Palindrom: Różnice pomiędzy wersjami

'''Palindrom''' ([[Grekajęzyk grecki|gr.]] ''palindromeo'' – biec z powrotem) – wyrażenie brzmiące tak samo czytane od lewej do prawej i od prawej do lewej. Przykładem palindromu jest: ''Kobyła ma mały bok''. Współcześnie palindromy pełnią funkcję gry słownej. Prawdopodobnie tak było również i w przeszłości, choć pewne znaleziska sugerują, że palindromy mogły też mieć znaczenie [[magia|magiczne]].

Niektórzy anglikanie twierdzą, że pierwsze słowa wypowiedziane przez człowieka były palindromem. Adam przywitał Ewę w Raju, mówiąc:

''Madam, I'mI’m Adam'' (''Pani, jestem Adam'').

lub ''Madam in Eden, I'mI’m Adam'' (''Pani w Edenie, jestem Adam'').

Tradycja mówi, że wynalazcą palindromów był [[Sotades z Maronei|Sotades]] (III w p.n.e.) z Maronei, twórca poezji frywolnej na dworze Ptolemeusza. Podobno jego twórczość nie przyniosła mu szczęścia – [[Ptolemeusz II Filadelfos|Ptolemeusz II]] miał kazać go stracić przez wrzucenie do morza, jakoby za wers, w którym [[Sotades z Maronei|Sotades]] go obraził.

Do najbardziej znanych palindromów starożytnych należy inskrypcja umieszczana na greckich fontannach: '''Nipson anomemata me monan opsin''' (ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜEΜΑΤΑ ΜE ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ – Zmyj grzechy, nie tylko twarz). Ψ w polskiej transkrypcji pisze się „ps”. Rzymianie także bawili się palindromami. Tworzyli tasiemcowe zdania w rodzaju: '''In girum imus nocte et consumimur igni''' (Wchodzimy w krąg po ciemku i trawi nas ogień). Jednym z palindromów z czasów antycznych jest [[kwadrat magiczny (matematyka)|kwadrat magiczny]] z murów w [[Pompeje|Pompejach]] i rzymskiego muru w Cirencester w [[Anglia|Anglii]]. Jeszcze w XIX wieku ryto go na amuletach i wisiorkach mających przynieść szczęście. Do osób zajmujących się palindromem z Pompejów należał Felix Grosser – niemiecki duchowny z [[Chemnitz]]. W [[1926]] roku w artykule ''Ein neuer Vorschlag zur Deutung der Sator-Formel''<ref>''Archiv für Religionswissenschaft''nr 24 (1926), 165-169.</ref> przedstawił jedną z najbardziej znanych interpretacji kwadratu [[palindrom#Czasy chrześcijańskie|palindromicznego]] z [[Pompeje|Pompejów]]<ref>[http://satorartsfoundation.org/sator-rebus.pdf Rose Mary Sheldon ''The Sator Rebus -– An Unsolved Cryptogram?'']</ref><ref>[http://books.google.pl/books?id=unszemYxWQEC&pg=PA312&lpg=PA312&dq=Ein+neuer+Vorschlag+zur+Deutung+der+Sator-Formel&source=web&ots=_L-qXA-bbJ&sig=BPT8PXD8iwVcxnB8_EIVq-iN9BM&hl=pl&sa=X&oi=book_result&resnum=9&ct=result Horst Robert Balz, Gerhard Krause, Gerhard Müller, Siegfried M. Schwertner, Claus-Jürgen Thornton, Matthias Glockner -– ''Theologische Realenzyklopädie''].</ref>, będącego rodzajem [[Kwadrat magiczny (krzyżówka)|kwadratu magicznego]]. [[Plik:Palindrom TENET.svg|thumb|120px|right]]

[[Plik:Palindrom PATERNOSTER.svg|thumb|120px|right]]

* Able was I ere I saw Elba. – Palindrom przypisywany Napoleonowi, wypowiedzieć miał go na widok rzeki Elby.

* Skal Eva have laks? – Czy Ewa zje łososia?

* Ne mateno, bone tamen? – Nie ranek, ale jednak dobrze?

* Ana, kanna kana. – Ana, przynieś kurczaka.

* Irak: Koraania lainaa rokkari. -– Irak: rockman cytuje Koran. (Risto Rekola)

* Aivot avaavat ovia. -– Mózgi otwierają drzwi.

* Bon sport, trop snob. – Dobry sport i zbyt snobistyczny.

* O rey, o joyero. – Albo król, albo jubiler.

* Català, a l'atacl’atac! – Atakuj, Katalończyku!

* Sum summus mus. – Jestem największą myszą.

* Anne var i Ravenna. – Anna była w Rawennie.

* Ni talar bra latin. – Mówicie dobrze po łacinie.

* І що сало? Ласощі (czyt. I szczo sało? Łasoszczi). – A co to jest słonina? To łakocie.

'''Julian Tuwim''' ([[1894]]-–[[1953]]) – [[poezja|poeta]], [[pisarz]] i [[tłumacz]]. W książce [[Pegaz dęba, czyli panopticum poetyckie|''Pegaz dęba'']] ([[1950]]) opisał przykłady gier słownych, m.in. [[anagram]]ów, palindromów, [[tautogram]]ów, [[lipogram]]ów, [[wiersz obrazkowy|wierszy obrazkowych]] i [[kalambur]]ów. Palindromom poświęcony jest rozdział ''O pewnej kobyle i o rakach''. Znajduje się tam m.in. najstarszy polski palindrom autorstwa ks. Wojciecha Waśniowskiego ([[XVII wiek|XVII w.]]): „co w onei? Ow pokoy y okop, woien owoc” oraz najbardziej znany, pochodzący z [[XIX wiek]]u (autor nieznany): „kobyła ma mały bok”. Jest też sześć palindromów autorstwa Tuwima<ref name="palindromy.pl">{{cytuj stronę| url = http://palindromy.pl/intro.php | tytuł = Palindromy – czytaj tak i wspak | data dostępu = 10 lipca 2010| autor = Tadeusz Morawski | opublikowany = palindromy.pl | pracadata = | datajęzyk = | językdata dostępu = 10 lipca 2010}}</ref>.

'''Edmund John''' (1894-1989) – [[architekt]] (wykładał na [[Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej|Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej]]), [[malarstwo|malarz]] związany z [[Kazimierz Dolny|Kazimierzem nad Wisłą]], plakacista, projektant [[znaczek pocztowy|znaczków pocztowych]] i [[okładka|okładek]] [[książka|książek]]. Autor wielu palindromów, których wybór w postaci książki ''Palindromy pana Johna'' wydał w [[2006]] roku jego syn, Jacek John. Książka zawiera ponad sto palindromów<ref name="palindromy.pl" />.

'''Stanisław Barańczak''' ([[1946]]-–[[2014]]) – [[poezja|poeta]], [[tłumacz]], [[krytyka literacka|krytyk literacki]], wykładał literaturę polską na [[HarvardUniwersytet UniversityHarvarda|Uniwersytecie Harvarda]] w [[HarvardUniwersytet UniversityHarvarda|USA]]. W jego książce ''Pegaz zdębiał'' ([[1995]]) znajdują się [[anagram]]y, palindromy, [[lipogram]]y, [[turystych]]y i inne zabawy słowami. Książka zawiera rekordową liczbę [[pangram]]ów (zwanych przez autora [[alfabeton]]ami) – Stanisław Barańczak ułożył ich aż czternaście. W poświęconym palindromom rozdziale ''Palindromadery'' zamieścił on 29 dłuższych palindromów, nazwanych przez niego palindromaderami. Barańczak jest także autorem liczącego ponad 2500 liter megapalindromu rozpoczynającego się od słów „w lasku hulaka”–<ref name="palindromy.pl" />.

'''Józef Godzic''' (ur. [[1930]]) – [[emerytura|emerytowany]] [[elektryk]] i [[kinooperator]] z [[Rzeszów|Rzeszowa]]. Autor wydanej w [[1996]] roku książki ''Echozdania, czyli palindromy'', zawierającej tysiąc palindromów. Godzic opracował [[algorytm]] pozwalający na utworzenie ponad stu bilionów palindromów. Algorytm ten zawarty jest w czterotomowym [[maszynopis]]ie ''Taaaaaaaaaka księga'', nazywanym także ''Księżycową Księgą'', gdyż spisanie palindromów wygenerowanych przez algorytm dałoby książkę o grubości porównywalnej z odległością [[Ziemia]] – [[Księżyc]]; algorytm uhonorowano [[Księga rekordów Guinnessa|certyfikatem Guinessa]]. Kolejny maszynopis ''Tysiąc razy'' ''„wte i wewte”'' zawiera tysiąc palindromów, częściowo nowych, a częściowo z wydanej uprzednio książki. Józef Godzic jest też autorem ponad stu kolorowych [[rysunek|rysunków]] ilustrujących jego palindromy oraz dwóch megapalindromów. Maszynopisy można obejrzeć w [[Muzeum Palindromów]], założonym przez [[Tadeusz Morawski|Tadeusza Morawskiego]]<ref name="palindromy.pl" />.

Przykłady palindromów<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.nowiny24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20100327/WEEKEND/923854743 | tytuł = Rzeszowianin rekordzistą Guinnessa! Ułożył 150 bilionów palidromów | autor = Cezary Kassak| opublikowany = www.nowiny24.pl | data = 27 marca 2010 | język = | data dostępu = 12 lipca 2010}}</ref>:

'''Tadeusz Morawski''' (ur. [[1940]]) – [[profesor]] [[elektronika|elektroniki]] pracujący w [[Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej|Instytucie Radioelektroniki Politechniki Warszawskiej]], autor wielu książek i podręczników z teorii [[Pole elektromagnetyczne|pola elektromagnetycznego]] i [[Technika mikrofal|techniki mikrofalowej]]. Kilka lat temu zainteresował się palindromami i obecnie jest ich czołowym twórcą. Od [[2005]] roku wydano piętnaście książek z jego palindromami. Siedem z nich to autorskie zbiory: ''Gór ech chce róg'', ''Zagwiżdż i w gaz'', ''Zaradny dynda raz'', ''Żartem dano nadmetraż'', ''Raz czart – raz czar'', ''Elf układał kufle'', ''A guru ruga'' – każdy zawiera tysiąc palindromów. Książka ''Może jeż łże jeżom'' zawiera fraszki różnych autorów z jego palindromami. W książce ''Kobyła ma mały bok'' Morawski opisał historię polskich palindromów, z kolei książki ''Aga naga'' oraz ''Trafili, popili, fart'' to małe antologie palindromów erotycznych i pijackich. Publikacje ''A kilku tu klika'', ''Wór mrów'' i ''Listy palindromisty'' zawierają palindromy i inne gry słowne<ref name="palindromy.pl" />.

Tadeusz Morawski wygłosił ponad sto odczytów o palindromach. Jest autorem trzech megapalindromów. Najdłuższy z nich liczy 33 tys. liter, a jego najdłuższy palindrom-wiersz – 4400 liter. Z wiersza tego można utworzyć ponad miliard miliardów krótszych rymowanych palindromów. Jego niekomercyjna strona www.palindromy.pl miała już osiem milionów wywołań<ref name="palindromy.pl" />.

Tadeusz Morawski utworzył w [[Nowa Wieś (powiat legionowski)|Nowej Wsi koło Serocka]] [[Muzeum Palindromów]]<ref name="palindromy.pl" />.

Na prowadzonej przez siebie stronie ''www.palindromy.pl'' [[Tadeusz Morawski (ur. 1940)|Tadeusz Morawski]] umieścił najdłuższy na świecie palindrom, mający ponad 33 tysiące liter (dotychczas najdłuższym był palindrom angielski mający około 17 tys. liter)<ref name=autonazwa1>http://www.palindromy.pl/pal_naj.php.</ref>.