Postkolonializm: Różnice pomiędzy wersjami

 

 

 

 

W drugiej połowie XIX wieku taki skoncentrowany na przynależności rasowej sposób myślenia był powszechnym użyciu, uzasadniając geopolityczny wyścig między imperiami w Europie i Amerykach. Szczególnie w przypadku kolonizacji Dalekiego Wschodu i tzw. [[Wyścig o Afrykę|Wyścigu o Afrykę]] (1870-1914), reprezentowanie homogenicznej europejskiej tożsamości usprawiedliwiało [[Kolonializm|kolonizację]] - podporządkowanie sobie [[Ludy tubylcze|ludności tubylczej]], wykorzystywanie ich pracy oraz niszczenie naturalnych dóbr ich krajów. Tak więc, [[Wielka Brytania]], [[Francja]] i [[Niemcy]] wytworzyły teorię wyższości narodu, która usprawiedliwiała kolonializm, jako niesienie światła cywilizacji ludziom pogrążonym w mrokach dziejów. ''La mission civilisatrice'', misja cywilizowania przypisana sobie przez [[Francuskie imperium kolonialne|Imperium francuskie]], głosiła jakoby niektóre rasy miały wyższe cele w swym działaniu, tak więc jako bardziej rozwinięte mają prawo kolonizować innych, w ramach służenia idei „cywilizacji”.

 

W sferze [[Epistemologia|epistemologicznej]] (studia nad wiedzą, jej naturą i weryfikowalnością), [[Etyka|etycznej]] (filozofia moralna), i politycznej (pojęcie obywatelstwa), post-kolonializm skupia się na polityce wiedzy - kwestii ustanowienia post-kolonialnej tożsamości ludzi zdekolonizowanych, która wywodzi się z: (I) kulturowej wiedzy kolonizatorów o kolonizowanych, i (II) tego jak kulturowa wiedza Zachodu była używana do podporządkowania i wpasowania nie-europejskich społeczności w przynoszący zyski system kolonii zależnej od europejskiego kraju-matki, który to system, już po początkowej inwazji, stanowiony był poprzez podtrzymywanie tożsamości kulturowej „kolonizatora” i „kolonizowanego”.

 

Ludzie będący częścią społeczeństwa zdekolonizowanego wypracowali post-kolonialną tożsamość, poprzez interakcje pomiędzy różnymi przejawami tożsamości ([[Tożsamość kulturowa|kulturowymi]], [[Tożsamość narodowa|narodowymi]], [[Etniczność|etnicznymi]]) oraz poprzez społeczne relacje między płciami, klasami i kastami. Tożsamość ta determinowana jest przez [[Gender|płeć kulturową]] i [[Rasa człowieka|rasę]] osoby kolonizowanej, a także przez [[rasizm]] wpisany w strukturę społeczeństwa kolonialnego. W literaturze post-kolonialnej narracja antykolonialna analizuje politykę tożsamościową skupiając się na społecznym i kulturowym punkcie widzenia podmiotów kolonialnych - ich kreatywnym oporze przeciw kulturze kolonizatorów. Bada jak ów opór dopełnił proces kształtowania się społeczeństwa kolonialnego, a przede wszystkim jak [[neokolonializm]] aktywnie wzmacnia społeczną, binarną opozycję my-oni, ukazując świat nie-zachodni jako zamieszkany przez Innych.

 

Oparty na geopolitycznej homogeniczności dyskurs neokolonialny umieszcza społeczności zdekolonizowane, ich kulturę i kraje w wyimaginowanym miejscu, nazwanym „Trzecim Światem”. Krytyka post-kolonialna analizuje dyskurs neokolonialny oraz funkcje (filozoficzne i polityczne) jego niejasnych znaczeniowo pojęć, by ukazać ich kulturową nieadekwatność - terminy takie jak „Arabowie”, „Pierwszy Świat”, „Chrześcijaństwo” czy „Świat Islamu” zawierają w sobie heterogeniczne kultury, do których opisu należy wypracować szczegółowe i dopasowane pojęcia.

 

To, co zachodni Europejczycy wiedzieli o społecznościach świata nie-zachodniego - czyli homogeniczne kulturowo koncepcje takie jak „Orient”, „Świat Islamu” czy „Czarna Afryka” - zostały wypracowane w specyficznym kontekście socjoekonomicznych relacji między europejskimi kolonizatorami a kolonizowanymi, nie-europejskimi Innymi. Binarna relacja społeczna podmiot-przedmiot, zaistniała między będącym u władzy Zachodem i bezsilnym Wschodem, była zbudowana i determinowana poprzez orientalizm, będący zachodnią interpretacją i wyobrażeniem nie-zachodnich społeczeństw, miejsc i rzeczy.

 

Używając orientalistycznej „wiedzy” (etnograficznej, socjologicznej, antropologicznej, et cetera) o społecznościach, które miały zostać skolonizowane, kolonizatorzy umieszczali te społeczności niżej w hierarchii społeczności kolonialnych, tak by służyły one ekonomicznym interesom imperiów. Tak więc, post-kolonializm analizuje i przedstawia relacje społeczne w świecie post-kolonialnym, relacje między centrum a peryferiami kolonializmu, by pokazać jak „relacje, praktyki i wyobrażenia” przeszłości są reprodukowane i transformowane poprzez wytwarzanie, kontrolowanie i dystrybuowanie wiedzy.

 

Post-kolonializm ma na celu destabilizację teorii (intelektualnych i lingwistycznych, społecznych i ekonomicznych) które są podporą myśli zachodniej - takie jak [[Racjonalizm światopoglądowy|racjonalizm]], [[praworządność]] i [[monoteizm]] - za pomocą których kolonizatorzy „postrzegali”, „rozumieli” i „znali” świat. Teoria post-kolonialna tym samym wytwarza przestrzeń intelektualną dla ludzi pozbawionych głosu, umożliwiając im wypowiedzenie się we własnym imieniu. Tym samym wytwarza przestrzeń dyskursu międzykulturowego - filozoficznego, językowego, społecznego i ekonomicznego, który ma na celu przywrócić do równowagi nierówną opozycję my-oni, opartą na relacji władzy pomiędzy podmiotem a przedmiotem kolonialnym.

 

Jako pojęcie używane w historii nowożytnej, post-kolonializm jest niekiedy używany jako określenie okresu zaraz po kolonializmie, co jest zastosowaniem problematycznym, ponieważ czas w rozumieniu historycznym czy politycznym nie jest brany pod uwagę w krytycznym dyskursie o tożsamości, który stara się raczej badać pojęcia i wyobrażenia. Tak więc, pojęcia takie jak post-kolonialny i post-kolonializm przede wszystkim służą do ukazania, iż świat zdekolonizowany jest intelektualną przestrzenią sprzeczności, nieukończonych procesów, zamieszania, hybrydyczności i liminalności.

Pojęcie post-kolonializm jest także używane by zaznaczyć neokolonialną kontrolę kraju-matki nad zdekolonizowanym krajem, będącą efektem legalistycznej kontynuacji ekonomicznej, kulturowej i językowej relacji władzy, która była kluczowa w kolonialnej polityce wiedzy o społecznościach kolonizowanych.

Kulturowe i religijne założenia kolonialnej logiki pozostały wciąż w użyciu we współczesnym społeczeństwie, i są podstawą neokolonialnej postawy kraju-matki wobec jej dawniejszych włości kolonialnych - gospodarczym źródłem pracy i surowca. W ''The Location of Culture'' teoretyk [[Homi K. Bhabha]] twierdzi, że tak długo jak zachodni sposób widzenia świata będzie oparty na dostrzeganiu oddzielnych i nierównych kultur, raczej niż zintegrowanego świata człowieka, tak długo pokutować będzie wiara w istnienie wyobrażonych ludzi i miejsc - „świata Islamu”, „Drugiego Świata” czy „Trzeciego Świata”. By stawić czoła temu językowemu i społecznemu redukcjonizmowi, praktyka post-kolonialna wytworzyła filozoficzną wartość, jaką jest hybrydalna przestrzeń intelektualna, gdzie wieloznaczność zastępuje prawdę i autentyczność; tym samym, hybrydyczność jest filozoficzną wartością, która przeciwstawia się ideologii kolonializmu.

 

Celem krytyki studiów post-kolonialnych jest stawienie czoła trwającym nadal skutkom kolonializmu, zauważalnym wśród ludzi niegdyś rządzonych przez imperium kolonialne. W tym celu, teoretycy post-kolonialni wypracowali społeczną i kulturową przestrzeń dla ludzi spoza społeczeństwa zachodniego, których kultury były uciskane przez europejski system wartości, promowany i ukształtowany jako dominująca ideologia w imperium kolonialnym. Ta kulturowa niewola miała na celu „ucywilizowanie” społeczności tubylczych na podobieństwo Europejczyków, tak jak proponował to i uzasadniał francuski filozof [[Joseph-Ernest Renan]] w książce ''La Réforme intellectuel et morale'' (1871) oraz niemiecki filozof [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel]] w eseju ''Afrykański charakter'' (1830).

Perspektywa krytyczna i analiza przedstawiona w książce ''Orientalizm'' (1978) przez Edwarda Saida, miała na celu ukazanie tego, jak uczeni europejscy w stosunku do społeczeństw nie-europejskich używali wysoce abstrakcyjnego bytu idealnego - koncepcji „Orientu”, by lekceważyć istniejące społeczeństwa pierwotne, ich dorobek intelektualny i kulturowy. W miejsce tego, uczeni orientaliści wytwarzali swoje własne, europejskie interpretacje i wyobrażenia tego co jest, a co nie jest „orientalne”, i tego kto jest a kto nie jest „orientalny”.

W definiowaniu i wykształceniu się tożsamości post-kolonialnej, literatura anty-kolonizacyjna stała się praktyką „tubylczej dekolonizacji”, gdzie autorzy tłumaczą i opisują osobiste i społeczne doświadczenie bycia podporządkowanym narzuconej tożsamości „kolonialnego przedmiotu”. Poprzez literaturę post-kolonialną, społeczności niegdyś kolonizowane prowadzą polemikę z niesłuszną, wykorzystywaną przez kraj kolonizujący, wizją ich człowieczeństwa. Przykładem z terytorium Afryki może być powieść ''Things fall apart'' (1958) autorstwa [[Chinua Achebe]], traktująca o [[Nigeria|nigeryjskim]] doświadczeniu bycia częścią [[Imperium brytyjskie|Imperium Brytyjskiego]]. Używając tubylczych wariantów języka kolonialnego, literatura postkolonialna odnosi się do [[hegemonia kulturowa|hegemonii kulturowej]] kraju-matki. Poprzez „pisarstwo adresowane z powrotem do centrum” imperium kolonialnego, społeczności tubylcze tworzą swoją własną historię, która służyć ma uformowaniu i wykształceniu narodowej tożsamości po dekolonizacji.

 

 

W dziele ''Wyklęty lud ziemi'' (1961), psychiatra [[Frantz Fanon]] analizuje i opisuje językiem medycyny naturę kolonializmu jako istotnie destruktywną. Twierdzi, że jej społeczne efekty - narzucenie niższej tożsamości kolonialnej - są szkodliwe dla zdrowia psychicznego ludności kolonizowanej, a ideologiczną esencją kolonializmu jest systematyczne odmawianie praw do wszystkich elementów człowieczeństwa ludności kolonizowanej; dowodzi, że ów proces dehumanizacji osiągnięty jest poprzez fizyczną i psychiczną przemoc, poprzez którą kolonizatorzy zaszczepiają służalczą mentalność u kobiet i mężczyzn tubylczych, ci zaś muszą gwałtownie sprzeciwić się temu procesowi.

Jednak już w 1909 roku, ponad pięćdziesiąt lat przed społeczną i polityczną diagnozą Fanona o szkodliwości podporządkowania kolonialnego dla zdrowia psychicznego, [[Mahatma Gandhi]] zorganizował kampanię dla Hind Swaraj (samorządu indyjskiego), by stawić opór brytyjskiemu panowaniu w Indiach. Rozumiane jako część praktyki post-kolonialnej, analizy imperializmu i kolonializmu przeprowadzone przez Fanona wywodzą swój początek od eseju [[Włodzimierz Lenin|Lenina]] ''Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu'' (1916), w którym autor przedstawia związki (ekonomiczne, polityczne i społeczne) imperializmu kolonialnego z [[kapitalizm]]em. Lenin twierdzi, że taki system rządów jest zdegenerowaną formą kapitalizmu, potrzebującą wciąż większej eksploatacji ludzi, by zapewnić stały zysk.

 

By ukazać binarną relację społeczną my-oni, która w zachodniej Europie przybrała formę podziału świata na świat „Zachodu” i „Orientu”, [[Edward Said|Edward W. Said]] poddał krytyce termin „Orientalizm” (wywodzący się z historii sztuki termin znaczący badanie Orientu). Wskazał, że kulturowe wyobrażenie wygenerowane poprzez opozycję my-oni są społecznymi konstruktami, konstytuującymi się nawzajem i niemogącymi istnieć jeden bez drugiego, ponieważ każdy z nich funkcjonuje w kontraście do Innego. Co istotne, „Zachód” wytworzył kulturowy koncept „Wschodu”, co dało Europejczykom szansę na uniemożliwienie społecznościom Bliskiego Wschodu, Indii i Azji, do samodzielnego reprezentowania siebie, jako odrębnych kultur i społeczności. Orientalizm scalił więc i zredukował nie-zachodni świat w jedną, homogeniczną kulturę - „Wschód”. Tym samym, w służbie imperialnego kolonializmu, oparty na opozycji my-oni [[paradygmat]] Orientalizmu pozwolił europejskim uczonym niesłusznie przedstawiać Świat Orientu jako zacofany, nieracjonalny i dziki, gdy tymczasem Zachodnia Europa miała być światem wyższym, postępowym i racjonalnym. W artykule ''Edward Said: The Exile as interpreter''<ref>A. Madhavan (1993). Edward Said: The Exile as interpreter. http://www.jstor.org/discover/10.2307/23003701?uid=3738032&uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4&sid=21102441698707</ref> (1993), traktującym o Orientalizmie Saida, A. Madhavan twierdzi, że “wyrażona z wielką żarliwością teza Saida, obecnie zyskująca status niemalże kanonicznej, tłumaczyła orientalizm jako szkołę myślenia opartą na [[antynomia|antynomii]] Wschód-Zachód, a także jako społeczną instytucję do postępowania z Orientem.

 

Czerpiąc z myśli filozofa [[Michel Foucault|Michela Foucault]], Said ukazał jak władza i wiedza są nierozłącznymi komponentami intelektualnej opozycji okcydentalne - orientalne. Wskazał na to, jak taka zastosowana w praktyce kulturowa wiedza, pozwoliła Europejczykom zredefiniować a tym samym kontrolować ludzi, miejsca i rzeczy Orientu. Binarna relacja władza-wiedza jest kluczowa, by rozumieć kolonializm jako taki, a kolonializm europejski w szczególności, tak więc:

 

 

Jednakowoż, krytycy [[Homogenizacja kultury|homogenicznej]] społecznej relacji Zachód - Wschód twierdzą, że termin orientalizm ma ograniczone możliwości opisowe i praktyczne zastosowanie, proponują tym samym koncepcję mówiącą, że są warianty orientalizmu odnoszące się do Afryki i do [[Ameryka Łacińska|Ameryki Łacińskiej]].

 

Filozofka i teoretyczka [[Gayatri Chakravorty Spivak|Gayatri Spivak]] wprowadziła terminy „esencjalizmu” i „strategicznego esencjalizmu” do opisu społecznych funkcji post-kolonializmu. Termin „esencjalizm” odnotowuje niebezpieczeństwo wpisane w uwolnienie głosu ludzi podporządkowanych - byłoby to niebezpieczeństwo takiego wprowadzenia ich do dyskursu, które uprościłoby zanadto kulturową tożsamość heterogenicznych grup społecznych a tym samym, stworzyło stereotypowe wyobrażenia różnych tożsamości ludzi tworzących grupę społeczną. Termin „strategicznego esencjalizmu” odnotowuje współczesną, podstawową tożsamość grupy używaną w praktyce dyskursu. Tym co różni dwa terminy jest to, że strategiczny esencjalizm nie ignoruje różnorodności grupy społecznej, a jedynie na pewien czas upraszcza jej tożsamość, by móc ją pragmatycznie wspierać.

 

Co więcej, studia post-kolonialne odrzucają kolonialne przedstawienia ludzi podporządkowanych jako płytkich imitatorów europejskich kolonistów; odrzucają także przedstawienie skolonizowanych jako pasywnych odbiorców imperialnej władzy. Konsekwentnie korzystając z filozofii Foucaulta mówiącej o binarnym związku władzy i wiedzy, uczeni z Subaltern Studies Collective, zaproponowali aby antykolonialny opór zawsze stawiał czoła każdym przejawom władzy kolonialnej.

 

W książce ''Prowincjonalizacja Europy'' (2000) [[Dipesh Chakrabarty]] opisał historię indyjskiej walki o niepodległość, a także stawił czoła eurocentrycznemu, zachodniemu nauczaniu o nie-zachodnich kulturach. Zaproponował, by postrzegać Zachodnią Europę po prostu jako kulturowo równą innym częściom świata, jako jedno z wielu miejsc na mapie.

 

Jako krytyczna teoria literatury, post-kolonializm bada literaturę ludzi, którzy niegdyś podlegali europejskim imperiom kolonialnym (Wielkiej Brytanii, Francji i Hiszpanii), a także literaturę państw zdekolonizowanych, zaangażowaną we współczesne, post-kolonialne układy (na przykład brytyjski [[Wspólnota Narodów|Commonwealth]]).

Post-kolonialna teoria krytyczna porównuje literaturę pisaną przez kolonizatorów i przez kolonizowanych, gdzie tematem jest przedstawienie ludzi kolonizowanych i ich życia jako podporządkowanych władzy kolonialnej. W Literaturze Holenderskiej, [[Literatury indyjskie|Literatura Indyjska]] zawiera w sobie kolonialne i post-kolonialne gatunki, które analizują formowanie się post-kolonialnej tożsamości i kultury wytworzonej przez diaspory Indoeuropejskie oraz mieszkańców [[Holenderskie Indie Wschodnie|Holenderskich Indii Wschodnich]]. Ważnym autorem w gatunku jest [[Tjalie Robinson]].

By podtrzymać kontrolę nad koloniami, niektórzy skolonizowani wysyłani byli na uniwersytety do centrum imperium (miało to miejsce szczególnie w Imperium Brytyjskim). Będąc pochodzenia tubylczego, jednak już zeuropeizowani mieli być panującą klasą nad kolonialnymi satrapami. Jednak, po dekolonizacji wykształcenie tych ludzi pozwoliło na podjęcie krytyki kolonializmu. Pod koniec XX wieku, po rozpadzie Związku Radzieckiego dawniejsze republiki socjalistyczne stały się tematem krytyki post-kolonialnej, której autorzy opisywali rusyfikację ludzi, kraju i kultury.

 

 

Skoncentrowanie się studiów post-kolonialnych na problemie tożsamości narodowej doprowadziło do wniosku, że jest ona kluczowa do stworzenia i ustanowienia stabilnego narodu i kraju w następstwie dekolonizacji. Zauważono także, że niekreślona bądź dwuznaczna tożsamość narodowa zwykła ograniczać społeczny, kulturowy i ekonomiczny rozwój społeczności zdekolonizowanych.

 

{{Przypisy}}

 

* Aimé Césaire: Discourse on Colonialism (1950)

* Frantz Fanon: Black Skin, White Masks (1952)

* Kwame Nkrumah: Consciencism (1970)

* Edward Saïd: Orientalism (1978) (Orientalizm, Warszawa 1991)

* The Myth of the Lazy Native (1977), by Syed Hussein Alatas.

* Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism (1983, 1991), by Benedict Anderson. London: Verso. ISBN 0-86091-329-5.

* Postcolonialism: An Historical Introduction (2001), by by Robert J.C. Young.

 

 

== Zobacz też ==

* [[kolonializm]]

* [[dekolonizacja]]

 

{{Teorie literatury}}