Nikaragua: Różnice pomiędzy wersjami

Destabilizację kraju pogłębiał konflikt między ugrupowaniami konserwatystów (właścicieli plantacji kawy i trzciny cukrowej) a liberałami (rzemieślnikami i drobnymi właścicielami ziemskimi). W 1909 roku wykorzystując konflikt wewnętrzny, USA dokonało inwazji na kraj. W 1912 roku wybuchła antyrządowa rebelia zorganizowana przez siły liberałów. Na czele powstania stanął [[Juan Bautista Sacasa]]. Konserwatywny prezydent [[Adolfo Díaz]] do walki z liberałami wykorzystał stacjonujące w kraju żołnierzy amerykańskich<ref name = Ospina>{{cytuj stronę| url = http://www.lewica.pl/?id=19979| tytuł = Ospina: Nikaragua. Cztery życia sandinizmu| data dostępu = 23 września 2009| autor = | opublikowany = Lewica.pl| praca = | data = | język =}}</ref><ref>Shelley Klein, ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. Muza, Warszawa, 2008, {{ISBN|978-83-7495-323-8}}, tłum. Jolanta Sawicka, s. 90</ref>. W 1925 roku wynegocjowano czasowy rozejm jednak już wkrótce doszło do kontynuowania walk. W tym samym roku okupację kraju zakończyli Amerykanie którzy jednak szybko powrócili do kraju pod pretekstem rzekomej obecności "meksykańskich„meksykańskich agentów bolszewizmu"bolszewizmu”{{r|Ospina}}. Ostatecznie rebelia liberałów zakończyła się w 1927 roku, a liberałowie przejęli władzę w kraju. Prezydentem kraju został [[José María Moncada]], który w 1932 roku został zastąpiony przez Bautistę Sacasę. Nowy rząd utworzył Gwardię Narodową której przywódcą został [[Anastasio Somoza García]]. Obecności wojsk amerykańskich sprzeciwił się jeden z liderów liberałów, [[Augusto Sandino]]. Sandino w 1927 roku rozpoczął rebelię przeciwko siłom amerykańskim i elicie kraju, która uważana była za rasistowską i autokratyczną{{r|Ospina}}<ref>[http://historymatters.gmu.edu/d/4988 History Matters “To Abolish the Monroe Doctrine”: Proclamation from Augusto César Sandino Retrieved 29/09/12]</ref>. Wojska amerykańskie opuściły kraj w 1933 roku na skutek szeregu porażek w walce z sandinistami. Wycofanie się wojsk USA umożliwiło rozmowy pokojowe z partyzantami Sandino. W we wrześniu 1933 miały miejsce ataki bombowe w Managui po których liberałowie zapowiedzieli wprowadzenie stanu wyjątkowego i aresztowali konserwatywnych oficerów. W 1934 roku pomimo zawieszenia broni, Sandino został zabity w trakcie rozmów pokojowych przez ludzi związanych z Somozą{{r|Ospina}}. Samodzielne działania Somozy doprowadziły do konfliktu między Gwardią Narodową a rządem. Kraj pogrążał się w coraz większym kryzysie związanym z deficytem benzyny. W tym samym roku prezydent wydał Gwardii rozkaz stłumienia strajku kierowców oraz pozwolił na użycie broni w skrajnej sytuacji, generał poinformował o tym opinię publiczną, a sam udał się do strajkujących w celu przeprowadzenia pokojowych negocjacji. Wojsku udało się zakończyć strajk drogą pokojową, co zniszczyło reputację Sacasy i sprawiło że był postrzegany jako zwolennik rozwiązań siłowych, a Somoza zyskał dużą popularność pośród zwykłych obywateli<ref>Shelley Klein, ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. Muza, Warszawa, 2008, {{ISBN|978-83-7495-323-8}}, tłum. Jolanta Sawicka, s. 94</ref>. W 1934 roku Gwardia Narodowa wzmocniona przez siły [[faszyzm|faszystowskie]] dokonała puczu, w wyniku którego rząd liberałów został obalony<ref>Shelley Klein, ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. Muza, Warszawa, 2008, {{ISBN|978-83-7495-323-8}}, tłum. Jolanta Sawicka, s. 95</ref>. Rząd utworzony w 1934 roku miał charakter proamerykański i ultraprawicowy<ref>Alex Axelrod, Charles Phillips, Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon, wyd. Politeja, Warszawa 2000, s. 544.</ref>.

Na skutek puczu przywódcą kraju został Anastasio Somoza, który rozpoczął trwającą do 1979 roku erę dyktatorskich rządów założonej przez niego dynastii politycznej<ref>[[Alex Axelrod]], [[Charles Phillips]], ''Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon'', wyd. Politeja, Warszawa 2000, s. 544.</ref>. Somoza przejął przywództwo w centroprawicowej Nacjonalistycznej Partii Liberalnej dzięki której utrzymywał swoje kleptokratyczne rządy stanowiące czas stagnacji gospodarczej. Na każdego pracownika służby cywilnej nałożył obowiązek wpłacania 5% pensji na budżet centralny Nacjonalistycznej Partii Liberalnej, z którego korzystał w sposób zupełnie swobodny do celów prywatnych<ref name="klein7">Shelley Klein, ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. Muza, Warszawa, 2008, {{ISBN|978-83-7495-323-8}}, tłum. Jolanta Sawicka, s. 96.</ref>. Mimo malwersacji ekonomicznych prezydentura Somozy przebiegła stabilnie. W 1939 powziął zamiar "uaktualnienia"„uaktualnienia” konstytucji w celu przedłużenia swej kadencji. Zmuszony przezeń kongres zwiększył uprawnienia Gwardii i wcielił w życie wydłużenie kadencji Somozy z 4 do 6 lat. Prowadził proamerykańską politykę zagraniczną. Początkowo ignorował niemieckie zbrodnie wojenne, lecz gdy w USA zastosowano ostrzeżenie przed szpiegami nazistów, Somoza wydał rozporządzenie zabraniające jakiejkolwiek propagandy sympatyzującej z nazizmem<ref>Shelley Klein, Najgroźniejsi dyktatorzy w historii, wyd. Muza, Warszawa, 2008, {{ISBN|978-83-7495-323-8}}, tłum. Jolanta Sawicka, s. 96.</ref>. 8 grudnia 1941 – po japońskiej agresji na Pearl Harbor – wypowiedział wojnę Japonii, Niemcom i Włochom. Krok ten zapewnił mu rozległe profity w postaci m.in. amerykańskiej pomocy finansowej. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]], dzięki nacjonalizacji terenów należących do nielicznych, ale bogatych [[Niemcy|niemieckich]] osadników, rodzina prezydenta Somozy stała się najbogatszą w kraju. Prócz tego kasę junty zasilały również wpływy z handlu bronią (przekazanej Nikaragui przez Stany Zjednoczone w ramach [[Lend-Lease Act]]). Armia Nikaragui miała mierny udział w walkach II wojny, mimo to dzięki pomocy amerykańskiej zyskała lotnictwo, małą flotę i nowy sprzęt militarny o wartości 2 000 000 dolarów. Do 1945 Somoza z kolei stał się posiadaczem 5 000 000 dolarów<ref name="klein8">Shelley Klein, ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. Muza, Warszawa, 2008, {{ISBN|978-83-7495-323-8}}, tłum. Jolanta Sawicka, s. 97.</ref>. Mimo sukcesów podczas II wojny światowej coraz to większą liczbę zwolenników uzyskała opozycja. Żołnierze aresztowali więc i osadzili w więzieniu jej przywódców<ref name="klein9">Shelley Klein, ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. Muza, Warszawa, 2008, {{ISBN|978-83-7495-323-8}}, tłum. Jolanta Sawicka, s. 98.</ref>.

9 lipca 1979 roku oddziały wierne FSLN wkroczyły do stolicy. Następnego dnia władzę w stolicy objął pięcioosobowy rząd powstańczy<ref>[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+ni0024%29 Library of Congress Country Studies: Nicaragua: The Sandinista Revolution]</ref>. Premierem kraju został sandinista [[Daniel Ortega Saavedra]]. Ortega próbował poprawić sytuację ekonomiczną w kraju, m.in. inicjując radykalne pomysły, jak konfiskata majątków ziemskich oraz nacjonalizacja przemysłu, jednak jego wysiłki były w znacznej mierze torpedowane z powodu braku poparcia USA. Rząd zdominowany przez sandinistów przyjął socjalistyczny model rozwoju gospodarczego. Dążono do eliminacji nierówności ekonomicznych okresu Somozy. Zachowano własność prywatną i znacjonalizowano wszystkie grunty należące do Somozy<ref>[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/nitoc.html "Country„Country Studies: Nicaragua: Chapter 3:The Sandinista Era, 1979-90"90”. Library of Congress]</ref>. Wprowadził w życie program ochrony środowiska oraz plany pozyskiwania energii z alternatywnych źródeł. Państwo objęło opiekę nad lasami deszczowymi i wprowadziło ochronę eksploatacji surowców naturalnych. Zrównano prawa kobiet i mężczyzn. Wprowadzono w życie program taniego budownictwa mieszkalnego, ustalono płacę minimalną, znacjonalizowano niektóre ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa strategicznego państwa przedsiębiorstwa<ref>John A. Booth ''The End And The Beginning: The Nicaraguan Revolution'' 1985, s. 147</ref> (ich przejmowanie odbywało się za odszkodowaniem). Zniesiono karę śmierci i wprowadzono zakaz stosowania tortur. W 1982 roku wprowadzono ubezpieczenia społeczne<ref>John E. Dixon ''Social Security in Global Perspective''</ref>. Rząd przeprowadził reformę rolną<ref>Giancarlo Soler Torrijos ''In the Shadow of the United States: Democracy and Regional Order in the Latin Caribbean'' 2008, s. 100</ref>.

Odejście w 1980 roku z rządu tymczasowego Violety Chamorro i Alfonso Robelo spowodowało plotki, według których zwolennicy Ortegi chcieli skonsolidować władzę między sobą. Na przełomie lat 1979 i 1980 byli członkowie Gwardii Narodowej i zwolennicy Somozy utworzyli nieregularne siły wojskowe. Zbrojna opozycja podzielona była dwa odłamy: Fuerza Democrática Nicaragüense (FDN) – utworzona w 1981 roku przez CIA, Departament Stanu USA i byłych członków Gwardii Narodowej oraz Alianza Revolucionaria Democrática (Demokratyczny Sojusz Rewolucyjny, ARDE) – grupa działająca jeszcze przed działalnością sandinistów, dowodzona przez jednego z byłych dowódców sandinistów – Edena Pastora<ref>International Court Of Justice (January 2000). Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and Against Nicaragua (Nicaragua V. United States of America). United Nations Press. s. 512. {{ISBN|92-1-070826-1}}.</ref>. Działały też Mipista, byłe antysomozistowskie milicje wiejskie; stały się one największą grupą rekrutów późniejszej [[contras]]. Często sprzeczne i niezależne od siebie grupy stały się powszechnie znane jako "contras"„contras” (skrót od "contrarrevolucionarios"„contrarrevolucionarios”, "kontrrewolucjonistów"„kontrrewolucjonistów”)<ref>Brown, Timothy C. (October 2000). When the Ak-47s Fall Silent: Revolutionaries, Guerrillas, and the Dangers of Peace. Hoover Institute Press. s. 162. {{ISBN|0-8179-9842-X}}.</ref>. Już w 1981 prezydent USA [[Ronald Reagan]] potępił Ortegę i FSLN za ''wspieranie marksizmu'' i upoważnił [[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]] do finansowania opozycyjnej armii tzw. ''contras''. Militarne i finansowe wsparcie przez USA dla grup ''contras'' do walk z rządem spowodowało krwawą wojnę domową, w której zginęło ok. 30 tys. Nikaraguańczyków. W lutym 1984 Ortega ogłosił przeprowadzenie wolnych wyborów. Uzyskał w nich 63% głosów, dzięki czemu objął urząd prezydenta Nikaragui. Wojna między contras a rządem trwała jednak dalej i doprowadziła do olbrzymiej inflacji. Rząd USA kontynuował wspieranie contras nielegalnymi środkami poprzez tajną sprzedaż broni [[Iran]]owi, z wymiany handlowej część zysków strony amerykańskiej otrzymały oddziały contras<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Korzeniewski | imię=Krzysztof | autor link=Krzysztof Korzeniewski | tytuł=Irak (Polish Edition) | data= | wydawca=Wydawn. Akademickie "Dialog"„Dialog” | miejsce= | isbn=83-88938-66-5 | strony=55}}</ref>. Contras finansowani byli również z pieniędzy pochodzących z handlu [[narkotyk]]ami<ref>Webb, Gary (1999). ''Dark Alliance''. Seven Stories Press. s. 177. {{ISBN|978-1-888363-93-7}}.</ref>.

W wyborach w 1990 zwyciężyła popierana przez USA kandydatka antysandinistowskiej [[Narodowa Unia Opozycyjna|Narodowej Unii Opozycyjnej]] (UNO) [[Violeta Chamorro]]. Również w wyborach parlamentarnych zwolennicy prezydenta zwyciężyli nad sandinistami Ortegi. Następcą Chamorro został [[Arnoldo Alemán]], którego rządy wiązały się z liberalizacją gospodarczą, ale również drastycznym wzrostem korupcji. Po utracie władzy Alemán usłyszał zarzuty korupcji i defraudacji publicznych funduszy<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/2572849.stm ''"Nicaragua„Nicaragua ex-leader under house arrest"arrest”''], BBC News, 13 grudnia 2002.</ref>. W czasie procesu prokuratorzy przedstawili dowody, wskazujące na korzystanie przez prezydenta i jego żonę ze środków publicznych w celach prywatnych. Przedstawiono wyciągi z rządowych kart płatniczych, które ujawniały wydatki rzędu 13,7 mln USD na hotel na wyspie [[Bali (wyspa)|Bali]] oraz 68 mln USD na hotel w [[Indie|Indiach]]<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A57581-2005Jan7.html ''"Facing„Facing Charges, Not Discomforts"Discomforts”''], washingtonpost.com, 8 stycznia 2005.</ref>. [[Berlin|Berliński]] oddział [[Transparency International]] w 2004 sklasyfikował Alemána na 9 miejscu w rankingu najbardziej skorumpowanych przywódców państwowych i oszacował kwotę defraudacji na 100 mln USD<ref>[http://www.transparency.org/content/download/4459/26786/file/Introduction_to_political_corruption.pdf Transparency International Global Corruption Report 2004]</ref>.

Nikaragua to nadal dość słabo rozwinięty kraj, w którym dominuje [[rolnictwo]], głównie wielkie [[plantacja|plantacje]] [[Bawełna (roślina)|bawełny]] i [[kawa|kawy]]. Ponadto uprawia się [[Kukurydza zwyczajna|kukurydzę]], [[ryż]], rośliny strączkowe, warzywa, [[Tytoń (roślina)|tytoń]] i [[bananBanan (owoc)|banany]]y.