Korzeń: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne, głównie kulturowe |
|||
Linia 87:
Pobór wody powinien nadążać za jej utratą następującą głównie przez [[aparat szparkowy|szparki]] i [[Przetchlinka (botanika)|przetchlinki]], bowiem rośliny zdolne są do wzrostu tylko przy dodatnim [[bilans wodny|bilansie wodnym]]. W praktyce zarówno system pobierający wodę, jak i przewodzący są mało sprawne w stosunku do wymagań [[transpiracja|transpiracji]], nawet gdy woda w [[siedlisko (biologia)|siedlisku]] rośliny występuje obficie. U wielu roślin stwierdza się w ciągu godzin dziennych znaczny ubytek wody, sięgający 40% świeżej masy. Szczególnie niekorzystnym bilansem związanym z dysproporcją między rozwojem ulistnionego [[Pęd (botanika)|pędu]] i systemu korzeniowego cechują się rośliny młode. W miarę wzrostu systemu korzeniowego rośliny zwiększają odporność na [[susza|suszę]]. Ilość wody pobieranej i transpirowanej przez rośliny jest bardzo zmienna w zależności od ich wielkości i gatunku, np. [[kukurydza]] transpiruje 2 litry wody dziennie, a [[dąb]] już 570 litrów{{r|dauben}}.
Korzenie są pierwszym organem, do którego wnikają pobierane z wodą przez roślinę substancje. W niektórych przypadkach stwierdzono w nich akumulację [[metale ciężkie|metali ciężkich]], co sugeruje istnienie mechanizmów zmniejszających ryzyko zatrucia rośliny{{r|klink}}. Również już w korzeniach następuje przekształcanie bardziej toksycznych form azotu ([[Jon amonowy|amonowych]]) w formy organiczne, podczas gdy mniej toksyczne, jak [[azotany]] są transportowane do kolejnych organów w niezmienionej postaci{{r|below}}.
[[Hydrofity|Rośliny wodne]] pobierają swobodnie wodę z otoczenia. Wykształcenie korzeni umożliwiających pobieranie wody z [[gleba|gleby]] stanowi przystosowanie do warunków lądowych{{r|strasburger}}.
Linia 134 ⟶ 136:
==== Korzenie hydrofitów ====
[[Korzenie hydrofitów]] odgrywają rolę mocującą w przypadku roślin zakorzenionych, z reguły są krótsze i słabiej rozgałęzione, niż u roślin lądowych. Często pozbawione są włośników, a zamiast czapeczki korzeniowej wykształcają się tzw. kieszenie lub pochewki korzeni{{r|dauben}}. Częsty u hydrofitów silnie rozwinięty system przewietrzający tworzony przez [[miękisz powietrzny]] sięga do korzeni umożliwiając dostarczenie do korzeni tlenu, którego dostępność pod powierzchnią wody jest ograniczona (np. u [[kłoć wiechowata|kłoci wiechowatej]] przestwory powietrzne stanowią 60% objętości korzeni){{r|Podbielkowski_1992}}. Dostarczanie tlenu do korzeni i przenikanie części tego gazu do środowiska przez korzenie odgrywa istotną rolę dla funkcjonowania [[ryzosfera|ryzosfery]] w warunkach anaerobowych na dnie zbiorników{{r|varte}}. Wśród hydrofitów pod względem alokacji zasobów w organy wyróżniają się [[izoetydy]], u których proporcja korzeni (lub chwytników) do pędów przypomina proporcje roślin lądowych{{r|szmeja}}.
==== Korzenie koralkowe ====
Linia 206 ⟶ 208:
Spożywane mogą być również korzenie roślin dziko rosnących, zwłaszcza z rodziny [[astrowate|astrowatych]] (np. [[ostrożeń (roślina)|ostrożeń]], [[łopian]], [[mniszek (roślina)|mniszek]]) i [[selerowate|selerowatych]] ([[kminek]], [[marchew]]). Ze względu na dużą zawartość włókien korzenie roślin dzikich zwykle żuje się i wypluwa, ewentualnie spożywa pokrojowe w plastry. Kilkukrotne gotowanie i płukanie wymagane jest przed spożyciem w przypadku korzeni zawierających substancje trujące, zwykle gorzkie{{r|luczaj}}.
„Korzonki” weszły do języka potocznego jako określenie ascetycznego pożywienia [[post]]nego<ref>{{Cytuj pismo | autor = Urszula Wrońska | tytuł = Od suchego chleba po surowe mięso | czasopismo = Stacja7 | data = 2014-03-04 | url = http://stacja7.pl/wiara/post-i-czujesz-ze-zyjesz/}}</ref>.
Jako [[Przyprawa|przyprawy]] używa się korzeni [[chrzan pospolity|chrzanu pospolitego]] (''Armoracia rusticana''), [[cykoria podróżnik|cykorii podróżnik]] (''Cichorium intybus'') i [[lukrecja gładka|lukrecji gładkiej]] (''Glycyrrhiza glabra''){{r|kybal}}. Określenie „przyprawy korzenne” uznawane jest za [[synonim]] „przypraw ziołowych”{{r|ziemianski}} i przeciwstawiane jest „przyprawom warzywnym” (takim jak [[cebula zwyczajna]] i [[czosnek pospolity]]), czyli obejmuje szeroki zakres przypraw w ogromnej większości nie będących korzeniami{{r|arasimowicz}}.▼
▲Jako [[Przyprawa|przyprawy]] używa się korzeni [[chrzan pospolity|chrzanu pospolitego]] (''Armoracia rusticana''), [[cykoria podróżnik|cykorii podróżnik]] (''Cichorium intybus'') i [[lukrecja gładka|lukrecji gładkiej]] (''Glycyrrhiza glabra''){{r|kybal}}.
=== Korzenie jako surowiec zielarski ===
[[Plik:Radix Gentianae by Danny S. - 001.JPG|mały|''Radix Gentianae'' – korzeń goryczki – surowiec zielarski]]
Linia 270 ⟶ 274:
</gallery>
Jako temat w malarstwie korzenie drzew, roślin jadalnych lub związanych z nimi czynności pojawiają się między innymi u [[Vincent van Gogh|Vincenta van Gogha]] („Tree Roots”, 1890), [[Emile Claus|Emila Clausa]] („Bietenoogst”, 1890), [[Leon Wyczółkowski|Leona Wyczółkowskiego]] („Kopanie buraków I”, 1893, „Kopanie buraków II”, 1911), [[Celestin François|Celestina François]] („In der Küche”, 1846), [[Gerard Dou|Gerarda Dou]] („Woman Peeling Carrot”, druga połowa XVII wieku), [[Albert Anker|Alberta Ankera]] („Stilleben: Bier und Rettich”, 1898), [[Joseph Strong|Josepha Stronga]] („Man with a Yoke Carrying Taro”, 1880), [[Adriaena van Utrechta|Adriaen van Utrecht]] („Still life of artichoke, asparagus, green cabbage, onions, beans, carrots and other vegetables, all upon a wooden bench”, 1641) czy [[Govert Flinck|Goverta Flincka]] („Curius Dentatus Preferring Turnips to Gold”, 1656). Rzeźba „Trinity
<gallery mode="packed" heights=160px>
Plik:Vincent van Gogh - Tree Roots and Trunks (F816).jpg|[[Vincent van Gogh]] „Tree Roots”, 1890, olej na płótnie
Linia 286 ⟶ 290:
Korzeń w literaturze bywa [[eufemizm|eufemistycznym]] symbolem [[prącie|prącia]]. W takiej funkcji o korzeniu pisali m.in. [[Jan Kochanowski]] (fraszka „[[Do dziewki (III, 82)|Do dziewki]]”) czy [[Hieronim Morsztyn]] („Gadka”){{r|obremski}}.
=== Polisemia słowa „korzeń” ===
{{Osobny artykuł|Wiktionary:korzeń}}
Słowo „korzeń”, zwłaszcza w liczbie mnogiej, ma przenośne znaczenie obejmujące podstawy, źródło czy powiązania. Związane są z tym również [[związek frazeologiczny|związki frazeologiczne]], jak „zapuścić korzenie”, czyli ugruntować się{{r|doroszewski}}. Również [[polisemia|polisemiczne]] są pojęcia pokrewne, jak „zakorzenić (się)” czy „wykorzenić (się)”. Łacińskie słowo ''radix'' to również źródłosłów pojęć „[[eradykacja]]” (nawiązujące do wyrwania z korzeniami){{r|oed_era}} czy „radykalny” (nawiązujący do posiadania korzeni){{r|oed_rad}}.
== Przypisy ==
Linia 298 ⟶ 306:
<ref name="Barker-1998">{{cytuj pismo | nazwisko = Jane Barker | imię = S. | tytuł = Regulation of Root and Fungal Morphogenesis in Mycorrhizal Symbioses | czasopismo = Plant Physiology | wolumin = 116 | wydanie = 4 | strony = 1201–1207 | rok = 1998 | issn = 15322548 | doi = 10.1104/pp.116.4.1201 | język = en}}</ref>
<ref name="Basile-2007">{{cytuj pismo | autor = Basile B, Bryla DR, Salsman ML, Marsal J, Cirillo C, Johnson RS, Dejong TM | tytuł = Growth patterns and morphology of fine roots of size-controlling and invigorating peach rootstocks | czasopismo = Tree Physiol. | wolumin = 27 | wydanie = 2 | strony = 231–241 | rok = 2007 | pmid = 17241965 | język = en}}</ref>
<ref name="below">{{Cytuj książkę | tytuł = Handbook of Plant and Crop Physiology | wydawca = Marcel Dekker, Inc. | miejsce = Nowy Jork/Bazylea | data = 2001 | strony = 385–406 | isbn = 0-8247-0546-7 | inni = Mohammad Pessarakli (red.) | rozdział = Nitrogen Metabolism and Crop Productivity | imię r = Fred E. | nazwisko r = Below}}</ref>
<ref name="Benzing-1981">{{cytuj pismo | autor = Benzing, D. H., Ott D. W | tytuł = Vegetative reduction in epiphytic Bromeliaceae and Orchidaceae: its origin and significance | url = http://www.jstor.org/stable/2387715| wydanie = 2 | wolumin = 13 | strony = 131–140 | język = en | data = 1981}}</ref>
<ref name="biblia">{{cytuj stronę |url=http://www.biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=483 |praca=Biblia Tysiąclecia wyd. IV (2003) |tytuł=STARY TESTAMENT: Księga Izajasza: Przyjście Mesjasza, Króla sprawiedliwego |data dostępu=2017-01-22 |język=pl}}</ref>
Linia 314 ⟶ 323:
<ref name="dauben">{{cytuj książkę | nazwisko = Daubenmire | imię = R.F. | tytuł = Rośliny i środowisko | rok = 1973 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa}}</ref>
<ref name="Devienne-2006">{{cytuj pismo | nazwisko = Devienne-Barret | imię = Florence | nazwisko2 = Richard-Molard | imię2 = Céline | nazwisko3 = Chelle | imię3 = Michaël | nazwisko4 = Maury | imię4 = Olivier | nazwisko5 = Ney | imię5 = Bertrand | tytuł = Ara-Rhizotron: An Effective Culture System to Study Simultaneously Root and Shoot Development of Arabidopsis | czasopismo = Plant and Soil | wolumin = 280 | wydanie = 1-2 | strony = 253–266 | rok = 2006 | issn = 0032-079X | doi = 10.1007/s11104-005-3224-1 | język = en}}</ref>
<ref name="doroszewski">{{Cytuj stronę | url = http://sjp.pwn.pl/doroszewski/korzen;5442699.html | tytuł = korzeń | praca = Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego | opublikowany = pwn.pl | data dostępu = 2017-01-24}}</ref>
<ref name="Dowgielewicz-1954">{{cytuj książkę | autor = Stanisław Dowgielewicz | tytuł = Roślinne surowce włókiennicze | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1954 | strony = 8}}</ref>
<ref name="Dycus-1957">{{cytuj pismo | autor = Augustus M. Dycus, Lewis Knudson | tytuł = The Role of the Velamen of the Aerial Roots of Orchids | czasopismo = Botanical Gazette | wydanie = 2 | wolumin = 119 | strony = 78–87 | język = en | data = 1957}}</ref>
Linia 344 ⟶ 354:
<ref name="Kirk-2003">{{cytuj pismo | nazwisko = Kirk | imię = Guy J. D. | tytuł = Rice root properties for internal aeration and efficient nutrient acquisition in submerged soil | czasopismo = New Phytologist | wolumin = 159 | wydanie = 1 | strony = 185–194 | rok = 2003 | issn = 0028-646X | doi = 10.1046/j.1469-8137.2003.00793.x | język = en}}</ref>
<ref name="Kitaya-2002">{{cytuj pismo | nazwisko = Kitaya | imię = Yoshiaki | nazwisko2 = Yabuki | imię2 = Kazutoshi | nazwisko3 = Kiyota | imię3 = Makoto | nazwisko4 = Tani | imię4 = Akira | nazwisko5 = Hirano | imię5 = Takashi | tytuł = Gas exchange and oxygen concentration in pneumatophores and prop roots of four mangrove species | czasopismo = Trees | wolumin = 16 | wydanie = 2-3 | strony = 155–158 | rok = 2002 | issn = 0931-1890 | doi = 10.1007/s00468-002-0167-5 | język = en}}</ref>
<ref name="klink">{{Cytuj pismo | autor = Agnieszka Klink, Józef Krawczyk, Barbara Letachowicz, Magdalena Wisłocka | tytuł = Some Heavy Metals Accumulation and Distribution in ''Typha latifolia'' L. from Lake Wielkie in Poland | czasopismo = Archives of Environmental Protection | wydanie = 3 | wolumin = 35 | strony = 135-139 | język = en | data = 2009}}</ref>
<ref name="Kopcewicz-2002">{{cytuj książkę | tytuł = Fizjologia roślin | inni = red. Kopcewicz Jan, Lewak Stanisław | autor r = Kopcewicz Jan | rozdział = Rozwój wegetatywny | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | data = 2002 | strony = 498–519 | isbn = 8301137533}}</ref>
<ref name="Kopcewicz-2002b">{{cytuj książkę | tytuł = Fizjologia roślin | inni = red. Kopcewicz Jan, Lewak Stanisław | autor r = Kopcewicz Jan | rozdział = Starzenie się roślin | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | data = 2002 | strony = 567–585 | isbn = 8301137533}}</ref>
Linia 363 ⟶ 374:
<ref name=nowinski>{{cytuj książkę|autor r=Marian Nowiński |rozdział=Mniszek | inni=Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.) |tytuł=Słownik botaniczny | wydanie= | wydawca=Wiedza Powszechna | miejsce=Warszawa |rok=1993 |isbn=8321401406}}</ref>
<ref name="obremski">{{Cytuj pismo | autor = Krzysztof Obremski | tytuł = Toruńskie zagadki weselne: porównania – obrazowanie – obyczajowość | czasopismo = Pamiętnik Literacki | wydanie = 3 | wolumin = 104 | strony = 99-118 | data = 2013 | url = http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r2013-t104-n3/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r2013-t104-n3-s99-118/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r2013-t104-n3-s99-118.pdf}}</ref>
<ref name="oed_era">{{Cytuj stronę | url = http://www.etymonline.com/index.php?term=eradication | tytuł = Eradication | praca = Online Etymology Dictionary | opublikowany = Douglas Harper | język = en | data dostępu = 2017-01-24}}</ref>
<ref name="oed_rad">{{Cytuj stronę | url = http://www.etymonline.com/index.php?term=radical | tytuł = Radical | praca = Online Etymology Dictionary | opublikowany = Douglas Harper | język = en | data dostępu = 2017-01-24}}</ref>
<ref name="Oliveira-1999">{{cytuj pismo | nazwisko = Oliveira | imię = Virginia del Carmem | nazwisko2 = Sajo | imię2 = Maria das Graças | tytuł = Root anatomy of nine orchidaceae species | czasopismo = Brazilian Archives of Biology and Technology | wolumin = 42 | wydanie = 4 | strony = 0–0 | rok = 1999 | issn = 1516-8913 | doi = 10.1590/S1516-89131999000400005 | język = en}}</ref>
<ref name="opera">{{Cytuj stronę| url=http://www.operette-theatremusical.fr/2015/09/20/opera-bouffe-le-roi-carotte/| tytuł=ROI CAROTTE (LE) |data dostępu=2017-01-22 |opublikowany=Opérette – Théâtre Musical |język=fr}}</ref>
Linia 402 ⟶ 415:
<ref name="Svistoonoff-2007">{{cytuj pismo | nazwisko = Svistoonoff | imię = Sergio | nazwisko2 = Creff | imię2 = Audrey | nazwisko3 = Reymond | imię3 = Matthieu | nazwisko4 = Sigoillot-Claude | imię4 = Cécile | nazwisko5 = Ricaud | imię5 = Lilian | tytuł = Root tip contact with low-phosphate media reprograms plant root architecture | czasopismo = Nature Genetics | wolumin = 39 | wydanie = 6 | strony = 792–796 | rok = 2007 | issn = 1061-4036 | doi = 10.1038/ng2041 | język = en}}</ref>
<ref name="szenel">{{Cytuj książkę | autor = Joanna Szenel | tytuł = Układanki roślinne | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne | miejsce = Warszawa | data = 1988 | strony = 89 | isbn = 8309008953}}</ref>
<ref name="szmeja">{{cytuj książkę |nazwisko= Szmeja|imię= Józef |tytuł=Przewodnik do badań roślinności wodnej |wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego |miejsce= Gdańsk|rok= 2006| strony= 258|isbn= 83-7326-366-7}}</ref>
<ref name="szweyk-mandragora">{{cytuj książkę |rozdział=Mandragora |tytuł=Słownik botaniczny |autor r=Marian Nowiński |autor2 r=Karol Latowski | autor r2 link = Karol Latowski | inni=Alicja i Jerzy Szweykowscy (red) |rok=2003 |isbn=9788321413051}}</ref>
<ref name="Szweykowska-2003">{{cytuj książkę | nazwisko = Szweykowska | imię = Alicja | nazwisko2 = Szweykowski | imię2 = Jerzy | tytuł = Botanika | miejsce = Warszawa | rok = 2003 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | isbn = 83-01-13953-6 | strony = 146–164}}</ref>
| |||