Runy: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian |
m Wycofano edycje użytkownika 5.34.183.58 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to 83.4.101.233. |
||
Linia 1:
{{Inne znaczenia|pisma staronordyckiego|[[runy (pieśni)|runy – pieśni
'''Runy''' (alfabet runiczny) – [[alfabet]] używany do zapisu przez ludy [[Germanie|germańskie]] (tzw. alfabet [[fuþark]]). Niekiedy nazwę „runy” odnosi się także do systemów piśmienniczych stosowanych przez [[ludy tureckie]] (tzw. [[Pismo orchońskie|alfabet orchoński]]) oraz [[Węgrzy|Madziarów]] ([[Węgrzy|Węgrów]]) (tzw. [[rowasz]]). Używany również w obrzędach [[magia|magicznych]]. [[język pranordycki|Staronordyckie]] [[słowo]] ''*run'' oznacza tajemnicę.
Linia 13:
W Polsce najstarszym znaleziskiem zapisów runicznych jest odkryty w [[Rozwadów (Stalowa Wola)|Rozwadowie nad Sanem]] grot włóczni z zadziorami datowany na schyłek [[Kultura przeworska|III w. n.e.]], na którym utrwalony został napis w brzmieniu ''KRLUS''<ref>Artur Szrejter. Herosi mitów germańskich. Sigurd pogromca smoków i inni Wölsungowie. Wierzenia Germanów. tom: 1, 2015. str. 318; Marek Gedl, Rudolf Jamka, Scripta Archaeologica 1988, str. 68, Andrzej Kokowski. Starożytna Polska: od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności, 2005, str. 308</ref>. Inny [[Grot włóczni z Kowla|odkryty w 1858]] o podobnych znamionach pochodzi z Wołynia. Ten i jemu podobne zapisy są bardzo krótkie w zapisie i trudne do przetłumaczenia. Do ok. [[650]] r. stosowano tzw. ''[[fuþark starszy]]'' nazwany tak od pierwszych sześciu run: [[F]] – [[U]] – [[Þ]] – [[A]] – [[R]] – [[K]] → (zobacz rycinę obok), liczący 24 znaki. Później alfabet runiczny zaczął się różnicować: w [[Norwegia|Norwegii]] i [[Szkocja|Szkocji]] używano ''fuþarku'' z 16 lub 19 runami, natomiast w [[Anglia|Anglii]] rozwinął się alfabet zwany ''[[fuþork]]'' w różnych odmianach, z 24, 28 lub nawet 31 runami. Zmiana nazwy wiąże się ze zmianą czwartej litery runicznej. Runami zapisywano głównie [[języki germańskie]], choć odnaleziono kilka zapisów w [[łacina|łacinie]]. Przestano ich używać około roku 1000, jedynie w [[Skandynawia|Skandynawii]] przetrwały jeszcze kilka wieków. Ale i tam wyparł je [[alfabet łaciński]].
Najprawdopodobniej alfabet ten został zapożyczony od ludów północnej Italii ([[alfabet alpejski]]). Niektórzy badacze zwracają uwagę na jego powiązania z [[alfabet fenicki|alfabetem fenickim]], [[Pismo hebrajskie|hebrajskim]]. Sugerowano również związek z pismem [[alfabet grecki|greckim]], zauważając, że runy starszego fuþarku częściowo odpowiadają graficznie jak i fonetycznie odpowiednim literom tego alfabetu
* '''F'''ehu = '''D'''igamma
* '''U'''ruz = '''I'''psylon
* '''Þ'''urisaz = '''D'''elta
* '''A'''nsuz = '''A'''lfa
* '''R'''aido = '''R'''ho
* '''K'''aunan = '''G'''ama
* '''G'''ebo = '''C'''hi
* '''W'''unjo = '''D'''igamma
* '''H'''aglaz = '''H'''eta
* '''N'''audiz = '''N'''y
* '''I'''saz = '''J'''ota
* '''J'''eran = '''J'''ot
* '''Ï'''hwaz = '''J'''ot
* '''P'''ertho = '''P'''i
* '''A'''lgiz = '''S'''ampi
* '''S'''owilo = '''S'''igma
* '''T'''iwaz = '''T'''au
* '''B'''erkanan = '''B'''eta
* '''E'''hwaz = '''E'''psilon
* '''M'''annaz = '''M'''y
* '''L'''aguz = '''L'''ambda
* I'''ŋ'''waz = '''K'''oppa
* '''D'''agaz = '''D'''elta
* '''O'''thalan = '''O'''mega
Jednak w porównaniu z okrągłym kształtem liter alfabetu greckiego kształt run starszego fuþarku jest kanciasty (głównie proste linie, mało łuków). Także kolejność liter greckich i run starszego fuþarku jest inna.
| |||