Malbork: Różnice pomiędzy wersjami

Ślady [[Osadnictwo|osadnictwa]] w miejscu dzisiejszego Malborka datowane są na młodszą [[Epoka kamienia|epokę kamienia]]. Intensywniejsze zasiedlenie nastąpiło w X wieku, gdy zbudowano niewielki gród w [[Wielbark (Malbork)|Malborku-Wielbarku]]<ref name=":0">{{Cytuj|autor=Sławomir Wadyl|tytuł=WĘGRY. THE SETTLEMENT COMPLEX IN THE POMERANIAN-PRUSSIAN BORDERLAND IN THE 11TH-12TH C. // WĘGRY. ZESPÓŁ OSADNICZY NA POGRANICZU POMORSKO-PRUSKIM W XI-XII W.|data dostępu=2017-02-15|url=https://www.academia.edu/12257147/W%C4%98GRY._THE_SETTLEMENT_COMPLEX_IN_THE_POMERANIAN-PRUSSIAN_BORDERLAND_IN_THE_11TH-12TH_C._W%C4%98GRY._ZESP%C3%93%C5%81_OSADNICZY_NA_POGRANICZU_POMORSKO-PRUSKIM_W_XI-XII_W|język=en}}</ref>. Po odzyskaniu Pomorza Wschodniego przez księcia [[Kazimierz I Odnowiciel|Kazimierza Odnowiciela]], z jego inicjatywy w XI wieku w pobliżu dzisiejszego Malborka zbudowano duży [[Węgry (województwo pomorskie)|gród w Węgrach]], przy którym rozwinął się największy na tym obszarze ośrodek handlowo-gospodarczy<ref name=":0" />. W czasach panowania [[Bolesław Śmiały|Bolesława Śmiałego]] Pomorze Wschodnie zostało utracone przez Polskę, a okoliczne ziemie znalazły się pod kontrolą lokalnych władców pomorskich. W połowie XII wieku gród w Węgrach został zniszczony przez [[Prusowie|plemiona pruskie]] i przestał istnieć<ref name=":0" />, jednak część terenów położonych nad Nogatem została odzyskana przez [[Książęta pomorscy|książąt pomorskich]]. Za ich sprawą na prawym brzegu [[Nogat]]u powstał gród [[Zantyr]]. Na skutek polityki [[Sambor II|Sambora]], jednego z dwóch braci księcia [[Świętopełk II Wielki|Świętopełka]], Zantyr podarowano Zakonowi Krzyżackiemu w 1250. Około 1274 Krzyżacy zaczęli wznosić, częściowo z materiałów uzyskanych z rozbiórki starych zabudowań klasztornych grodu w Zantyrze, silnie ufortyfikowany [[Zamek w Malborku|zamek]] w dolnym biegu [[Nogat]]u. Budowany zamek i otaczające go miasto nazwano Marienburg, czyli gród Marii, od imienia patronki Zakonu<ref name="malb">{{Cytuj książkę|nazwisko=Chodyński|imię=Antoni Romuald|tytuł=Malbork|data=1982|wydawca=Arkady|miejsce=Warszawa|strony=6-19|isbn=83-213-3040-1}}</ref>. W 1280 do zamku przeniesiono konwent zakonu z Zantyru<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Skurzyński | imię = Piotr | tytuł = Zamki nad dolną Wisłą | data = 2007 | wydawca = Wydawnictwo "Region"„Region” | miejsce = Gdynia | isbn = 83-60437-24-6 | strony =77}}</ref>.

W latach 1466–1772 Malbork był stolicą [[województwo malborskie|województwa malborskiego]] [[I Rzeczpospolita|I Rzeczypospolitej]]. Po I rozbiorze Polski, jesienią 1772 do Malborka wkroczyły wojska pruskie, a polski wojewoda [[Michał Czapski]] i jego administracja zostały usunięte. Malbork w 1773 włączono do nowo utworzonej prowincji [[Prusy Zachodnie]] ze stolicą w Gdańsku. Po 1919 Malbork wszedł w skład [[Rejencja zachodniopruska|Rejencji zachodniopruskiej]], a w latach 1939–1945 do [[Rejencja kwidzyńska (1939-19451939–1945)|Rejencji kwidzyńskiej]] Okręgu [[Gdańsk-Prusy Zachodnie]].

W wyniku walk o miasto [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] i Wermachtu, zniszczeniu uległo 80% substancji budowlanej Malborka<ref name=autonazwa2>[http://www.visitmalbork.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=292 Malbork – oficjalny serwis turystyczny]</ref>. 9 marca 1945 wysadzono w powietrze mosty na Nogacie. Miasto zostało włączone do Polski. Ocalała ludność niemiecka została wysiedlona podczas akcji zimowej, pierwszymi transportami z 5 stycznia 1947<ref>Paweł Kacprzak Organizacja i przebieg wysiedleń ludności niemieckiej z Polski w latach 1945-19491945–1949, 2008</ref>. Od 28 czerwca 1947 zaczęły napływać na teren powiatu malborskiego transporty wznowionej akcji osiedleńczej ludności teraźniejszej Ukrainy<ref>[[Roman Drozd]]. Droga na zachód: osadnictwo ludności ukraińskiej na ziemiach zachodnich i północnych Polski w ramach akcji "Wisła"„Wisła”</ref>.

28 października 2008 podczas prac budowlanych odkryto grób masowy 2116 osób, prawdopodobnie mieszkańców miasta, którzy nie posłuchali rozkazu ewakuacji. Ponieśli oni najprawdopodobniej śmierć podczas walk w mieście oraz podczas oblężenia miasta z rąk Armii Czerwonej lub wskutek chorób i chłodu albo zostali zastrzeleni<ref>[http://tygodnik.onet.pl/0,20485,grob_wmalborku,komentarz.html ''Grób w Malborku – Własnym głosem'', "Tygodnik„Tygodnik Powszechny"Powszechny” z 27 stycznia 2009]</ref>.

* [[Ratusz w Malborku]] – wzniesiony został w latach 1365–1380 w miejscu wcześniejszego ratusza. Rekonstruowany w końcu XV wieku i w 1901 przez [[Conrad Steinbrecht|Conrada Steinbrechta]]. Zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny. Ma dwuspadowy dach z dwoma ozdobnymi szczytami i wieżyczkę pośrodku kalenicy. W wieżyczce znajdował się dzwon odlany w 1407. W piwnicach przed wojną znajdowała się restauracja „Ratskeller” z izbą pamięci [[Paul von Hindenburg|Hindenburga]]. Obecnie w Ratuszu mieści się Młodzieżowy Dom Kultury "Ratusz"„Ratusz”.

Malbork jest członkiem stowarzyszenia gmin ''Polskie Zamki Gotyckie'', promującego rozwój [[turystyka|turystyki]], ale nie tylko [[zabytek|zabytki]] są atrakcją miasta. Jest również miejscem turystyki kongresowej. Malbork, leżący na [[Droga (transport)|drodze]] wodnej, oferuje rejsy spacerowe statkiem i [[tramwaj wodny|tramwajem wodnym]]. W sezonie letnim można się kąpać w coraz czystszych wodach [[Nogat]]u oraz podziwiać panoramę miasta z [[kajak]]u lub [[gondola|gondoli]]. W mieście znajduje się duży park ruchomych dinozaurów Dinopark. Co roku organizowana jest także 3-dniowa impreza „Oblężenie Malborka”. Ośrodek Sportu i Rekreacji dysponuje [[Kemping|campingiem]], dwoma stadionami, zespołem boisk (w tym dużym obiektem pokrytym sztuczną trawą), kortami tenisowymi, ścianką wspinaczkową oraz kąpieliskiem nad Nogatem. Działa kryta pływalnia. W okresie zimowym czynne jest lodowisko z wypożyczalnią łyżew{{fakt|data=2009-01}}. Jest tu duży park linowy uruchomiony latem 2009. W mieście działają 2 kluby piłkarskie: [[Pomezania Malbork]] i Nogat Malbork oraz klub piłki ręcznej Polski Cukier SPR Pomezania Malbork, grający w I lidze. W Malborku działają sekcje [[Smocze łodzie|smoczych łodzi]]: Powiatowy Szkolny Związek Sportowy w Malborku, Klub Sportowy Nogat Malbork, Starostwo Powiatowe Malbork, Cukrownia Malbork i Gmina Malbork; wszystkie drużyny mają duże osiągnięcia w tym sporcie; uczestniczą w Mistrzostwach Świata i Europy oraz w różnych wielkich imprezach, a ich członkowie otrzymują powołania do reprezentacji Polski. Istnieją dwa kluby siatkarskie: męski – UMKS "Jurand"„Jurand” i kobiecy – UKS "Orzeł"„Orzeł”.

*** [[Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Pełnej Ewangelii” w Malborku|zbór "Pełnej„Pełnej Ewangelii”]]

** [[Kościół Boży w Chrystusie (Polska)|Kościół Boży w Chrystusie]]

* 2005 – Chór Mieszany "Lutnia"„Lutnia”<ref>http://www.bip.malbork.pl/#Z2V0Q29udGVudCgyODgsMTA2OCk=</ref>

* 2015 – Stowarzyszenie "Reks"„Reks”<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Urząd Miejski w Malborku|url = http://www.bip.malbork.pl/Search/index.html?s=reks|opublikowany = www.bip.malbork.pl|data dostępu = 2015-06-25|imię = Madkom|nazwisko = SA}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|url = http://malbork.naszemiasto.pl/artykul/maria-seibert-i-stowarzyszenie-reks-z-tytulami-zasluzony,3426639,artgal,t,id,tm.html|tytuł = Malbork Nasze Miasto|autor = |data dostępu = |opublikowany = |język =}}</ref>

* Artykuł o Malborku opublikowany 3 października 1859 w "„[[Tygodnik Ilustrowany|Tygodniku Ilustrowanym]]"” z drzeworytami: [http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1859/foto/n19.htm cz. 1], [http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1859/foto/n20.htm cz. 2], [http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1859/foto/n21.htm cz. 3]