Redyk: Różnice pomiędzy wersjami

'''Redyk''' – uroczyste wyjście pasterzy ze stadami [[Owca domowa|owiec]] na [[wypas]] na górskich [[Halahala (botanikapasterstwo)|halach]] (redyk wiosenny) a także ich powrót z wypasu (redyk jesienny){{r|szym}}.

Redyk w kulturze pasterskiej był postrzegany jako największe święto wsi. Gospodarze, którzy oddawali owce na cały sezon bacy, przed wypasem na [[Hala (pasterstwo)|halach]], spisywali je (najczęściej poprzez oznaczanie zacięciami na lasce, kiju lub belce [[Baca|bacy]]), znakowali i wprowadzali do [[Koszar|koszora]] wykonanego z tynin<ref>{{Cytuj|tytuł=Potrawy regionalne - najsmakowitszy portal w sieci|data dostępu=2016-12-16|opublikowany=www.potrawyregionalne.pl|url=http://www.potrawyregionalne.pl/243,7355,GORALE_DZIEDZICAMI_PASTERSKICH_TRADYCJI_WOLOCHOW_.htm}}</ref>. W ''Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego'' z 1876 roku, opisano sposób w jaki się to odbywa: "(...) spędzają owce z całej wsi na jedno umówione miejsce, oddają je pojedynczo [[Juhas|juhasomjuhas]]om i bacy, potem mieszają ra­zem i liczą, ile całe stado ([[kierdel]]) sztuk wynosi (co znowu nazywają czytaniem). Czytanie odbywa się w ten sposób, że jeden juhas trzymając koronkę w ręku, za każdą odliczoną dziesiątką owiec przekłada jeden paciorek. Drugi bierze z kierdela po jednej owcy i przepuszczając ją z ogrodzonego koszaru liczy: jeden, dwa, trzy itd. aż do dziesięciu, a za każdą dziesiątką woła: desat"<ref name=":3">{{Cytuj|autor r=X.W.A Sutora|rozdział=Życie pasterskie w Tatrach|tytuł=Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego|data=1876|isbn=978-83-89819-57-4|s=44-56}}</ref>.

Wyprowadzenie owiec było poprzedzone przez zabiegi o charakterze magicznym, które miały je uchronić przed złym losem i przed zaczarowaniem. W tym celu rozpalano ogniska i przeprowadzano owce przez ogień. Rozpoczynało go wskrzeszenie „świętego ognia” w [[Koleba|kolybie]] ([[Szałas|szałasieszałas]]ie pasterskim). Zwyczaj nakazywał, aby od tego dnia miał palić się nieustannie podtrzymywany przez głównego owczarza - bacę. W dalszej kolejności prowadzono owce wokół małej jodełki lub świerka wbitego w ziemię - tzw.mojka '''('''która miała symbolizować zdrowię i siłę wszystkich obecnych na hali<ref name=":1">{{Cytuj|tytuł=Redyk – wyprowadzenie owiec na pastwisko {{!}} NaLudowo.pl - Folklor, Etno Design, Kultura Ludowa|data dostępu=2016-12-16|opublikowany=naludowo.pl|url=http://naludowo.pl/kultura-ludowa/wiosna-obrzedy-zwyczaje-ludowe/redyk-wiosenny-jesienny-zwyczaj-tradycja-wyprowadzenie-owiec-na-pastwisko-hale-polane.html}}</ref>) i okadzano je palącymi się ziołami oraz połaźniczką przyniesioną na sałasz<ref name=":2" />. Miało to na celu oczyszczenia ich z chorób i zapobieżenie nieszczęściu<ref>{{Cytuj|tytuł=Potrawy regionalne - najsmakowitszy portal w sieci|data dostępu=2016-12-16|opublikowany=www.potrawyregionalne.pl|url=http://www.potrawyregionalne.pl/243,7355,GORALE_DZIEDZICAMI_PASTERSKICH_TRADYCJI_WOLOCHOW_.htm}}</ref>. Następnie kierdel był zaganiany wokół niej trzykrotnie, co miało na celu skupienie owiec w jedną gromadę i zapobieganie ucieczkom pojedynczych zwierząt. Baca miał za zadanie pociągnąć owce za sobą, pomagając sobie przy tym solą, którą posypywał stado. Juhasi z pomocą psów i gwizdów podrywali stado oraz pilnowali, aby owce szły za bacą. Źle wróżyły owce, które wypadły poza okręg. Wierzono, że ile owiec wypadnie poza krąg, tyle zginie w nadchodzącym sezonie<ref name=":1" />.

Na zakończenie redyku odbywało się wspólne muzykowanie i tańce. Muzycy grali na tradycyjnych instrumentach: [[Gajda (instrument muzyczny)|gajdach]] i skrzypcach. Sałasznicy do wtóru muzyki wykonywali najstarszy indywidualny taniec - [[owięziok]] oraz owczarza, [[Kołomajka|kołomajki]], [[Świnszczok|świnszczokaświnszczok]]a, [[Masztołka|masztołkę]]<ref>{{Cytuj|tytuł=Potrawy regionalne - najsmakowitszy portal w sieci|data dostępu=2016-12-16|opublikowany=www.potrawyregionalne.pl|url=http://www.potrawyregionalne.pl/243,7355,GORALE_DZIEDZICAMI_PASTERSKICH_TRADYCJI_WOLOCHOW_.htm}}</ref>.

Redyk jesienny zwany jest gwarowo ''osod, łosod, łossod''. Nazwa pochodzi od nazwy osadzić, czyli odprowadzić owce do poszczególnych gospodarstw<ref name=":1" />. Tradycyjne wypas owiec kończył się w dzień [[ŚwiętyArchanioł Michał|św Michała]], tj. 29 września<ref>{{Cytuj|autor=podhale24.pl|tytuł=Osod, czyli jesienny redyk. Owce prowadzone są przez Podhale (zdjęcia) - podhale24.pl|data dostępu=2016-12-16|url=http://podhale24.pl/aktualnosci/artykul/47110/Osod_czyli_jesienny_redyk_Owce_prowadzone_sa_przez_Podhale_zdjecia.html}}</ref>, choc na [[Śląsk Cieszyński|Śląsku Cieszyńskim]] mógł to być także dzień 28 września, na [[Wacław I Święty|św. Wacława]]<ref name=":0" />. Według zapisków z ''Pamiętnika Towarzystwa Tatrzańskiego,'' koniec wypasu był też uzależniony od innych czynników: "Podczas ciepłego i pogodnego lata zostają pasterze ze stadkiem w halach do połowy sierpnia. Koło święta Wniebowzięcia N. Panny Maryi spędzają już owce na dół, ponieważ dzień już jest krótszy, nocy na górach zimne a we wsi rozpoczynają się żniwa"<ref name=":3" />.