Nornik północny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
brak źródeł ⇒ brak przypisów; artykuł jest częściowo uźródłowiony |
|||
Linia 1:
{{Zwierzę infobox
|nazwa zwyczajowa
|nazwa łacińska
|TSN
|zoolog
|okres istnienia
|grafika = Microtus oeconomus
|opis grafiki = Nornik północny z doliny
|typ
|podtyp
|gromada
|podgromada
|infragromada
|rząd
|rodzina
|podrodzina
|rodzaj
|podrodzaj
|gatunek
|synonimy
* ''Microtus ratticeps
* ''Microtus amakensis'' <small>O. J. Murie, 1930</small>
* ''Arvicola arenicola'' <small>Selys-Longchamps, 1841</small>
* ''Microtus elymocetes'' <small>Osgood, 1906</small>
* ''Microtus innuitus'' <small>Merriam, 1900</small>
* ''Microtus kadiacensis'' <small>Merriam, 1897</small>
* ''Microtus koreni'' <small>G. M. Allen, 1914</small>
* ''Microtus macfarlani'' <small>Merriam, 1900</small>
* ''Lemmus medius'' <small>Nilsson, 1844</small>
* ''Arvicola operarius'' <small>Nelson, 1893</small>
* ''Arvicola ouralensis'' <small>Poliakov, 1881</small>
* ''Arvicola ratticeps Keyserling and Blasius, 1841</small><!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (TAG ZAMYKAJĄCY BEZ OTWIERAJĄCEGO?) -->
* ''Microtus sitkensis'' <small>Merriam, 1897</small>
* ''Microtus tshuktshorum'' <small>Miller, 1899</small>
* ''Microtus uchidae'' <small>Kuroda, 1924</small>
* ''Microtus unalascensis'' <small>Merriam, 1897</small>
* ''Microtus yakutatensis'' <small>Merriam, 1900</small>
* ''Microtus ratticeps altaicus'' <small>Ognev, 1944</small>
* ''Microtus oeconomus anikini'' <small>Egorin, 1939</small>
* ''Microtus oeconomus dauricus'' <small>Kastschenko, 1910</small>
* ''Microtus operarius endoecus'' <small>Osgood, 1909</small>
* ''Microtus oeconomus gilmorei'' <small>Setzer, 1952</small>
* ''Microtus oeconomus hahlovi'' <small>Skalon, 1935</small>
* ''Mus oeconomus kamtschaticus'' <small>Pallas, 1779</small>
* ''Microtus oeconomus kjusjurensis'' <small>Koljuschev, 1935</small>
* ''Microtus ratticeps mehelyi'' <small>Ehik, 1928</small>
* ''Microtus ratticeps montiumcaelestinum'' <small>Ognev, 1944</small>
* ''Microtus oeonomus naumovi'' <small>Stroganov, 1936</small>
* ''Microtus ratticeps petshorae'' <small>Ognev, 1944</small>
* ''Microtus unalascensis popofensis'' <small>Merriam, 1900</small>
* ''Microtus innuitus punukensis'' <small>Hall & Gilmore, 1932</small>
* ''Microtus oeconomus shantaricus'' <small>Ognev, 1929</small>
* ''Arvicola ratticeps stimmingi'' <small>Nehring, 1899</small>
* ''Microtus oeconomus suntaricus'' <small>Dukelski, 1928</small>
* ''Arvicola terrestris uralensis'' <small>Poliakov, 1881</small>
* ''Microtus oeconomus elymocetes'' <small>Osgood, 1906
|status IUCN = LC
|IUCN id = 13451
|status_ref = {{r|iucn}}
|wikispecies = Microtus oeconomus
|commons = Category:Microtus oeconomus
}}
'''Nornik północny'''{{r|miiz}} (''Microtus oeconomus'') – gatunek [[gryzonie|gryzonia]] z podrodziny [[Karczowniki|karczowników]] w rodzinie [[chomikowate|chomikowatych]].
== Systematyka ==
Gatunek został opisany naukowo przez [[Peter Simon Pallas|P.S. Pallasa]] w 1776 roku, [[miejsce typowe]] to dolina rzeki [[Iszym (rzeka)|Iszym]] w [[Syberia|syberyjskiej]] części [[Rosja|Rosji]]. Należy do podrodzaju ''Alexandromys''. Analizy [[Morfometria|morfometryczne]], [[chromosom]]alne i [[Hybrydyzacja kwasów nukleinowych|hybrydyzacji]] plasują go w [[klad]]zie, do którego należą także [[nornik tundrowy]] (''Microtus middendorffii''), [[nornik mongolski]] (''M. mongolicus''), [[nornik wschodni]] (''M. fortis''), [[nornik sachaliński]] (''M. sachalinensis''), [[nornik amurski]] (''M. maximowiczii''), [[nornik buriacki]] (''M. mujanensis'') i [[nornik samotny]] (''M. evoronensis''). Analizy [[Filogeneza|filogenetyczne]] oparte o geny kodujące [[cytochrom b]] wskazują, że nornik północny i [[nornik tajwański]] (''M. kikuchii'') to [[Grupa siostrzana|gatunki siostrzane]], a wraz z nimi jeden klad tworzą [[nornik japoński]] (''M. montebelli''), nornik tundrowy i nornik wschodni{{r|msw3}}.
W obrębie gatunku w nearktyce wyróżnianych jest 10 [[podgatunek|podgatunków]], a w palearktyce 15 lub więcej, jednak podział ten jest niepewny i podlega dyskusji. Badania molekularne wskazują, że można w nim wyróżnić cztery główne klady{{r|adw}}.
== Opis ==
Nornik północny jest średniej wielkości nornikiem o ubarwieniu grzbietu od ciemnobrunatnego lub szarawego do cynamonowego, rdzawego lub ochrowego; wszystkie te odmiany barwne mają w futrze domieszkę włosów z czarnymi końcówkami. Boki ciała są jaśniejsze, brzuch jest znacznie jaśniejszy, beżowy, popielatoszary lub biały. Zwierzęta żyjące na otwartych terenach są jaśniejsze, te zamieszkujące lasy mają raczej żółtawe lub szarawe ubarwienie. Ogon jest jaśniejszy od spodu, co może zaznaczać się bardziej lub mniej wyraźnie{{r|adw}}.
[[Dymorfizm płciowy]] u norników północnych przejawia się różnicą rozmiarów ciała: dorosłe samce są przeciętnie o 30% większe od samic. Osobniki żyjące w północnej części zasięgu są większe i mają krótsze ogony, co zapewne jest przystosowaniem do chłodniejszego klimatu; także wyspiarskie populacje mają większe rozmiary ciała. Długość ciała wraz z ogonem to od 118 mm w [[Eurazja|Eurazji]] do 226 mm w przypadku większych podgatunków z wysp Ameryki Północnej. Ogon jest dość krótki, zwykle stanowi mniej niż 30% długości ciała. Uszy są małe i w dużej mierze ukryte w futrze, co jest wspólną cechą tego rodzaju. Norniki mają jedną parę siekaczy i trzy pary trzonowców w [[Szczęka|szczęce]]{{r|adw}}. Masa ciała zawiera się w granicach 25–80 g, średnio około 50 g{{r|adw|mnh}}.
== Występowanie ==
[[Gryzonie]] te zamieszkują [[Kraina palearktyczna|palearktykę]], w tym północną [[Europa|Europę]] i [[Azja|Azję]], oraz częściowo [[Kraina nearktyczna|nearktykę]] (północno-zachodnią [[Ameryka Północna|Amerykę Północną]]
W Europie żyje w [[Niemcy|Niemczech]], [[Czechy|Czechach]], [[Słowacja|Słowacji]], [[Polska|Polsce]], [[Białoruś|Białorusi]], [[Ukraina|Ukrainie]], [[Litwa|Litwie]], [[Estonia|Estonii]], [[Finlandia|Finlandii]], [[Rosja|Rosji]], [[Kazachstan]]ie, [[Mongolia|Mongolii]], [[Chińska Republika Ludowa|Chinach]] ([[Sinciang]] i [[Mongolia Wewnętrzna]]), [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] ([[Alaska]]) i [[Kanada|Kanadzie]]. [[Relikt]]owe populacje żyją także w [[Holandia|Holandii]], południowej [[Norwegia|Norwegii]] i północnej [[Szwecja|Szwecji]], na fińskim wybrzeżu oraz [[Austria|Austrii]], Słowacji i [[Węgry|Węgrzech]]{{r|iucn}}. W Polsce spotyka się go w północnej, środkowej i częściowo południowej części kraju, z wyjątkiem terenów górskich{{r|atlas}}. Ogółem jest spotykany od poziomu morza do 2900 m [[n.p.m.]]{{r|iucn}} Żyje najdalej na północ spośród wszystkich norników w Ameryce Północnej, aż do 71 [[równoleżnik]]a{{r|adw}}.
Norniki północne preferują siedliska wilgotne i podmokłe, spotyka się je na torfowiskach, w dolinach rzecznych, nad brzegami jezior, strumieni i na wybrzeżu morza{{r|mnh|iucn}}. Można je spotkać w [[Tundra|tundrze]], [[tajga|tajdze]], [[lasostep]]ie, a nawet na [[półpustynia]]ch{{r|iucn}}. Środowiskiem szczególnie preferowanym są turzycowiska o budowie kępowej, w których gatunek ten może żyć nawet na terenach częściowo zalewanych. W kępach turzyc zakłada gniazda{{r|bagna}}.
== Tryb życia ==
Norniki północne prowadzą naziemny tryb życia; kopią płytkie nory, które zwykle służą im do szybkiego przemieszczania się. Wykorzystują także naturalne trasy, takie jak szczeliny w pokrywie [[Wieczna zmarzlina|wiecznej zmarzliny]]. Szybko biegają w otwartym terenie, w ukryciu raczej chodzą{{r|adw}}. Dobrze pływają i nurkują{{r|bagna}}.
Samce zajmują terytoria o średniej powierzchni 804 m² (do 3900 m²), pokrywające się w małym stopniu. Samice zajmują mniejsze terytoria, średnio 377 m², ale są do nich bardziej przywiązane; mogą dzielić terytorium ze spokrewnionymi samicami. Samce w ciągu dnia przemierzają około dwukrotnie większy dystans niż samice i w ciągu dnia mogą przewędrować obszar o powierzchni do 12 000 km²{{r|adw}}.
Norniki są [[Roślinożerność|roślinożerne]], zjadają zielone części roślin{{r|iucn}}, żywią się także młodymi pędami [[krzew]]ów, bulwami i [[kłącze|kłączami]]{{r|bagna}}. Podstawą diety tego gryzonia są [[turzyce]], które pozwala mu strawić wydajny układ pokarmowy i [[flora bakteryjna jelita]]{{r|bagna}}.
Zwierzęta te są przeważnie aktywne przez całą dobę, typowo z siedmioma okresami wzmożonej aktywności, choć zdarzają się odstępstwa od tej normy. Aktywność jest większa w ciągu dnia, największa około zmierzchu lub świtu; wzmaga ją także spadek temperatury. Nie [[Sen zimowy|hibernują]] ani nie zapadają w [[torpor]]{{r|adw}}, są aktywne w ciągu całego roku. Na jesieni gromadzą zapasy na zimę (nasiona i inny pokarm roślinny){{r|mnh}}. Rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej czasem wykorzystywali zapasy zgromadzone przez norniki północne, aby zdobyć pożądane jedzenie, na przykład korzeń [[Lukrecja (roślina)|lukrecji]]{{r|adw}}.
== Rozmnażanie ==
U tego gatunku obserwowano różne strategie rozrodcze: [[promiskuityzm]], grupy z wieloma partnerami, [[poligynia|poligynię]] i [[monogamia|monogamię]]. Wybór zależy od zagęszczenia populacji, na które wpływają warunki środowiskowe i sezon. Niewielka przewaga liczebności samic (57%) nad samcami (43%) skłania je do poligynii. Monogamia występuje na terenach o małym zagęszczeniu norników{{r|adw}}.
Samica często rodzi dwa lub trzy [[miot]]y w ciągu roku, sezon rozrodczy trwa od końca kwietnia do września w latach, w których liczebność norników jest duża i miesiąc lub dwa krócej, jeśli jest mała. W rzadkich przypadkach, jeśli gorące lato pozwoliło na wzrost populacji na jesieni, rozród zdarza się także zimą. W miocie rodzi się od 4 do 8 młodych (średnio 6,9), więcej rodzą starsze samice, szczególnie te, które przeżyły zimę{{r|adw}}.
[[Gniazdo (etologia)|Gniazdo]] jest budowane z twardszej roślinności z miększą wyściółką. Buduje je i młodymi opiekuje się przede wszystkim matka, choć u południowych populacji zaobserwowano także opiekę ze strony ojca; przypuszczalnie wiąże się to z mniejszą dostępnością pokarmu. [[Ciąża]] trwa 20–21 dni, młode po narodzeniu mają masę około 3 gramów i są pozbawione włosów, oprócz [[włosy czuciowe|wibrysów]]. Początkowo są w pełni zależne od matki. Po pięciu dniach wyrasta im futro, po 11–13 dniach otwierają się oczy, a po 18 dniach samica przestaje je karmić. Dorosłe rozmiary osiągają dwa miesiące później. Samice stają się seksualnie dojrzałe w wieku trzech tygodni, samce po 6–8 tygodniach{{r|adw}}.
Długość życia tego gatunku nie jest pewna, ale inne gatunki norników żyją zwykle do około dwóch lat. Niewiele norników północnych przeżywa na wolności ponad rok{{r|adw}}.
== Interakcje międzygatunkowe ==
Nornik północny ma podobne wymagania środowiskowe co np. [[nornik długoogonowy]] (''Microtus longicaudus''), [[nornik łąkowy]] (''M. pennsylvanicus''), [[nornik bury]] (''M. agrestis'') i [[nornik żółtolicy]] (''M. xanthognathus''), ale albo unika rywalizacji poprzez zajęcie wyspecjalizowanej [[Nisza ekologiczna|niszy ekologicznej]], albo wygrywa rywalizację z konkurencyjnym gatunkiem (tak jest w przypadku nornika burego){{r|adw}}.
Jest on ważnym pożywieniem dla wielu ssaków drapieżnych, takich jak [[łasica|łasice]], [[Kuna (rodzaj ssaka)|kuny]], [[Rosomak tundrowy|rosomaki]], [[lis rudy|lisy rude]] i [[Lis polarny|lisy polarne]]; stwierdzono, że w okresie zwiększonego zagęszczenia populacji norniki te stanowią podstawę diety lisów polarnych z Alaski. Polują na nie także ptaki drapieżne, takie jak [[sowy]], [[sokoły]], [[jastrzębiowate]], [[wydrzyki]], [[mewy]] i [[dzierzby]]{{r|adw}}.
Na nornikach północnych żerują liczne [[Pasożytnictwo|pasożyty]]. Do [[pasożyt wewnętrzny|pasożytów wewnętrznych]] należą [[tasiemce]] (''[[Echinococcus]]'', ''[[Paranoplocephala]]'' i ''[[Taenia]]''), [[nicienie]] (''[[Heligmosomoides]]'') i [[przywry]] (''[[Quinqueserialis nassalli]]''), do [[pasożyt zewnętrzny|zewnętrznych]] – [[pchły]], [[wszy]] (''[[Polyplax]]'') i [[Kleszcze (pajęczaki)|kleszcze]] (''[[Ixodes angustus]]''){{r|adw}}.
Norniki północne przenoszą choroby, którymi mogą zarazić się ludzie, z których najważniejszą jest [[tularemia]], ostra choroba bakteryjna. W latach o dużym zagęszczeniu populacji mogą rywalizować o pokarm ze zwierzętami hodowlanymi i uszkadzać korzenie drzew. Gryzonie te są jednak także ważnymi [[Zwierzęta użytkowe|zwierzętami laboratoryjnymi]] dzięki dużej płodności i szybkiemu rozwojowi, służą jako [[organizmy modelowe]] w eksperymentach biologicznych. Są także ważnym pożywieniem dla drapieżników cenionych ze względu na futro{{r|adw}}.
== Zagrożenia i ochrona ==
Nornik północny jest szeroko rozprzestrzeniony, jego liczebność podlega fluktuacjom, ale jest stabilna i globalnie nie ma zagrożeń dla tego gatunku. Jest uznawany za [[gatunek najmniejszej troski]]. Niektóre lokalne, odizolowane subpopulacje (bądź podgatunki) są zagrożone, w szczególności ''Microtus oeconomus aernicola'' żyjący w [[Holandia|Holandii]] i [[Kotlina Panońska|panoński]] ''M. o. mehelyi'' są wymienione w załączniku IV [[Dyrektywa siedliskowa|Dyrektywy siedliskowej]] jako wymagające ścisłej ochrony (pierwszy również w załączniku II). W Ameryce Północnej za wymagające ochrony uznaje się wyspiarskie podgatunki ''M. o. punakensis'', ''M. o. amakensis'', ''M. o. elymocetes'', ''M. o. innuitus'', ''M. o. popofensis'', ''M. o. sitkensis'' i ''M. o. unalascensis''{{r|iucn}}. Spadki liczebności niektórych populacji powiązano z pogarszającymi się warunkami środowiskowymi; w przypadku ''M. o. arenicola'' na spadek liczebności ma też wpływ konkurencja ze strony [[Nornik zwyczajny|nornika zwyczajnego]] (''M. arvalis''){{r|adw}}.
== Zobacz też ==
* [[Ssaki Polski]]
{{Przypisy-lista|1=
<ref name="adw">{{cytuj stronę | url = http://animaldiversity.org/accounts/Microtus_oeconomus/ | tytuł = Microtus oeconomus | autor = Chad Bieberich | rok = 2007 | opublikowany = University of Michigan | praca = Animal Diversity Web | data dostępu = 2017-05-08}}</ref>
<ref name="atlas">{{Cytuj stronę | url = http://www.iop.krakow.pl/ssaki/Gatunek.aspx?spID=70 | tytuł = Nornik północny | data = 2017-04-24 | praca = Atlas ssaków Polski | opublikowany = [[Instytut Ochrony Przyrody PAN]] | data dostępu = 2017-05-08}}</ref>
<ref name="bagna">{{Cytuj stronę | url = http://bagnasadobre.pl/artykul/nornik-polnocny-microtus-oeconomus/ | tytuł = Nornik północny (Microtus oeconomus) | autor = Marcin Siuchno | autor2= Dawid Kaźmierczak | data = 2013-05-06 | opublikowany = Bagna są dobre | data dostępu = 2017-05-08}}</ref>
<ref name="iucn">{{IUCN |id = 13451|nazwa = Microtus oeconomus|autorzy = Linzey, A.V., Shar, S., Lkhagvasuren, D., Juškaitis, R., Sheftel, B., Meinig, H., Amori, G. & Henttonen, H. |rok = 2016|iucn rok = 2016|wersja = 2016-3 |data = 2017-05-08 | doi=10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T13451A22347188.en}}</ref>
<ref name="miiz">{{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 235–239| język = pl | język2 = en}}</ref>
<ref name="mnh">{{Cytuj stronę | url = http://www.mnh.si.edu/mna/image_info.cfm?species_id=169 | tytuł = Root Vole | praca = North American Mammals | opublikowany = [[Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie]] | data dostępu = 2017-05-08}}</ref>
<ref name="msw3">{{MSW3 | id = 13000287 | nazwa = ''Microtus (Alexandromys) oeconomus'' | język = en | data = 2017-05-08}}</ref>
}}
[[Kategoria:
[[Kategoria:Ssaki Europy]]
[[Kategoria:Ssaki Azji]]
[[Kategoria:Ssaki Ameryki Północnej]]
[[Kategoria:Zwierzęta Arktyki]]
| |||