|
}}
'''Obywatel Kane''' (''Citizen Kane'') – amerykański [[film fabularny]] z [[1941 w filmie|1941]] w reżyserii [[Orson Welles|Orsona Wellesa]].
'''Obywatel Kane''' (''Citizen Kane'') – amerykański [[film fabularny]] z [[1941 w filmie|1941]] roku. [[Magnum opus]] [[Orson Welles|Orsona Wellesa]]. Często uważany za najlepszy film w historii kina<ref name=jeden>[http://www.filmsite.org/afi100filmsA.html AFI's 100 Greatest American Films], data dostępu: 18-07-2011</ref><ref name=dwa>{{Cytuj stronę | url = http://www.theyshootpictures.com/gf1000_top100films.htm | tytuł = The 1,000 Greatest Films | archiwum = http://web.archive.org/web/20130129201044/http://theyshootpictures.com/gf1000_top100films.htm | zarchiwizowano = 2013-01-29 | język = en}}</ref> jest szczególnie chwalony za swoją innowacyjność w zakresie [[kinematografia|kinematografii]], [[muzyka|muzyki]] i [[narracja|struktury nieliniowej narracji]]. Film był [[debiut]]em [[reżyser]]skim Orsona Wellesa, zagrał w nim także rolę tytułową. Miał wtedy 25 lat. Nominowany do [[Nagroda Akademii Filmowej|Oscarów]] w dziewięciu kategoriach, otrzymał statuetkę za [[Oscar za najlepszy scenariusz oryginalny|najlepszy scenariusz oryginalny]]<ref name=trzy>[http://www.filmsite.org/citi.html AFI: Citizen Kane (1941)], data dostępu: 18-07-2011</ref>. ▼
▲'''Obywatel Kane''' (''Citizen Kane'') – amerykański [[film fabularny]] z [[1941 w filmie|1941]] roku. [[Magnum opus]] [[Orson Welles|Orsona Wellesa]]. Często uważany za najlepszy film w historii kina<ref name=jeden>[http://www.filmsite.org/afi100filmsA.html AFI's 100 Greatest American Films], data dostępu: 18-07-2011</ref><ref name=dwa>{{Cytuj stronę | url = http://www.theyshootpictures.com/gf1000_top100films.htm | tytuł = The 1,000 Greatest Films | archiwum = http://web.archive.org/web/20130129201044/http://theyshootpictures.com/gf1000_top100films.htm | zarchiwizowano = 2013-01-29 | język = en}}</ref> jest, szczególnie chwalony za swojąnowatorki sposób realizacji, innowacyjność w zakresie [[ kinematografianarracja| kinematografiistruktury nieliniowej narracji]], [[ muzykamontaż filmowy| muzykimontażu (w tym tzw. montażu wewnątrzkadrowego)]] i [[ narracja|strukturyoperator nieliniowej narracjifilmowy|zdjęć]]. Film był [[debiut]]em [[reżyser]]skim 25-letniego Orsona Wellesa, który zagrał w nim także rolę tytułową . Miał wtedy 25 lat. Nominowany do [[Nagroda Akademii Filmowej|Oscarów]] w dziewięciu kategoriach, otrzymał statuetkę za [[Oscar za najlepszy scenariusz oryginalny|najlepszy scenariusz oryginalny]]<ref name=trzy>[http://www.filmsite.org/citi.html AFI: Citizen Kane (1941)], data dostępu: 18-07-2011</ref>.
Dzieło Orsona Wellesa jest przykładem [[film à clef]], tj. przedstawia prawdziwą historię za fasadą fikcyjnego [[scenariusz]]a, używając zmienionych nazwisk<ref>[http://books.google.com/books?id=VxFomoeKT74C&pg=PA131&dq=film+%C3%A0+clef&lr=&ei=mFMTS4H2FpCuzQSZ3737DA#v=onepage&q=&f=false „The films in my life” By François Truffaut, Da Capo Press, 1994, ISBN 0-306-80599-5, 9780306805998, pg 131]</ref>. Opowiada on o życiu i spuściźnie [[Charles Foster Kane|Charlesa Fostera Kane’a]], magnata prasowego, którego pierwowzór stanowi [[William Randolph Hearst]]. Welles użył także kilku wątków autobiograficznych<ref>[http://www.sparknotes.com/film/citizenkane/canalysis.html#Charles-Foster-Kane Citizen Kane: Analyzing Major Characters], dostęp: 19-07-2011</ref>. W czasie, gdy film wchodził do kin, żadna z ponad dwudziestu gazet, które posiadał wówczas Hearst nie wspomniała o nim ani słowem. Opowiadana głównie w formie [[retrospekcja|retrospekcji]] historia podąża za dziennikarskim śledztwem, którego zadaniem jest rozszyfrowanie słów „Różyczka” ([[język angielski|ang.]] ''Rosebud''), wypowiedzianych przez Kane’a na łożu śmierci. Widzimy, jak Charles Kane rozpoczyna karierę w świecie prasy; chce dostarczać wiadomości rzetelnych, służących społeczeństwu, ale z czasem przemienia się w żądnego władzy i wpływów bogacza. ▼
▲Dzieło Orsona Wellesa jestJest przykładem [[film à clef]], tj.czyli przedstawia prawdziwą historię za fasadą fikcyjnego [[scenariusz]]a, używając zmienionych nazwisk<ref>[http://books.google.com/books?id=VxFomoeKT74C&pg=PA131&dq=film+%C3%A0+clef&lr=&ei=mFMTS4H2FpCuzQSZ3737DA#v=onepage&q=&f=false „The films in my life” By François Truffaut, Da Capo Press, 1994, ISBN 0-306-80599-5, 9780306805998, pg 131]</ref>. Opowiada on o życiu i spuściźnie [[Charles Foster Kane|Charlesa Fostera Kane’a]], magnata prasowego, którego pierwowzór stanowi [[William Randolph Hearst]]. Welles użył także kilku wątków autobiograficznych<ref>[http://www.sparknotes.com/film/citizenkane/canalysis.html#Charles-Foster-Kane Citizen Kane: Analyzing Major Characters], dostęp: 19-07-2011</ref> . Woraz czasie,elementów gdybiografii filmmultimilionera wchodził[[Harold doFowler kin,McCormick|Harolda żadna z ponad dwudziestu gazetMcCormicka]], któreniezwykle posiadałaktywnego wówczasw Hearstpromocji nieswojej wspomniaładrugiej o nim ani słowem. Opowiadana głównie w formieżony, [[ retrospekcjaGanna Walska| retrospekcjiGanny Walskiej]] , historia podąża za dziennikarskimśpiewaczki śledztwemoperowej, któregozdaniem zadaniemwielu jestpozbawionej rozszyfrowanie słów „Różyczka” ([[język angielski|angtalentu. ]] ''Rosebud''),W wypowiedzianychfilmie przezmożna Kane’ają nazidentyfikować łożujako śmierciSusan. WidzimyW czasie, jakgdy Charlesfilm Kanewchodził rozpoczynado karierękin, wżadna świeciez prasy;ponad chcedwudziestu dostarczać wiadomości rzetelnychgazet, służącychktóre społeczeństwu,posiadał aleHearst znie czasemwspomniała przemieniao sięnim wani żądnego władzy i wpływów bogaczasłowem.
Welles dotychczasową sławę zawdzięczał głównie działalności [[teatr]]alnej i pracy w [[radio|radiu]]. Szczególnie chwalony był za [[Wojna światów (słuchowisko)|słuchowisko Wojna światów]], które uważane jest za możliwie najlepiej przygotowaną produkcję radiową w dziejach<ref name="sto">{{cytuj książkę | inni = Emilia Janowska (red.), Dorota Anna Kopczyńska (red.), Marek Byczyński (tłum.) | tytuł = 100 najlepszych filmów świata | wydawca = Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk – Inwestycje Sp. z o.o. | miejsce = Ożarów Mazowiecki | rok = 2008 | isbn = 978-83-7512-846-8}}</ref>. Podpisał kontrakt z wytwórnią [[RKO Pictures]] w 1939 roku. Co niezwykłe, zwłaszcza dla początkującego reżysera, otrzymał pełną swobodę w doborze tematu filmu, obsady aktorskiej i swoich współpracowników. Dostał także prawo decydowania o końcowym kształcie filmu ([[język angielski|ang.]] ''final cut privilege''). Po dwóch nieudanych próbach napisania scenariusza, podjął nad nim pracę razem z [[Herman J. Mankiewicz|Hermanem J. Mankiewiczem]]. Film nakręcono w 1940 roku, a jego premiera miała miejsce 1 maja 1941 roku. ▼
▲Welles dotychczasową sławę zawdzięczał głównie działalności [[teatr]]alnej i pracy w [[radio|radiu]]. Szczególnie chwalony był za [[Wojna światów (słuchowisko)|słuchowisko ''Wojna światów '']], które uważane jest za możliwie najlepiej przygotowaną produkcję radiową w dziejach<ref name="sto">{{cytuj książkę | inni = Emilia Janowska (red.), Dorota Anna Kopczyńska (red.), Marek Byczyński (tłum.) | tytuł = 100 najlepszych filmów świata | wydawca = Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk – Inwestycje Sp. z o.o. | miejsce = Ożarów Mazowiecki | rok = 2008 | isbn = 978-83-7512-846-8}}</ref>. Podpisał kontrakt z wytwórnią [[RKO Pictures]] w 1939 roku. Co niezwykłe, zwłaszcza dla początkującego reżysera, otrzymał pełną swobodę w doborze tematu filmu, obsady aktorskiej i swoich współpracowników. Dostał także prawo decydowania o końcowym kształcie filmu ([[język angielski|ang.]] ''final cut privilege''). Po dwóch nieudanych próbach napisania scenariusza, podjąłprzygotował nad nim pracęgo razem z [[Herman J. Mankiewicz|Hermanem J. Mankiewiczem]]. Film nakręcono w 1940 roku, a jegopremierę premiera miała miejscemiał 1 maja 1941 roku.
Uznany za sukces przez krytyków, film został jednak chłodno przyjęty przez widzów<ref>W obecnych czasach nie prowadzono jeszcze dokładnych statystyk co do sprzedaży biletów, więc ciężko jednoznacznie ocenić rozmiary tej porażki</ref>. Szybko zniknął z obrotu kinowego. Wskrzesiła go jednak reewaluacja dokonana w latach pięćdziesiątych, głównie dzięki francuskim krytykom z wpływowego czasopisma ''[[Cahiers du cinema]]'' i ponownemu wprowadzeniu filmu na rynek amerykański w 1956 roku. Półoficjalny kompromis wśród krytyków filmowych<ref name="jeden"/><ref name="dwa"/> doprowadził do tego, że [[Roger Ebert]] stwierdził, że Obywatel Kane to „oficjalnie najlepszy film świata”<ref>[http://blogs.suntimes.com/ebert/2008/09/whats_your_favorite_movie.html Roger Ebert: What's Your Favourite Movie?], data dostępu: 19-07-2011</ref>. ▼
▲Uznany za sukces przez krytyków, film został jednak chłodno przyjęty przez widzów<ref>W obecnychtamtych czasach nie prowadzono jeszcze dokładnych statystyk co do sprzedaży biletów, więc ciężko jednoznacznie ocenić rozmiary tej porażki</ref>. Szybko zniknął z obrotu kinowego. WskrzesiłaNie gozostał jednakdoceniony reewaluacjaprzez dokonanaamerykańską publiczność zapewne dlatego, że nigdy wcześniej nie opowiadano filmów [[retrospekcja|wstecz]] tj. od śmierci bohatera do wydarzeń wcześniejszych. Został doceniony, gdy dotarł w 1947 na ekrany europejskie, a sławę zdobył w latach pięćdziesiątych, głównie dzięki francuskim krytykom z wpływowego czasopisma ''[[Cahiers du cinema]]'' i ponownemu wprowadzeniu filmu na rynek amerykański w 1956 roku. Półoficjalny kompromis wśród krytyków filmowych<ref name="jeden"/><ref name="dwa"/> doprowadził do tego, że [[Roger Ebert]] stwierdził, że ''Obywatel Kane '' to „oficjalnie najlepszy film świata”<ref>[http://blogs.suntimes.com/ebert/2008/09/whats_your_favorite_movie.html Roger Ebert: What's Your Favourite Movie?], data dostępu: 19-07-2011</ref>.
== Fabuła ==
[[Plik:Orson Welles-Citizen Kane1.jpg|thumb|260px|left|Orson Welles jako Charles Foster Kane]]
Fabuła to historia kariery potężnego magnata [[prasa (media)|prasowego]] [[Charles Foster Kane|Charlesa Fostera Kane’a]]. Po jego śmierci reporter Jerry Thompson ([[William Alland]]) podejmuje próbę wyjaśnienia znaczenia słowa ''Różyczka'' ([[język angielski|ang.]] ''Rosebud''), wypowiedzianego przez Kane’a w chwili śmierci. Dziennikarz, poprzez serię rozmów z ludźmi z otoczenia swojego bohatera odkrywa powoli, jak skomplikowaną osobowością był ten enigmatyczny i na pozór pozbawiony skrupułów w robieniu kariery człowiek. Przez ostatnie lata życia mieszkał w rezydencji [[Xanadu]]<ref>Nazwa zapożyczona od starożytnego miasta mongolskiego, [[Xanadu]]</ref>, opatrzonej ogromnym napisem „Zakaz wstępu” ([[język angielski|ang.]] ''No trespassing''). Opowiadana głównie w formie [[retrospekcja|retrospekcji]] historia podąża za dziennikarskim śledztwem. Widzimy, jak Kane rozpoczyna karierę w świecie prasy; chce dostarczać wiadomości rzetelnych, służących społeczeństwu, ale z czasem przemienia się w żądnego władzy i wpływów bogacza. Thompsonowi nie udaje się rozwikłać zagadki słowa ''Różyczka'', ale pod koniec filmu wśród płonących resztek majątku Kane’a można dostrzec płonące dzięcięce sanki, na których widnieje ten enigmatyczny napis. Ostatnie słowa Kane’a są więc nawiązaniem do jego dzieciństwa, które było prawdopodobnie najszczęśliwszym okresem jego życia<ref name="sto"/>.
Thompsonowi nie udaje się rozwikłać zagadki słowa ''Różyczka'', ale pod koniec filmu wśród płonących resztek majątku Kane’a można dostrzec płonące dzięcięce sanki, na których widnieje ten enigmatyczny napis. Ostatnie słowa Kane’a są nawiązaniem do jego dzieciństwa, które było prawdopodobnie najszczęśliwszym okresem jego życia<ref name="sto"/>..
Pierwowzorem postaci Kane’a był [[William Randolph Hearst]], ale Orson Welles dodał do niej elementy autobiograficzne. Welles umieścił także wątek innego multimilionera – [[Harold Fowler McCormick|Harolda McCormicka]]. Był on niezwykle aktywny w promocji swojej drugiej żony, [[Ganna Walska|Ganny Walskiej]], śpiewaczki operowej. Welles i wielu innych uważało, że nie miała ona talentu. W filmie można ją zidentyfikować jako Susan.
== Obsada i bohaterowie ==
* [[Orson Welles]] jako [[Charles Foster Kane]]: tytułowy Obywatel Kane, bogaty magnat prasowy, którego życie jest głównym tematem filmu.
* [[William Alland]] jako Jerry Thompson: dziennikarz, którego zadaniem jest rozszyfrowanie ostatnich słów Kane’a. W filmie ukazuje się tylko w głębokim cieniu bądź tyłem do kamery.
* [[Joseph Cotten]] jako Jedediah Leland: najlepszy przyjacieł Kane’a i jego pierwszy współpracownik. Leland pracuje z nim przez cały okres rozwoju jego imperium, ale z czasem oddalają się od siebie. Kane zwalnia go, gdy ten w recenzji krytycznie odnosi się do operowego debiutu Susan Alexander. ▼* [[Everett Sloane]] jako pan Bernstein: lojalny przyjaciel i pracownik Kane’a.
* [[Ray Collins (aktor)|Ray Collins]] jako Jim W. Gettys: rywal polityczny Kane’a zajmujący stanowisko burmistrza Nowego Jorku. Kane wydaje się być faworytem kolejnych wyborów, ale Gettys ujawnia szczegóły jego związku z Susan Alexander, niszcząc tym samym popularność kontrkandydata.
* [[Dorothy Comingore]] jako Susan Alexander: początkowo kochanka Kane’a; później zostaje jego drugą żoną. ▼▲* [[Joseph Cotten]] jako Jedediah Leland: najlepszy przyjacieł Kane’a i jego pierwszy współpracownik. Leland pracuje z nim przez cały okres rozwoju jego imperium, ale z czasem oddalają się od siebie. Kane zwalnia go, gdy ten w recenzji krytycznie odnosi się do operowego debiutu Susan Alexander.
* [[George Coulouris]] jako Walter Parks Thatcher: skromny bankier, który zostaje prawnikiem Kane’a.
* [[Agnes Moorehead]] jako Mary Kane: matka głównego bohatera.
* [[Harry Shannon]] jako Jim Kane: ojciec.
* [[EverettRuth SloaneWarrick]] jako panEmily Bernstein:Monroe lojalnyNorton przyjacielKane: ipierwsza pracownikżona Kane’a, siostrzenica prezydenta.
▲* [[Dorothy Comingore]] jako Susan Alexander: początkowo kochanka Kane’a; później zostaje jego drugą żoną.
* [[Ruth Warrick]] jako Emily Monroe Norton Kane: pierwsza żona Kane’a, siostrzenica prezydenta. Zostawia go, gdy dowiaduje się o romansie z Susan Alexander. Umiera w wypadku samochodowym wraz ze swoim synem.
* [[Paul Stewart (aktor)|Paul Stewart]] jako Raymond: cyniczny kamerdyner; towarzysz Kane’a w ostatnich latach jego życia.
W [[Napisy końcowe|napisach końcowych]] widnieje informacja, że „większość aktorów jest nowicjuszami. Mercury Theathre jest dumne, że mogło ich Państwu przedstawić.”
== Nowatorstwo ==
"Obywatel Kane” był filmem nowatorskim, zarówno pod względem technicznym jak i narracyjnym (m.in. „przeźroczysty” montaż i [[montaż wewnątrzkadrowy]]). Zastosowane w nim środki są w dzisiejszym kinie środkami formalnymi. Sławę przyniósł mu sposób realizacji i okoliczności powstania, a nie komercyjny sukces, który był raczej skromny. Przyczynił się do tego William Randolph Hearst, który przypuścił masową kampanię prasową przeciw filmowi<ref name="sto"/>.
Film nie został doceniony przez amerykańską publiczność. Przerósł ich oczekiwania, gdyż nigdy wcześniej nie opowiadano filmów [[retrospekcja|wstecz]] tj. od śmierci bohatera do wydarzeń wcześniejszych. Został doceniony, gdy dotarł po wojnie na ekrany europejskie w 1947 roku.
== Nagrody ==
| najlepszy scenariusz oryginalny – [[Orson Welles]] i [[Herman J. Mankiewicz]]
|-
| rowspan=8 | Nominacja do Oskara
| najlepszy film
|-
== Ciekawostki ==
* O kulisach powstawania filmu traktuje film fabularny z roku 1999 pt. ''[[Obywatel Welles]]'' w reżyserii Benjamina Rossa.
* W roku 1995, z okazji stulecia narodzin [[kino|kina]], film znalazł się na [[Watykańska lista 45 filmów|watykańskiej liście 45 filmów]] fabularnych, które propagują szczególne wartości religijne, moralne lub artystyczne<ref>{{cytuj stronę| url = http://kultura.wiara.pl/index.php?grupa=6&cr=0&kolej=0&art=1118387762&dzi=1117612076&katg=| tytuł = Niektóre ważne filmy czyli tzw. lista watykańska| data dostępu = 22.04.2010| opublikowany = www.kultura.wiara.pl}}</ref><ref>[http://archive.usccb.org/movies/vaticanfilms.shtml usccb.org] ''Film and Broadcasting –Vatican Best Films List'' {{lang|en}}</ref>.
== Zobacz też ==
| 