Brzoskwinia zwyczajna: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
szablon, drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
m drobne techniczne (przypisy podzielone dwustronnie), WP:SK+ToS+mSI+Bn, kontrola autorytatywna
Linia 1:
{{Takson infobox
|nazwa = Brzoskwinia zwyczajna
|obrazek = Illustration Prunus persica0.jpg
|systematyka_ref = <ref name=apweb>{{cytuj stronę |url=http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ | tytuł=Angiosperm Phylogeny Website | data dostępu=2010-01-23 | autor = Stevens P.F. | rok=2001– | język=en | data dostępu=2010-01-23}}</ref>
|domena = [[eukarionty]]
|królestwo = [[rośliny]]
|klad1 = [[rośliny naczyniowe]]
|klad3 = [[rośliny nasienne]]
|klasa = [[okrytonasienne]]
|klad5 = [[różowe|klad różowych]]
|rząd = [[różowce]]
|rodzina = [[różowate]]
|rodzaj = [[śliwa]]
|gatunek = brzoskwinia zwyczajna
|łacina = Prunus persica
|autor = (L.) Batsch
|cytat = Beytr. Entw. Gewachsreich 30. 1801
|commons = Prunus persica
}}
[[Plik:Prunus persica (Nhat Tan) 3.jpg|thumb|Kwitnąca brzoskwinia]]
[[Plik:Flameprince peaches.jpg|thumb|Owoce brzoskwini]]
[[Plik:Palmetta regolare g3.jpg|thumb|Sposób cięcia brzoskwini]]
[[Plik:Prunus persica Bonanza 2.jpg|thumb|Odmiana ozdobna `'Bonanza`']]
{{Wartość odżywcza
| nazwa = Brzoskwinia zwyczajna
| próbka = 100 g
| źródło = prof. dr hab. Hanna Kunachowicz; dr inż. Beata Przygoda; dr n. farm. Irena Nadolna; inż. Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 606, ISBN 978-83-200-5311-1
| wartość energetyczna = 50
| jednostka energii = kcal
Linia 75 ⟶ 76:
| ultraelementy nagłówek = zwiń
}}
'''Brzoskwinia zwyczajna'''<ref name="checklist2002" />, b. właściwa<ref name=Rutkowski13 /> (''Prunus persica'' (L.) Batsch) – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[drzewo|drzewa]] należący do rodziny [[różowate|różowatych]]. Prawdopodobnie pochodzi zze środkowych i północno-wschodnich [[Chińska Republika Ludowa|Chin]], obecnie nie rośnie dziko, występuje tylko jako [[Rośliny uprawne|roślina uprawna]]<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN)|data dostępu = 2010-03-26}}</ref>.
 
== Morfologia ==
; Pokrój: [[Drzewo]] o wysokości do 6 m , żyjące do 30 lat.
; [[Pień]]: [[Kora]] ciemnobrunatnoszara , nieraz u dołu prawie [[barwa czarna|czarna]], podłużnie spękana.
; [[Liść|Liście]]: Lancetowate, faliście ząbkowane, błyszczące.
; [[Kwiat]]y: [[barwa różowa|Różowe]], pięciokrotne, o licznych słupkach i pręcikach, samopłodne. Kwitnie w kwietniu, przed pojawieniem się liści.
; [[Owoc]]e: [[Pestkowiec]] o masie 100-200100–200 g, omszonej skórce, [[barwa żółta|żółtej]] z [[barwa czerwona|czerwonym]] rumieńcem. Dojrzewa w zależności od odmiany od lipca do października<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Podbielkowski |imię=Zbigniew|tytuł= Słownik roślin użytkowych |rok=1989 |wydawca= PWRiL |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-00256-4}}</ref>.
 
== Systematyka i zmienność ==
W większości [[taksonomia|ujęć taksonomicznych]] brzoskwinia zwyczajna zaliczana jest do rodzaju ''[[Śliwa|Prunus]]'' i ma nazwę ''Prunus persica''. Natomiast według [[Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski|Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski]] zaliczana jest do odrębnego rodzaju [[brzoskwinia]] jako ''Persica vulgaris''<ref name="checklist">{{VascularPlantsPoland}}</ref>.
Linia 92 ⟶ 93:
 
== Zastosowanie ==
* [[Owoce jadalne|Drzewo owocowe]]. W [[Chińska Republika Ludowa|Chinach]] była już uprawiana 4000 lat temu. Przez [[Starożytny Iran|Persję]] do [[Starożytna Grecja|Grecji]] dotarła ok. 300 r. p.n.e. W [[Starożytny Rzym|Rzymie]] rozpowszechniła się w ciągu pierwszego wieku n.e. Następna fala rozprzestrzenienia nastąpiła w XVI wieku, kiedy to brzoskwinia trafiła do Europy Północnej (na [[Wyspy Brytyjskie]]) i następnie dalej na różne kontynenty<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Vaughan |imię=J.G. |nazwiskonazwisko2=VaughanGeissler |imię2=C.A. |nazwisko2=Geissler |tytuł=Rośliny jadalne |edycja= |miejsce=Warszawa |rok=2001 |wydawca=Prószyński i S-ka |isbn = 83-7255-326-2}}</ref>.
* [[Rośliny lecznicze|Roślina lecznicza]]
** [[Surowiec zielarski]]: owoc.
Linia 98 ⟶ 99:
* [[Sztuka kulinarna]]: Owoce są bardzo smaczne i najczęściej jada się je surowe, można dodać do [[ciasto|ciast]], przetworzyć na [[kompot]], [[dżem]], ususzyć.
* Z pestek wyrabia się jasnożółty, dosyć rzadki [[Olej brzoskwiniowy|olej]], o delikatnym zapachu [[migdałowiec pospolity|migdałów]]. Zawiera ponad 64% kwasu olejowego, 26% kwasu linolowego, 5,5% kwasu palmitynowego, 2,9% kwasu stearynowego. Olej stosuje się jako bazę do [[masaż]]u.
* Niektóre [[kultywar]]y są uprawiane jako rośliny ozdobne, np. `Alba‘Alba Plena`Plena’ o półpełnych kwiatach, `Klara‘Klara Meyer`Meyer’ o również półpełnych kwiatach brzoskwiniowego koloru, `Magnifica`‘Magnifica’ o ciemnoróżowych i pełnych kwiatach, `Versicolor`‘Versicolor’ o półpełnych białych lub bladoróżowych kwiatach z czerwonymi paskami<ref name=E>{{Cytuj książkę |nazwisko=Geoff Burnie i inni |tytuł=Botanica. Rośliny ogrodowe |wydawca=Könemann |data=2005 |isbn=3-8331-1916-0}}</ref>.
 
== Uprawa ==
Wymaga słonecznych miejsc. Nadaje się do [[Strefy mrozoodporności|stref 5-10]]<ref name=E />. W Polsce nie jest całkowicie mrozoodporna – w surowe zimy w zimniejszych rejonach kraju może przemarzać, często też przemarzają wiosną pąki kwiatowe.
W Polsce zazwyczaj formowane są drzewa niskopienne. Gatunek wymaga gleb lekkich o dużej zawartości próchnicy i dobrze nawodnionych. Drzewo należy corocznie przycinać, a jeśli liczba zawiązków owocowych jest zbyt duża należy je przerzedzać aby wielkość i smak były zadowalające<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Hołubowicz | imię = Red. Tadeusz | tytuł = Sadownictwo w Wielkopolsce. : pracaPraca zbiorowa | data = 1987 | wydawca = Państw, WydawnWyd. Rolnicze i Leśne, | miejsce = Poznań | isbn = 83-09-01197-0 | strony =}}</ref>.
 
== Choroby ==
* [[Kędzierzawość liści brzoskwini]]. Najgroźniejsza i do tego bardzo pospolita choroba brzoskwini wywołana przez grzyba. Objawia się zniekształceniem liści – pofałdowaniem zwijaniem się, grubieniem. Zmiany są tak widoczne, że nie sposób ich nie zauważyć. Zaatakowane liście żółkną, a potem czerwienieją, rozwija się na nich białoszary nalot [[grzybnia|grzybni]]. Pod koniec czerwca obumierają. Zarażone grzybem drzewa rodzą mniej owoców, są bardziej podatne na mróz i wolniej rosną. Zwalczanie choroby w lecie (gdy objawy są widoczne) jest już nieskuteczne. Jedynym skutecznym sposobem ochrony jest opryskiwanie drzew środkami grzybobójczymi<ref>{{cytuj stronę |url=http://muratordom.pl/ogrod/rosliny-do-ogrodu/choroby-drzew-owocowych-wiosenne-opryski-drzew-owocowych,128_7409.html | tytuł=Choroby drzew owocowych. Wiosenne opryski drzew owocowych | data dostępu=2013-26-08 | autor = Elżbieta Borkowska-Gorączko | rok=2013 | język=pl | data dostępu=2013-26-08}}</ref>:
* Syllitem o stężeniu 0,5%
* Miedzianem 50 WP
* Efuzinem 500 SC
Opryskiwanie musi być bardzo dokładne i przeprowadzone w okresie bezlistnym – jesienią po opadnięciu liści i wiosną przed rozwojem pąków<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Grabowski|imię=Marek|tytuł=Choroby drzew owocowych ||data=1999 |wydawca=Wyd. Plantpress |miejsce=Kraków |isbn = 83-85982-28-0}}</ref>.
 
== Ciekawostki ==
* W [[Japonia|Japonii]] pestkami brzoskwini polerowano drewno.
* Kwiat brzoskwini jest stanowym kwiatem [[Delaware]], stanowym [[owoc]]em stanu [[Karolina Południowa]]. [[Georgia]] jest znana pod przydomkiem "Stan„Stan brzoskwiniowy"brzoskwiniowy”.
* W Chinach brzoskwinie otaczano czcią i traktowano jak relikwię. Rysunki tych owoców zdobiły ściany świątyń. Jednak samo drzewo nie cieszyło się dobrą sławą. Uważano je za przeklęte przez bogów. Nikt nie odważył się go ściąć, a spróchniały ze starości pień palono, a popioły wrzucano do morza.
 
{{Przypisy |2|przypisy=
<ref name="checklist2002">{{VascularPlantsPoland|2002}}</ref>
<ref name=Rutkowski13>{{cytuj książkę |nazwisko=Rutkowski |imię=Lucjan |tytuł=Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej |wydanie=drugie poprawione i unowocześnione |wydawca=Wydawnictwo naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok=2013 |strony=253 |isbn=978-83-01-14342-8}}</ref>
 
}}
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Różowate]]