Wikipedia

Zamach stanu w Iranie (1953): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Usunięcie odwołania do pliku Zahedi_Shah_August_1953.jpg, ponieważ użytkownik INeverCry skasował go z Commons
dr. red.
Linia 65:
W marcu 1953 roku amerykański sekretarz stanu [[John Foster Dulles]] nakazał [[Central Intelligence Agency|CIA]] (kierowanemu przez jego brata [[Allen Dulles|Allena Dullesa]]) sporządzenie planów obalenia Mossadegha<ref>[http://nsarchive.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB28/ Malcolm Byrne, ed. (2 stycznia 2000), ''The Secret CIA History of the Iran Coup'', 1953, George Washington University]</ref>. W kwietniu CIA przeznaczyło na obalenie rządu Iranu milion dolarów<ref>Halberstam, David (1993). ''The Fifties''. New York: Ballantine Books. s. 366–367. ISBN 0-449-90933-6.</ref>. Akcja znana jako ''operacja Ajax'' skoncentrowała się wokół irańskiego monarchy którego starano się przekonać do obalenia Mossadegha, początkowo głównie na drodze prób przekupienia władcy i jego najbliższej rodziny<ref>Kinzer, Stephen (2003). ''All The Shah's Men''. New Jersey: John Wiley &Sons. s. 7. ISBN 0471265179.</ref>. Wywiad rozpoczął też akcję propagandową wymierzoną w rząd. Według niego nacjonaliści i socjaliści związani z rządem mieli rzekomo planować akcje wymierzoną w najwyższych przywódców religijnych<ref>[http://www.nytimes.com/2000/04/16/world/secrets-history-cia-iran-special-report-plot-convulsed-iran-53-79.html?pagewanted=3 Risen, James (16 kwietnia 2000). "SECRETS OF HISTORY: The C.I.A. in Iran -- A special report.; How a Plot Convulsed Iran in '53 (and in '79)". New York Times.]</ref>. W rezultacie rząd utracił poparcie religijnej części społeczeństwa<ref>''Nasr, Vali, The Shia Revival'', Norton (2006), s. 124.</ref>. CIA do współpracy pozyskało część duchownych, środowisko działaczy pro[[nazizm|nazistowskich]] z okresu II wojny światowej czy lojalistów monarchii<ref>[http://www.ghandchi.com/iranscope/Anthology/Kazemzadeh/28mordad.htm "The Day Democracy Died: The 50th Anniversary of the CIA Coup in Iran".]</ref>.
 
Oficjalnym pretekstem do rozpoczęcia przewrotu był dekret Mossadegha o rozwiązaniu parlamentu w obliczu kryzysu parlamentarnego oraz dalsze ograniczenie funkcji szacha. W sierpniu 1953 roku, szach w końcu zgodził się na obalenie Mossadegha po groźbie RoosveltaRoosevelta odsunięcia również i jego od urzędu<ref>Kermit Roosevelt Jr. Countercoup: ''The Struggle for the Control of Iran'' (McGraw-Hill, 1979) ISBN 0-07-053590-6.</ref>. Monarcha zdymisjonował premiera drogą pisemnego dekretu<ref>Farrokh, Kaveh (2011). ''Iran at War: 1500–1988''. Osprey Publishing. s. 449. ISBN 1780962215.</ref>. Wkrótce po ogłoszeniu treści dekretu na ulicach miast wybuchły masowe zamieszki z których część była finansowana przez amerykański rząd. W walkach ulicznych starli się ze sobą zwolennicy i przeciwnicy monarchy. Do roli przyszłego przyszłego premiera wybrany został przez CIA i [[MI6]], generał [[Fazlollah Zahedi]]<ref>Ervand Abrahamian: ''Historia współczesnego Iranu''. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 175. ISBN 9788305135979.</ref>. Zahedi będący dawnym ministrem Mosaddegha został odsunięty od urzędu gdy nakazał krwawo stłumić antyamerykańską demonstrację. W lutym 1953 roku został on nawet czasowo aresztowany po tym gdy został podejrzany o planowanie z obcymi mocarstwami zamachu stanu<ref>Krasnowolska Anna: ''Historia Iranu''. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 847. ISBN 9788304050471.</ref>. O wyborze Zahediego przesądziła jego reputacja zdecydowanego i bezwzględnego dowódcy, jak również fakt, że był on przewodniczącym stowarzyszenia emerytowanych oficerów i miał duży posłuch wśród zdymisjonowanych przez Mosaddegha wojskowych<ref>S. Kinzer, ''All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror'', John Wiley and Sons, 2003, ISBN 9781118144404 s.142-143.</ref>. 18 sierpnia 1953 puczyści przez radio ogłosili Zahediego nowym premierem<ref>Ervand Abrahamian: ''Historia współczesnego Iranu''. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 167. ISBN 9788305135979.</ref>.
 
Pierwsza próba puczu nie udała się z powodu braku większego odzewu armii, a premier wezwał swoich zwolenników do rozejścia się do domu. Zahedi wykorzystał sytuację i nawiązał kontakt z częścią radykalnych islamistów. Plan puczu zakładał odegranie przez agentów podszywających się pod działaczy [[Partia Tude|partii Tude]] próby komunistycznego przewrotu. Agenci wyszli na ulice i dokonywali aktów chuligaństwa w dzielnicach biznesowych. Zahedi jeszcze 19 sierpnia skierował wojsko mające stłumić wystąpienie rzekomych komunistów oraz obalić ''sympatyzujący'' z nimi rząd<ref name=shah>Milani, Abbas (2011-01-04). ''The Shah''. ISBN 9780230115620.</ref>. W obronie rządu wystąpili cywilni zwolennicy Frontu Narodowego i bojówki partii Tude<ref>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2009/08/history-used-and-abused.html "History Used and Abused". FRONTLINE : Tehran Bureau. 1993.]</ref>. W starciach ulicznych zginęło od 300 do 800 osób<ref>Steven R. Ward (2009). ''Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces''. Georgetown University Press. s. 189. ISBN 978-1-58901-587-6.</ref><ref>[http://www.systemicpeace.org/warlist.htm "CSP—Major Episodes of Political Violence, 1946–2008". Systemic Peace.]</ref>.
 
 
== Następstwa ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_stanu_w_Iranie_(1953)”