Wawel: Różnice pomiędzy wersjami

Na wzgórzu znajdują się dwa [[zabytek|zabytkowe]] zespoły budowlane<ref>{{Cytuj książkę | autor = Jerzy Łoziński | tytuł = Pomniki sztuki w Polsce | wydawca = Wydawnictwo „Arkady” | miejsce = Warszawa| rok = 1985| strony = 381, 384| tom = 1| tytuł tomu = Małopolska| isbn = 83-213-3005-3}}</ref>:.

W 1978 Wawel wraz ze [[Stare Miasto w Krakowie|Starym Miastem]], [[Kazimierz (Kraków)|Kazimierzem]] i [[Stradom (Kraków)|Stradomiem]] został wpisany na [[lista światowego dziedzictwa UNESCO|listę światowego dziedzictwa UNESCO]], w 1994 razem ze Starym Miastem, Stradomiem, Kazimierzem, [[Podgórze (Kraków)|Podgórzem]], [[Nowy Świat (Kraków)|Nowym Światem]] i [[Piasek (Kraków)|Piaskiem]] został uznany za [[pomnik historii]]<ref>Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii ({{Monitor Polski|1994|50|418}}).</ref>.

Częścią tego kompleksu są także [[Fortyfikacje Wzgórza Wawelskiego|fortyfikacje Wawelu]]. Odnalezione zostały relikty innych budowli, pochodzących z różnych epok.

Wzgórze mogło pierwotnie nazywać się ''wądół'', ''wąwał'', ''wąwel''<ref>[[Słownik starożytności słowiańskich]], red. G. Labuda, Z. Stieber, t. 6, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977, s. 341, 342.</ref> ze względu na [[kras (geologia)|krasowy]] charakter [[wapień|wapieni]], z których jest zbudowane, jak i na liczne jaskinie (np. [[Smocza Jama (Kraków)|Smocza Jama]]). Według pełnej [[Etymologia ludowa|fantastycznych etymologii]] [[Kronika wielkopolska|Kroniki wielkopolskiej]] słowo Wawel miało pochodzić od Wøwel (pierwotnie Bøbel)<ref>[[Ø]], czyli „o rogate” (gwoli ścisłości graficznie pomiędzy znakiem ϕ a ѻ) oznaczało w [[językJęzyk staropolski|ówczesnym języku]] [[Samogłoska nosowa|samogłoskę nosową]], czyli [[Ǫ]], [[Leszek Moszyński]], ''[http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=18282&from=&dirids=1&ver_id=539101&lp=4&QI=!F7E30B8AF4E1B69118C62164CA596642-3 Traktat ortograficzny Jakuba Parkosza a alfabety słowiańskie]'', [w:] „Język Polski” 1971, nr 2, marzec-kwiecień, s.105/LI2 (wymaga [[DjVu]]).</ref><ref>Tomasz Lisowski, ''[http://www.kwartjez.amu.edu.pl/teksty2010_3-4/Lisowski_2010_3-4.pdf Pisownia polska. Główne fazy rozwoju (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania tresci historycznojezykowych na studiach I stopnia)]'', „[[Kwartalnik Językoznawczy]]” 2010/3-4 (3-4).</ref> (stąd dzisiaj rekonstruuje się tę formę jako „wąwel” z [[Samogłoska nosowa|nosowym o]], czyli „[[ǫ]]” i zestawia z podobnie brzmiącymi [[wąwóz]], [[wądół]], u [[Aleksander Brückner|Brücknera]] od „wąwał”=wąwóz<ref>Aleksander Brückner, ''Słownik etymologiczny'', Warszawa 1957, s. 597.</ref>, słabość tej teorii tkwi w mało logicznym wywodzeniu nazwy wzgórza, a więc struktury [[Geologia|geologicznej]] wypukłej od [[Niecka|wgłębnej]]).

Inni uważają, że owo „wąwel” oznaczało „wyniosłość wśród mokradeł”, którymi otoczone było wzgórze<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Encyklopedia Krakowa| rok=2000|wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa – Kraków| rok = 2000| strony = 1033| rozdział = Wawel |isbn = 83-01-13325-2}}</ref>, od „wą” (odpowiednik dzisiejszego „w”) i „wel” (wilgoć, woda) co oznaczało miejsce położone „w wodzie, otoczone wodą”<ref>Maria Malec, ''Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski'', Warszawa 2003, s. 256–257, {{ISBN|83-01-13857-2}}.</ref>, według [[Stanisław Rospond (językoznawca)|Stanisława Rosponda]] ''wąwel'' = ''[[grąd]]'', tj. „miejsce wyniosłe i suche wśród łąk błotnistych, ostrów oblany wodą” od [[Język prasłowiański|psł.]] ''*vъlь'' = [[Język staropolski|stpl.]] ''wel'', ''wla'' (stąd: [[Wleń]])<ref>Stanisław Rospond, ''Słownik etymologiczny miast i gmin PRL'', Wrocław 1984, s. 166–168, 418.</ref>. Zestawia się tutaj „Wąwel” z nazwami miejscowymi typu [[Wąwelnica]], [[Wąwolnica (powiat puławski)|Wąwolnica]], [[Wąwelno]] jednak nie tłumaczy [[Proces fonetyczny|procesu fonetycznego]], który miałby doprowadzić do przejścia ą → a ([[Jan Długosz]] Wąwolnicę dwukrotnie podaje jako ''Wanwelnycza'', wcześniej w 1325-1327 r. zapisano ''Wanvelnitia''<ref>Kazimierz Rymut, ''Nazwy miast Polski'', Wrocław 1980, s. 258.</ref>, w 1377 r. ''Wanwelnicza'', jeszcze w 1531 r. ''Vanwelnicza'', czyli z [[Proteza (językoznawstwo)|protezą]] samogłoski nosowej w postaci „an”, a brak takich zapisów w stosunku do Wawelu).<br />Dawniej doszukiwano się też genezy nazwy w [[Metoda porównawcza (językoznawstwo)|zgodnościach]] [[Języki bałtyckie|bałto]]-[[Języki słowiańskie|słowiańskich]], [[Język litewski|litewskiemu]] rdzeniu ''au'', ''av'', ''va'', ''avr'', ''var'', ''vavr'', ''babr'', miał odpowiadać [[Język staroruski|ruski]] ''varъ'', polski ''wał'', stąd według [[Mikołaj Akielewicz|Mikołaja Akielewicza]] nazwa wsi Wawr, [[Wawer]] → Wanwoł, Wąwel, Wawel, tj. miejsce obwarowane<ref>Mikołaj Akielewicz, ''[http://www.archive.org/details/gramatykajzykal00akiegoog Gramatyka języka litewskiego: głosownia]'', Poznań 1890, s. 85.</ref>.<br />

W 1905 cesarz [[Franciszek Józef I]] wyraził zgodę na opuszczenie przez wojska austriackie Wawelu. Rozpoczęto prace konserwatorskie, którymi kierował [[Zygmunt Hendel]], a następnie [[Adolf Szyszko-Bohusz]], który odnalazł [[Rotunda Najświętszej Marii Panny na Wawelu|rotundę Najświętszej Marii Panny]] i inne relikty wczesnych budowli. Renowacja wzgórza finansowana była m.in. ze składek społecznych. Ofiarodawców upamiętniano wmurowując cegiełki z ich nazwiskami w mur przy północnym wjeździe na zamek, przy którym wzniesiono także [[Brama Herbowa na Wawelu|Bramę Herbową]] i ustawiono konny [[pomnik Tadeusza Kościuszki na Wawelu|pomnik Tadeusza Kościuszki]]. Przewodniczącym amerykańsko-polskiego komitetu odbudowy zamku i katedry na Wawelu był ks. [[Franciszek Ksawery Kurkowski]]<ref>{{Cytuj książkę | autor = Borys Łapiszczak | tytuł = Sanok w Królestwie Galicji i Lodomerii na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. VIII | data=2005|wydawca = Poligrafia | miejsce = Sanok | data = 2005 | strony = 21 | isbn = 83-918650-2-9}}</ref>.