Ślęża: Różnice pomiędzy wersjami

'''Ślęża''' ({{łac.|Silensi}} 1017<ref>"Pogo„Pogo Silensi, ...… vocabulo hoc a quodam monte nimis excelso et grandi olim sibi indito"indito” [[Thietmar z Merseburga]], Nemzi/Niemcza [http://www.mgh-bibliothek.de/thietmar/edition/vorrede.html Monumenta Germaniae Historica. ]

</ref>, {{łac.|Monte Silentii}} XIII w.<ref>"Monte„Monte Silentii, zamieniona w XIII w. na '''Sobótka''', od pobliskiej wsi Sobota, potem [[Sobótka (powiat wrocławski)|Sobótka]] [...…] Sprowadzeni przez niego z [[Arrouaise]] we Flandrii mnisi (Kanonicy regularni reguły św. Augustyna, XII w.) zamieszkali pierwotnie "«in monte Silentii alias Sobotka"», skąd z powodu wilgotnego klimatu panującego na górze przenieśli się do podnóża góry, do miejsca zwanego Gorca = Górka, niem. [[Sobótka-Górka|Gorkau]]"” [w:] Rospond. Zabytki języka polskiego na Śląsku. s. 17, s. 36 op. cit. Kronika opatów klasztoru kanoników regularnych z [[Sobótka (powiat wrocławski)|Górki]]</ref>, w latach 1945-19481945‒1948 ''Sobótka''<ref>''Słownik geografii turystycznej Sudetów'', t. 20, ''Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska'', pod redakcją M. Staffy, Wrocław 2005, s. 498.</ref>, {{w języku|de|Zobtenberg}}<ref>W okresie nazistowskim przemianowana na ''Siling''.</ref> – dokładne tł. ''Góra Sobótka'') – najwyższy szczyt [[Masyw Ślęży|Masywu Ślęży]] i całego [[Przedgórze Sudeckie|Przedgórza Sudeckiego]], wznoszący się na wysokość 717,5 &nbsp;m n.p.m.<ref>{{Cytuj|tytuł=Geoportal.gov.pl|data dostępu=2016-07-09|opublikowany=mapy.geoportal.gov.pl|url=http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?locale=pl&gui=new&sessionID=2704979}}</ref> Mimo niewielkiej wysokości bezwzględnej, masyw ma imponujący wygląd ze względu na znaczną [[Wysokość względna|wysokość względną]] (ponad 500 &nbsp;m<ref>"Wysokość bezwzględna Ślęży wynosi 718 &nbsp;m, natomiast jej wysokość względna dochodzi do przeszło 500 &nbsp;m. Jest to więc najwyższa wyniosłość na przedpolu Sudetów. w: Acta Universitatis Wratislaviensis: Studia geograficzne. 1966</ref>).

* "indoeuropejska"„indoeuropejska” (Udolph, Mańczak).

Ślęża zbudowana jest głównie z [[granit]]ów i [[Gabro|gabra]]. Według najnowszej interpretacji większa część masywu Ślęży to [[ofiolit]] – pozostałość kopalnego dna oceanicznego (skorupy oceanicznej). Jego powstanie datowano na 350 &nbsp;mln lat (przełom [[dewon]]u i [[karbon]]u). W skład tego ofiolitu wchodzą: [[radiolaryt]]y (pozostałość krzemionkowych [[skały osadowe|skał osadowych]] leżących na dnie oceanu), [[amfibolit]]y ([[metamorfizm|zmetamorfizowane]] pierwotne podmorskie [[bazalt]]y, tworzące wierzchnią warstwę skorupy), niżej leżą gabra, a na samym dole ultrazasadowe [[perydotyty]], które w efekcie metamorfizmu przekształciły się w [[serpentynit]]y. Ten hipotetyczny ofiolit zapada ku północy, czyli pierwotnie najwyższe partie znajdują się na północy, a najniższe na południu. Obecnie gabra tworzą szczyt Ślęży i jej południowe oraz wschodnie stoki, serpentynity odsłaniają się na Raduni i wzgórzach położonych na wschód i zachód od niej, natomiast amfibolity są znane z Wieżycy i [[Gozdnica (szczyt)|Gozdnicy]] – niewielkich szczytów w północnej części masywu Ślęży koło Sobótki.

W [[neolit|neolicie]] wydobywano [[nefryt]] w rejonie Jordanowa oraz serpentynit w okolicy [[Jańska Góra (Wzgórza Łagiewnickie)|Jańskiej Góry]] i Raduni. Z serpentynitu wyrabiano narzędzia i broń (topory ślężańskie, zapewne raczej kultowe niż użytkowe), a z nefrytu drobne narzędzia i ozdoby. Od X wieku przez całe [[średniowiecze]] wydobywano granity oraz serpentynity. Te pierwsze głównie do produkcji kół młyńskich i kamienia budowlanego, ale we wczesnym średniowieczu wyrabiano z nich elementy zdobnicze dla kościołów romańskich (np. kapitele, rzeźby lwów). Serpentynit po wypolerowaniu służył jako kamień ozdobny lub surowiec do wyrobu ozdobnych naczyń. W 1877 otwarto kopalnię rud [[chrom]]u w rejonie Raduni, działała ona do roku [[1943]]. Od 1920 do pierwszych lat powojennych istniała kopalnia [[magnezyt (skała)|magnezytu]] w Sobótce, a od 1960 działa kopalnia magnezytu w [[Wiry (województwo dolnośląskie)|Wirach]]. W początkach XX wieku utworzono wielkie kamieniołomy granitu i skalenia w Strzeblowie (dzielnica Sobótki), a w 1884 uruchomiono kamieniołom serpentynitu (i nefrytu) w Jordanowie. W 1986 udokumentowano duże złoże rud żelaza, [[Tytan (pierwiastek)|tytanu]] i [[wanad]]u na wschodnich stokach Ślęży; nie są one jednak eksploatowane.

Góra stanowiła ośrodek [[pogaństwo|pogańskiego]] [[kult solarny|kultu solarnego]] miejscowych plemion – jego początki sięgają [[epoka brązu|epoki brązu]], a początek upadku przypada na początki [[chrystianizacja|chrystianizacji]] tych obszarów w [[X wiek|X]] i [[XI wiek|XI w.]] Na szczycie góry i jej pobliżu zachowały się kamienne rzeźby "panny„panny z rybą, mnicha, grzyba, dzika, oraz niedźwiedzia"niedźwiedzia” łączone do celtyckiego kręgu kulturowego<ref>[[Witold Hensel]]. Polska Starożytna. Ossolineum. wyd. III, 1988, str. 460</ref>.

Odnaleziono również fragmenty kamiennych wałów, o szerokości ok. 12 &nbsp;m, układanych z odłamków kamieni, oraz zagadkowe posągi z charakterystycznym symbolem ukośnego krzyża – według hipotez badaczy krzyż ''garbo.'' prawdopodobnie związany był z pogańskim kultem solarnym.

W pierwszej połowie [[XII wiek|XII&nbsp;w.]] (prawdopodobnie w 1110 r.), za panowania [[Bolesław III Krzywousty|Bolesława Krzywoustego]], [[Piotr Włostowic]] ufundował na szczycie [[klasztor]] [[augustianie|augustianów]]. Ze względu jednak na znaczne oddalenie od ludzi klasztor został później (w 1134 lub 1149 &nbsp;r.) przeniesiony do pobliskiej wsi [[Sobótka-Górka|Górka]] (obecnie część Sobótki), a wkrótce potem (w 1153 r.) do [[Wrocław]]ia.

* [[Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny na Ślęży|kościół filialny Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny]] odbudowany po pożarze w latach 1851-521851‒52, razem z Wieżą widokową z XX wieku<ref name="WojciechKot">{{Cytuj|autor=Wojciech Kot|tytuł=ŚLĘŻA SOBÓTKA |data dostępu=2016-05-202 |opublikowany=www.sleza.sobotka.net |url=http://www.sleza.sobotka.net/index.php?go=21}}</ref>

* [[Dom Turysty PTTK na Ślęży|Dom Turysty PTTK]] im. [[Roman Zmorski|Romana Zmorskiego]], z 1908 &nbsp;r.

W 2010 roku w holu głównym [[Dom Turysty PTTK na Ślęży|Domu Turysty PTTK]] stanęła drewniana replika [[Świętowit|Światowida]], którego oryginał znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie.<ref>{{Cytuj | tytuł=Niezależna Telewizja | data dostępu=2016-06-21 | opublikowany=Niezależna Telewizja| url=http://niezaleznatelewizja.pl/tag/swiatowid/}}</ref> Jednak w 2013 po staraniach proboszcza z Sulistrowic figura została usunięta<ref>{{Cytuj|autor=Malwina Gadawa|tytuł=Światowid zniknął ze Ślęży. Podpalono też Jezusa. Wojna religijna pod Ślężą?| data dostępu = 2016-06-21| opublikowany=Gazetawroclawska.pl| url=http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/1038797,swiatowid-zniknal-ze-slezy-podpalono-tez-jezusa-wojna-religijna-pod-sleza,id,t.html}}</ref>. W ramach sprzeciwu związki [[Rodzimowierstwo słowiańskie|rodzimowiercze]] oraz środowiska związane z portalem [[Racjonalista.pl|racjonalista]] napisały w tej sprawie list do Papieżapapieża [[Franciszek I|Franciszka I]], jednak ich głos nie przebił się do mainstreamowych mediów.<ref>{{Cytuj|tytuł=Ocalić Masyw Ślęży jako wspólne dziedzictwo. List otwarty do papieża Franciszka| data dostępu=2016-06-21| opublikowany=Racjonalista.pl| url=http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,9421}}</ref><ref>{{Cytuj| tytuł=Radosław S. Czarnecki: Iran w sercu Europy – Studio Opinii| data dostępu=2016-06-21| opublikowany=studioopinii.pl| url=http://studioopinii.pl/radoslaw-s-czarnecki-iran-w-sercu-europy/}}</ref> Ze strony kościoła rozpropagowana została natomiast akcja "Ocalmy„Ocalmy kościół na Ślęży"Ślęży”, <ref>{{Cytuj|autor=Design Media|tytuł=Ślęża -– Odbudowa Kościoła na Ślęży, ocalmy Kościół na Górze Ślęży Kapliczka Sulistrowiczki Sanktuarium Kaplica w Sulistrowiczkach| data dostępu=2016-06-21| opublikowany=www.sleza.info| url=http://www.sleza.info/}}</ref> mająca na celu nie tylko renowację wnętrza kościoła, ale też rewitalizację szczytu Ślęży, a także jej okolic.<ref>{{Cytuj|tytuł=Radosław S. Czarnecki: Iran w sercu Europy – Studio Opinii| data dostępu=2016-06-21| opublikowany=studioopinii.pl| url=http://studioopinii.pl/radoslaw-s-czarnecki-iran-w-sercu-europy/}}</ref> W tym okresie miała miejsce również próba podpalenia figurki kościelnej przez nieznanego sprawcę w kościele w Sulistrowiczkach. Brak jest rzeczowych dowodów na ten temat, i przypuszczalnie był to wybryk chuligański nie mający szerszego związku z opisywaną sprawą.<ref>{{Cytuj| autor=Malwina Gadawa| tytuł=Sulistrowiczki: Podpalili figurę Jezusa i grozili księdzu| data dostępu=2016-06-21| opublikowany=Gazetawroclawska.pl| url=http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/1028819,sulistrowiczki-podpalili-figure-jezusa-i-grozili-ksiedzu,id,t.html}}</ref>

Ze względu na bliskość [[Wrocław]]ia (30 &nbsp;km), [[Świdnica|Świdnicy]] (17 &nbsp;km) i [[Dzierżoniów|Dzierżoniowa]] (17 &nbsp;km) odbywa się tam sezonowa turystyka. Masyw i jego okolice pokryte są dość gęstą siecią szlaków turystycznych. Istnieją dwie ścieżki archeologiczne oznaczone symbolem ślężańskiego ''[[niedźwiedź (posąg)|niedźwiedzia]]'' i szlaki rowerowe.

{{szlak|czerwony}} od południowego-wschodu: [[Strzelin]] -— [[Góra Szańcowa|Szańcowa]] -— [[Gościęcice|Gościęcice Średnie]] -— [[Skrzyżowanie pod Dębem]] -— [[Gromnik (wzgórze)|Gromnik]] -— [[Dobroszów (powiat strzeliński)|Dobroszów]] -— [[Kalinka (wzgórze)|Kalinka]] -— [[Skrzyżowanie nad Zuzanką]] -— [[Źródło Cyryla]] –— [[Ziębice]] -— [[Lipa (powiat ząbkowicki)|Lipa]] -— [[Rososznica]] -— [[Stolec (województwo dolnośląskie)|Stolec]] -— [[Cierniowa Kopa]] -— [[Kolonia Bobolice]] -— [[Kobyla Głowa (województwo dolnośląskie)|Kobyla Głowa]] -— [[Karczowice (województwo dolnośląskie)|Karczowice]] -— [[Podlesie (powiat dzierżoniowski)|Podlesie]] -— [[Ostra Góra (Wzgórza Dębowe)|Ostra Góra]] -— [[Starzec (Wzgórza Dębowe)|Starzec]] -— [[Księginice Wielkie]] -— [[Sienice]] -— [[Łagiewniki (województwo dolnośląskie)|Łagiewniki]] -— [[Oleszna]] -— [[Przełęcz Słupicka]] -— [[Sulistrowiczki]] -— '''Ślęża'''

{{szlak|czerwony}} od północnego-wschodu: [[Sobótka (powiat wrocławski)|Sobótka]], stacja PKP -— Sobótka, kościół św. Anny Samotrzeciej -— '''Ślęża'''

{{szlak|żółty}} od południowego-zachodupołudniowego—zachodu: [[Świdnica]] -— [[Jagodnik (województwo dolnośląskie)|Jagodnik]] -— [[Miłochów]] -— [[Krzczonów (województwo dolnośląskie)|Krzczonów]] -— [[Szczytna (góra)|Szczytna]] -— [[Kiełczyn (województwo dolnośląskie)|Kiełczyn]] -— [[Jędrzejowice (województwo dolnośląskie)|Jędrzejowice]] -— [[Przełęcz Tąpadła]] -— '''Ślęża'''

{{szlak|żółty}} od północnego-wschodupółnocnego—wschodu: [[Sobótka (powiat wrocławski)|Sobótka]], stacja PKP -— [[Dom Turysty PTTK „Pod Wieżycą”]] -— [[Wieżyca (masyw Ślęży)|Wieżyca]] -— Przełęcz Dębowa -— '''Ślęża'''

{{szlak|niebieski}} od południowego-zachodupołudniowego—zachodu: [[Strzelin]] -— [[Pęcz]] -— [[Piotrowice (powiat strzeliński)|Piotrowice]] -— [[Zielenice (województwo dolnośląskie)|Zielenice]] -— [[Suchowice]] -— [[Jordanów Śląski]] -— [[Glinica (powiat wrocławski)|Glinica]] -— [[Winna Góra (województwo dolnośląskie)|Winnna Góra]] -— [[Gozdnik]] -— [[Przełęcz Sulistrowicka]] -— [[Przełęcz Słupicka]] -— [[Radunia (szczyt)|Radunia]] -— [[Przełęcz Tąpadła]] -— '''Ślęża'''

{{szlak|niebieski}} od północy: [[Garncarsko (województwo dolnośląskie)|Garncarsko]] -— [[Sobótka-Górka]] -— Źródło Klasztorne -— '''Ślęża'''. Jest to najtrudniejszy szlak prowadzący na szczyt.