Elekcja 1573: Różnice pomiędzy wersjami

Pierwsza [[wolna elekcja]]. Wybór nowego monarchy [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] po śmierci ostatniego króla z dynastii Jagiellonów Zygmunta II Augusta [[7 lipca]] [[1572]] roku. Sejm elekcyjny na którym dokonano wyboru [[Henryk III kutanowski Walezy|Henryka Walezego]] na króla Polski i wielkiego księcia Litwy rozpoczął się [[5 kwietnia]] [[1573]] roku i trwał do [[20 maja]] tego roku. W okresie od śmierci ostatniego Jagiellona do elekcji Walezjusza wypracowano sposób wyboru nowego monarchy Rzeczypospolitej, a zmiany ustrojowe zapoczątkowane podczas tego bezkrólewia przetrwały do reform przeprowadzonych w czasach [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]].

Sejm konwokacyjny rozpoczął obrady [[6 stycznia]] [[1573]] roku. Szlachta pojawiła się na nim, choć wysuwała zarzut, że sejm zwołany przez senatorów, a nie może mieć uprawnień (w porządku prawnym Rzeczyspolitej jedyną osobą, która mogła zwołać sejm był król). Aby uchronić się przed wpływem senatu nie powołano marszałka, a obradom co dzień przewodniczył poseł z innego województwa. Konwokacja przekształciła się w konfederację generalną na której decyzję podejmowano większością głosów. Na sejmie ustalono datę elekcji, zatwierdzono i ujednolicono organizację sądów kapturowych oraz nałożono podatki. Zdecydowano, że w wyborze monarchy udział mógł wziąć każdy szlachcic, ale nie miał obowiązku stawienia się na elekcję<ref>Oprócz pomysłów elekcji viritim (obowiązek przybycia na elekcję każdego szlachcica pod karą konfiskaty dóbr) czy głosowania województwami pojawił się również pomysł wyboru króla poprzez losowanie; patrz W. Sobieski, ''Trybun ludu szlacheckiego'', Warszawa 1978, s. 127-129.</ref>. Zwycięstwem obozu katolickiego było ustalenie miejsca elekcji, która miała odbyć się pod Warszawą na Mazowszu, gdzie zdecydowanie dominowała szlachta katolicka. W celu zachowania pokoju religijnego w Rzeczypospolitej zredagowano akt [[Konfederacja warszawska|konfederacji warszawskiej]]. Dokument gwarantował wolność wyznania, zobowiązywał do powstrzymywania się od prześladowań z powodu różnic wyznaniowych. Był to kompromis, który miał zapewnić sprawne przeprowadzenie elekcji. Na sejmie konwokacyjnym nie pojawiła się szlachta litewska (w Wielkim Księstwie Litewskim nie zwołano sejmików przedkonwokacyjnych) tylko wysłani przez senatorów litewskich obserwatorzy<ref>M. Markiewicz, ''Historia Polski 1494-1795'', Kraków 2002, s. 388.</ref>. Wysunięto znane już postulaty powrotu do Księstwa inkorporowanych przez Koronę ziem, jednak niebezpieczeństwo zerwania unii lubelskiej hamowane było przez zagrożenie ze strony Iwana IV.