Szarysz: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne |
poprawa linków |
||
Linia 1:
{{inne znaczenia|regionu na Słowacji|[[Komitat Sáros|Sáros]]
[[Plik:Slovakia Saris.gif|thumb
'''Szarysz''' ([[język słowacki|sło.]] ''Šariš'', [[Łacina|łac.]] ''comitatus Sarossiensis'', [[język niemiecki|niem.]] ''Scharosch'', [[język węgierski|węg.]] ''Sáros'') – [[Regiony Słowacji|region]] historyczny, geograficzny i etnograficzny we wschodniej [[Słowacja|Słowacji]].
Linia 6:
Szarysz leży w [[Zewnętrzne Karpaty Zachodnie|Zewnętrznych]], [[Centralne Karpaty Zachodnie|Centralnych]] i [[Wewnętrzne Karpaty Zachodnie|Wewnętrznych]] [[Karpaty Zachodnie|Karpatach Zachodnich]]. Na północy Szarysz sąsiaduje z polską [[Sądecczyzna|ziemią sądecką]] i [[Ziemia biecka|biecką]], na wschodzie z [[Zemplín]]em, na południu z [[Abov]]em, na zachodzie ze [[Spisz]]em.
Pod względem geograficznym Szarysz zajmuje górne (północne) części [[dorzecze|dorzeczy]] [[Torysa (rzeka)|Torysy]], [[Topľa|Topľi]] i [[Ondava|Ondavy]] oraz skrawki dorzeczy [[Hornad]]u i [[Poprad (rzeka)|Popradu]]. W granicach Szarysza znajdują się, w całości lub w części, następujące regiony geograficzne: południowe stoki [[Beskid Niski|Beskidu Niskiego]], [[Góry Czerchowskie]], [[Pogórze Ondawskie]], [[Branisko (góry)|Branisko]] i [[Bachureń (góry)|Bachureń]], północne części [[Kotlina Koszycka|Kotliny Koszyckiej]] i [[Góry Tokajsko-Slańskie|Gór Tokajsko-Slańskich]]. Szarysz jest krainą [[wyżyna|wyżynną]] i pagórkowatą, w części również [[Góra|górzystą]].
Obszar Szarysza pokrywa się z obszarem dawnego [[Węgry|węgierskiego]] [[komitat]]u [[Komitat Sáros|Sáros]]. Po rozbiorze Królestwa Węgier w [[1918]] Szarysz w całości znalazł się na terytorium najpierw [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]], a następnie [[Słowacja|Słowacji]]. Od [[1923]] nie stanowi odrębnej jednostki administracyjnej, jednak nazwa "Šariš" jest w powszechnym użyciu wśród mieszkańców, używają jej również na potrzeby turystyki i kultury słowackie władze.
Linia 17:
Tereny dzisiejszego Szarysza w I połowie XI wieku znajdowały się w granicach Polski. W jego południowej części (koło dzisiejszego [[Preszów|Preszowa]]) znajdował się znany polski graniczny gród ''Castrum Salis'' wzmiankowany zarówno w dokumentach polskich jak i węgierskich.
W II połowie XI wieku Węgrzy zaczęli opanowywać ten region. Z tym że jeszcze w XII w. i w I połowie XIII w. jego północna część znajdowała się we władniu Polski. Tam m.in. dokonano nadań ziemi cystersom w okolicy dzisiejszego Bardiowa.
Po zajęciu przez Węgry teren Szarysza stanowił początkowo, wraz z [[Abov]]em i regionem Heves, część wielkiego komitatu ''Novi Castri''. Szarysz wyodrębnił się jako jego skrajnie północna część w XIII wieku. Ośrodkiem władz komitatu (oraz tzw. stolicy
{{Regiony Słowacji}}
| |||