózgu|wylewu krwi do mózgu]], po którym miał sparaliżowaną lewą stronę ciała, Edith zataiła fakt choroby męża, utrzymując iż jest on tylko przemęczony. W czasie jego choroby i związanej z nią siedmiomiesięcznej nieobecności uczestniczyła w posiedzeniach rządu i przejmowała dokumenty adresowane do prezydenta<ref name="Pastusiak358">{{Cytuj książkę r| nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Panie Białego Domu | strony = 358Pastusiak358}}</ref>, pozwalając członkom [[Gabinet Stanów Zjednoczonych|gabinetu]] na zajmowanie się pozostałymi kwestiami<ref name="{{r|:0" />}}. Z tego powodu pojawiły się podejrzenia, że pierwsza dama podejmuje polityczne decyzje i przejmuje kontrolę nad rządem{{r|Pastusiak358}}. Przez przeciwników politycznych Wilsona, była nazywana m.in.: „sekretnym prezydentem”, „panią prezydent”, „Pierwszym Mężem Stanów Zjednoczonych” lub „regentką”{{r|Pastusiak359|:2}}<ref name=":2" />, niemniej jej aktywność i zakres władzy w tym okresie czyni ją jedną z najbardziej kontrowersyjnych pierwszych dam w historii USA<ref name="{{r|:3" />}}.
 
Po powrocie do zdrowia, prezydent rozważał kandydowanie na trzecią kadencję, aby jeszcze raz spróbować przekonać [[Senat Stanów Zjednoczonych|Senat]] do ratyfikacji traktatu wersalskiego, jednak Edith sprzeciwiła się temu pomysłowi<ref name="Pastusiak359">{{Cytuj książkę r| nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Panie Białego Domu | strony = 359Pastusiak359}}</ref>. Pierwsza dama jednak stanowczo sprzeciwiała się przyznaniu nominacji [[William Gibbs McAdoo|Williamowi Gibbsowi McAdoo]], jednak ostatecznie kandydatem [[Partia Demokratyczna (USA)|Partii Demokratycznej]] został [[James M. Cox|James Cox]]<ref name="{{r|:3" />}}.
 
Po zakończeniu kadencji Wilsona, para zamieszkała w rezydencji przy S Street w Waszyngtonie<ref name="{{r|:3" />}}, a Edith opiekowała się mężem do jego śmierci w 1924 roku. Resztę życia poświęciła na troskę o spuściznę po mężu, decydowała także o udostępnianiu pozostałych po nim dokumentów, jako że wówczas tego typu zbiory nie były jeszcze uważane za własność publiczną<ref name="{{r|:0" />}}. W 1939 r. wydała wspomnienia z okresu wspólnego życia z mężem pt. ''My Memoir'' ({{W języku|pl|Mój pamiętnik}})<ref name="{{r|:3" />}}. Sprawowała także bezpośredni nadzór nad produkcją filmu ''Wilson'' z 1944 roku<ref name="{{r|:0" />}} i ściśle współpracowała z [[Ray Stannard Baker|Rayem Stannardem Bakerem]] przy ośmiotomowej biografii Wilsona. W późniejszych latach przekazała dom przy S Street na cele fundacji dbającej o dziedzictwo narodowe, zabiegała także o przekształcenie w zabytek domu rodzinnego Wilsona<ref name="{{r|:3" />}}.
 
W [[Okres międzywojenny|okresie międzywojennym]] kilkakrotnie podróżowała do Europy, angażując się w wydarzenia związane z [[Liga Narodów|Ligą Narodów]]<ref name="{{r|:0" />}}, m.in. w 1925 r. odwiedziła jej nową siedzibę i została przyjęta owacją<ref name=":5">{{Cytujr|autor=Ruth Ashby|tytuł=Woodrow & Edith Wilson|data=2005-01-01|data dostępu=2016-10-31|isbn=9780836857597|wydawca=Gareth Stevens|s=41-42|url=https://books.google.pl/books?id=k7CnmY26aC8C&pg=PA42&lpg=PA42&dq=edith+wilson+december+heart&source=bl&ots=VHrLd61rHP&sig=Xsgjas_4zTk6k10D-VHEbmUG6Pw&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiixdvt9oXQAhUpI8AKHTdQAcMQ6AEIVDAL#v=onepage&q=edith%20wilson%20december%20heart&f=false|język=en5}}</ref>. Chociaż odmawiała zaangażowania w bieżącą działalność Partii Demokratycznej, była postrzegana jako potencjalny kandydat na [[Wiceprezydent Stanów Zjednoczonych|wiceprezydenta]] w czasie [[Wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych w 1928 roku|wyborów w 1928 roku]]. Podczas tych wyborów jej aktywność ograniczyła się jednak do obecności na konwencji partyjnej i wygłoszenia przemówienia<ref name="{{r|:0" />}}. 8 grudnia 1941 roku<ref name="{{r|:5" />}} uczestniczyła jako gość w posiedzeniu Kongresu, na którym prezydent [[Franklin Delano Roosevelt|Franklin Roosevelt]] zwrócił się do parlamentu o wypowiedzenie wojny [[Państwa Osi|państwom Osi]]<ref name="{{r|:0" />}}.
 
Utrzymywała także bliskie kontakty z kolejnymi pierwszymi damami, przede wszystkim z [[Grace Coolidge]], [[Eleanor Roosevelt]] i [[Mamie Eisenhower]]<ref name="{{r|:0" />}}.
 
Po raz ostatni Edith Wilson pojawiła się publicznie 20 stycznia 1961 r. na uroczystości zaprzysiężenia 35. [[Prezydenci Stanów Zjednoczonych|prezydenta USA]] [[John Fitzgerald Kennedy|Johna F. Kennedy’ego]]<ref name="{{r|:0" />}}, którego kampanię wspierała. W listopadzie 1961 r. przeszła infekcję płuc<ref name="{{r|:3" />}}. Rankiem 28 grudnia tego samego roku zmarła na [[serce]]. Później tego samego dnia – w dniu 105. rocznicy urodzin jej męża – miała otworzyć [[Most Woodrowa Wilsona w Waszyngtonie|most jego imienia w Waszyngtonie]]<ref name="{{r|:5" />}}.
 
== Odznaczenia ==
* [[Order Odrodzenia Polski|Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski]] (1931)<ref>{{Cytuj pismo r| tytuł = Odznaczenie pani Wilsonowej | czasopismo = [[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]] | strony = 4 | data = Nr 19 z 24 stycznia 1932 | url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=34375s4}}</ref>
 
{{== Przypisy}} ==
{{Przypisy-lista|
<ref name=":0">{{cytuj|tytuł=Edith Wilson Biography :: National First Ladies' Library|czasopismo=www.firstladies.org|data dostępu=2016-10-29|opublikowany=www.firstladies.org|url=http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=29}}</ref>
<ref name=":1">{{cytuj|tytuł=First Ladies & Ancestral Identity Edith Wilson|czasopismo=www.firstladies.org|data dostępu=2016-10-29|opublikowany=www.firstladies.org|url=http://www.firstladies.org/ancestral-wilson.aspx}}</ref>
<ref name=":2">{{cytuj|tytuł=Edith Bolling Galt Wilson|czasopismo=whitehouse.gov|data=2014-12-31|data dostępu=2016-10-31|url=https://www.whitehouse.gov/1600/first-ladies/edithwilson}}</ref>
<ref name=":3">{{cytuj|autor=Lewis L. Gould|tytuł=American First Ladies: Their Lives and Their Legacy|data=2001-01-01|data dostępu=2016-10-31|isbn=9780415930215|wydawca=Taylor & Francis|s=237-244|url=https://books.google.pl/books?id=l10B-YpEqbEC&pg=PA244&lpg=PA244&dq=Edith+Wilson+1961&source=bl&ots=-YGC1qvNz_&sig=cL8-9bbgnBn7m_RyNVkOyKJR0kY&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjDgfCPm4XQAhWiHsAKHXMKD1oQ6AEIXjAM#v=onepage&q=Edith%20Wilson%201961&f=false|język=en}}</ref>
<ref name=":5">{{cytuj|autor=Ruth Ashby|tytuł=Woodrow & Edith Wilson|data=2005-01-01|data dostępu=2016-10-31|isbn=9780836857597|wydawca=Gareth Stevens|s=41-42|url=https://books.google.pl/books?id=k7CnmY26aC8C&pg=PA42&lpg=PA42&dq=edith+wilson+december+heart&source=bl&ots=VHrLd61rHP&sig=Xsgjas_4zTk6k10D-VHEbmUG6Pw&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiixdvt9oXQAhUpI8AKHTdQAcMQ6AEIVDAL#v=onepage&q=edith%20wilson%20december%20heart&f=false|język=en}}</ref>
<ref name="Brian Lamb Richard Norton1999-s119">{{cytuj|autor=Brian Lamb; Richard Norton Smith; Douglas Brinkley; Carol Hellwig;|tytuł=Who's buried in Grant's tomb?: a tour of presidential gravesites|data=1999|isbn=1881846075|miejsce=Washington, DC|wydawca=National Cable Satellite Corp.|s=119|oclc=43588209|język=en}}</ref>
<ref name="Dwight Young Margaret Johnson2008-s91">{{cytuj|autor=Dwight Young; Margaret Johnson|tytuł=Dear First Lady: letters to the White House : from the collections of the Library of Congress & National Archives|data=2008|isbn=9781426200878|miejsce=Washington, D.C.|wydawca=National Geographic|s=91|oclc=166380053|język=en}}</ref>
<ref name="Odznaczenie pani Wilsonowej-s4">{{cytuj pismo|tytuł=Odznaczenie pani Wilsonowej|czasopismo=[[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]]|strony=4|data=Nr 19 z 24 stycznia 1932|url=http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=34375}}</ref>
<ref name="Pastusiak348">{{cytuj książkę|nazwisko=Pastusiak|imię=L.|tytuł=Panie Białego Domu|strony=348}}</ref>
<ref name="Pastusiak351">{{cytuj książkę|nazwisko=Pastusiak|imię=L.|tytuł=Panie Białego Domu|strony=351}}</ref>
<ref name="Pastusiak355">{{cytuj książkę|nazwisko=Pastusiak|imię=L.|tytuł=Panie Białego Domu|strony=355}}</ref>
<ref name="Pastusiak356">{{cytuj książkę|nazwisko=Pastusiak|imię=L.|tytuł=Panie Białego Domu|strony=356}}</ref>
<ref name="Pastusiak357">{{cytuj książkę|nazwisko=Pastusiak|imię=L.|tytuł=Panie Białego Domu|strony=357}}</ref>
<ref name="Pastusiak358">{{cytuj książkę|nazwisko=Pastusiak|imię=L.|tytuł=Panie Białego Domu|strony=358}}</ref>
<ref name="Pastusiak359">{{cytuj książkę|nazwisko=Pastusiak|imię=L.|tytuł=Panie Białego Domu|strony=359}}</ref>
<ref name="The Genealogy of Edith Bolling">{{cytuj|autor=|tytuł=The Genealogy of Edith Bolling Wilson|czasopismo=edithbollingwilson.org|data=|data dostępu=2016-10-29|opublikowany=edithbollingwilson.org|url=http://edithbollingwilson.org/the-edith-bolling-wilson-birthplace-museum/the-genealogy-of-edith-bolling-wilson/}}</ref>
|l. kolumn=2
}}
 
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = Longin | autor link = Longin Pastusiak | tytuł = Panie Białego Domu | wydawca = [[Wydawnictwo Adam Marszałek|Adam Marszałek]] | miejsce = Toruń | data = 2012 | isbn = 978-83-7780-322-6 | język = pl}}
 
== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę | url = https://www.whitehouse.gov/1600/first-ladies/edithwilson | tytuł = Edith Bolling Galt Wilson | opublikowany = [[Biały Dom]] | język = en | data dostępu = 2016-11-13}}