Kleszcze (pajęczaki): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Tam było 825 a,w rzeczywistości jest 826 kleszczy |
uzup. |
||
Linia 2:
{{Zwierzę infobox
|nazwa zwyczajowa = Kleszcze
|nazwa łacińska = Ixodida
|TSN =
|zoolog = [[Wiliam Elford Leach|Leach]], 1815
|okres istnienia = {{okres istnienia grupy organizmów 2|Cretaceous|present}}
|grafika = Ixodes hexagonus (aka).jpg
|opis grafiki = ''Ixodes hexagonus''
|typ = [[stawonogi]]
|podtyp = [[szczękoczułkowce]]
Linia 14:
|nadrząd = [[Parasitiformes]]
|rząd = kleszcze
|synonimy =
* Metastigmata
|wikispecies = Ixodida
|commons = Category:Ixodidae
Linia 22 ⟶ 23:
[[Plik:Klesz po pasożytowaniu na psie.jpg|thumb|240px|Kleszcz po pasożytowaniu na psie]]
[[Plik:Kleszcze.jpg|thumb|240px|Dwa osobniki, przed (z prawej) i po pasożytowaniu (z lewej) na psie]]
[[
'''Kleszcze''' (Ixodida) – [[rząd (biologia)|rząd]] (lub [[takson]] innej rangi) [[pajęczaki|pajęczaków]] z [[gromada (biologia)|podgromady]] [[Roztocze (pajęczaki)|roztoczy]]. Zalicza się tu około 900 opisanych [[gatunek (biologia)|gatunków]], zgrupowanych w 3 rodzinach: [[obrzeżkowate|obrzeżkowatych]] (kleszcze miękkie), [[kleszczowate|kleszczowatych]] (kleszcze twarde) i [[Nuttalliella namaqua|Nuttalliellidae]]. Mają [[gnatosoma|gnatosomę]] wyposażoną w lancetowaty i ząbkowany [[hypostom roztoczy|hypostom]] oraz nożycowate [[szczękoczułki]], a stopy pierwszej pary odnóży zaopatrzone w [[narząd Hallera]]. Wszystkie są obligatoryjnymi, czasowymi [[Pasożyt zewnętrzny|pasożytami zewnętrznymi]] [[kręgowce|kręgowców]]. W ich [[cykl życiowy|cyklu rozwojowym]] występują kolejno: [[jajo (biologia)|jajo]], [[larwa]], 1–8 stadiów [[Nimfa (larwa)|nimfalnych]] oraz osobnik dorosły. Są nosicielami wielu groźnych chorób, przez co mają duże znaczenie medyczne i weterynaryjne.
== Budowa ==
Długość ciała kleszczy wynosi od ułamków milimetra do 30 mm (większość nie przekracza 15 mm){{r|brt|Siuda}}, a jego zarys jest owalny lub okrągławy. Osobniki głodne są spłaszczone grzbieto-brzusznie, najedzone stają się bardziej wypukłe. Ciało składa się z [[gnatosoma|gnatosomy]] i [[idiosoma|idiosomy]]{{r|Siuda}}.
Gnatosoma składa się z pierścieniowatej podstawy i osadzonych na niej: [[nogogłaszczki|nogogłaszczków]], [[hypostom roztoczy|hypostomu]] i wsuwanych do pochowek [[szczękoczułki|szczękoczułków]] – dwie ostatnie części tworzą ryjek. Przystosowany do ssania krwi i płynów tkankowych hypostom jest lancetowaty i uzbrojony w liczne, skierowane ku tyłowi ząbki pomocne w utrzymywaniu się w skórze żywiciela. [[Szczękoczułki]] mają dwuczłonowy trzon i nożycowate szczypce{{r|brt|Siuda}}. Szczękoczułki i nogogłaszczki wyposażone są w narządy zmysłowe. Gnatosoma zachowuje ruchomość względem idiosomy, dzięki osadzeniu w [[kamerostom]]ie{{r|Siuda}}.
Na idiosomie znajdują się 4 pary (u nimf i dorosłych) lub 3 pary (u larw) odnóży, z których [[stopa (anatomia)|stopy]] pierwszej pary wyposażone są w [[narząd Hallera]], służący wykrywaniu żywiciela. W rejonie trzeciej lub czwartej pary odnóży leży para [[przetchlinka|przetchlinek]]. [[Oskórek]] idiosomy jest rozciągliwy, celem pomieszczenia znacznych ilości pokarmu, jednak, zwłaszcza u kleszczy twardych, wyposażony jest w ochronne tarczki. U wszystkich grup występują tarczki oddechowe (z przetchlinkami) i zwór analny (z [[odbyt]]em). Na idiosomie często znajdują się także oczy lub inne [[fotoreceptory]]{{r|Siuda}}.
== Biologia i ekologia ==
Wszystkie kleszcze są obligatoryjnymi, czasowymi [[Pasożyt zewnętrzny|pasożytami zewnętrznymi]] [[kręgowce|kręgowców]]. W ich [[cykl życiowy|cyklu rozwojowym]] występują kolejno: [[larwa]], stadia [[Nimfa (larwa)|nimfalne]] (jedno u kleszczowatych, 2–8 u obrzeżkowatych) oraz osobnik dorosły. [[Jajo (biologia)|Jaja]] i poszczególne [[linienie|linienia]] odbywają najczęściej poza ciałem żywiciela. Wyjątkiem są nieliczne kleszcze pozagniazdowo-stacjonarne, u których wszystkie linienia odbywają sie na ciele gospodarza{{r|Siuda}}.
Liczba żywicieli w cyklu może być różna. U obrzeżkowatych jest ich wielu, przy czym larwa żeruje kilka–kilkanaście dni, a nimfy i dorosłe góra 2 godziny, w dodatku samice mogą żerować wielokrotnie, po każdym żerowaniu składając nową porcję jaj. U kleszczowatych żywicieli jest od 1 do 3. W cyklu trójżywicielowym po jednym na każde stadium, a w dwużywicielowym wspólnego gospodarza mają larwa i nimfa{{r|Siuda}}.
Większość obrzeżkowatych to kleszcze gniazdowo-norowe, które cykl życiowy przechodzą w gnieździe gospodarza. Natomiast większość kleszczowatych to kleszcze pozagniazdowe, które występują w wolnym środowisku (np. na łąkach i w lasach) i aktywnie wyszukują przemieszczających się żywicieli{{r|Siuda}}.
Zasadniczo żaden z gatunków kleszczy nie jest pasożytem człowieka. Większość kleszczy z rodziny Ixodidae żyje na polach lub w lasach, niektóre, jak kleszcz psi ''[[Rhipicephalus sanguineus]]'' są pasożytami zwierząt domowych. Nacinają ciało żywiciela i ssąc krew wprowadzają do ciała [[neurotoksyny]], niekiedy prowadząc do paraliżu i śmierci{{r|brt}}.
Kleszcze są [[wektor (medycyna)|wektorami]] dla wielu chorób; m.in. [[borelioza|boreliozy]], [[anaplazmoza|anaplazmozy]], [[tularemia|tularemii]], [[gorączka krwotoczna Ebola|gorączki krwotocznej]]{{r|brt}}.
== Systematyka ==▼
== Rozprzestrzenienie ==
Kleszcze są [[gatunek kosmopolityczny|kosmopolityczne]], ale najliczniej zamieszkują tropiki i subtropiki{{r|brt|Siuda}}. W Europie występuje około 70 gatunków, z czego w Polsce na stałe 19{{r|Siuda}}. W Polsce licznie występuje [[kleszcz pospolity]] (kleszcz pastwiskowy) (''Ixodes ricinus''){{r|brt}}.
▲== Systematyka i ewolucja ==
Najstarsze znane szczątki kleszczy znalezione zostały w [[bursztyn]]ie i pochodzą sprzed około 99 milionów lat, z [[kreda (okres)|kredy]]. Należą do dwóch wymarłych rodzajów. Wszystkie pozostałe kopalne kleszcze, również kredowe, przypisane są do rodzajów współczesnych. Nie jest jasne kiedy i na jakim kontynencie kleszcze wyewoluowały. Współczesne hipotezy obejmują [[Gondwana|Gondwanę]] w [[perm]]ie, [[Afryka Wschodnia|Afrykę Wschodnią]] w [[karbon]]ie i [[Australia|Australię]] w [[dewon]]ie. Jako ich żywicieli w [[mezozoik]]u rozważa się [[żółwie]], [[synapsydy|gady ssakokształtne]] i opierzone [[dinozaury]]{{r|Dunlopetal}}.
Dotychczas opisano około 900 gatunków współczesnych kleszczy{{r|Dunlopetal|Siuda}} (871 do 2011 roku{{r|tax}}). Klasyfikuje się w trzech rodzinach{{r|Dunlopetal|tax}}:
* [[Obrzeżkowate|Argasidae]] <small>Koch, 1844</small> – obrzeżkowate, kleszcze miękkie
* [[
* [[Nuttalliella namaqua|Nuttalliellidae]] <small>Schulze, 1935</small> – [[takson monotypowy|monotypowa]] z jednym gatunkiem: ''[[Nuttalliella namaqua]]''
Jedna z hipotez łączy kleszczowate z Nuttalliellidae w klad [[kleszcze właściwe|kleszczy właściwych]] Ixodina, a obrzeżkowate umieszcza w monotypowym Argasina{{r|Siuda}}. Wyniki badań molekularnych z 2014 wskazują jednak, że kleszczowate są bliżej spokrewnione z obrzeżkowatymi, a Nuttalliellidae stanowią [[klad bazalny]]{{r|Gu}}.
{{Przypisy|przypisy=
<ref name="Gu">{{Cytuj pismo | autor = Gu, X. B.; et al. | tytuł = The complete mitochondrial genome of the scab mite Psoroptes cuniculi (Arthropoda: Arachnida) provides insights into Acari phylogeny | czasopismo = Parasit Vectors | wydanie = 340 | wolumin = 7 | data = 2014 | url = https://openi.nlm.nih.gov/detailedresult.php?img=PMC4223567_1756-3305-7-340-5&req=4 | doi = 10.1186/1756-3305-7-340}}</ref>
<ref name="Dunlopetal">{{Cytuj pismo | autor = Jason A. Dunlop, Dmitry A. Apanaskevich, Jens Lehmann, René Hoffmann, Florian Fusseis, Moritz Ehlke, Stefan Zachow and Xianghui Xiao | tytuł = Microtomography of the Baltic amber tick Ixodes succineus reveals affinities with the modern Asian disease vector Ixodes ovatus | czasopismo = BMC Evolutionary Biology | wolumin = 16 | data = 2016 | url = https://bmcevolbiol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12862-016-0777-y | doi = 10.1186/s12862-016-0777-y}}</ref>
<ref name="Siuda">{{Cytuj książkę | autor r = Krzysztof Siuda | rozdział = Kohorta: kleszcze — Ixodida | tytuł = Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki | inni = Czesław Błaszak (red. nauk.) | data = 2011 | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-01-16568-0 | strony = 153-173}}</ref>
<ref name=tax>{{cytuj pismo| autor = Frédéric Beaulieu, Ashley P.G. Dowling, Hans Klompen, Gilberto J. de Moraes, David Evans Walter | tytuł = Superorder Parasitiformes Reuter, 1909 | czasopismo=Zootaxa| rok= 2011 | wolumin=3148 | seria = Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness| strony = 165–191 | url = http://www.mapress.com/zootaxa/2011/f/zt03148p128.pdf | data dostępu = 2017-02-28}}</ref>
<ref name="brt">{{cytuj książkę | tytuł = Encyklopedia Audiowizualna Britannica | tom = Zoologia I | rok = 2006 | autor = praca zbiorowa | strony = 84-85}}</ref>
}}
| |||