Prusy Dolne: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne |
uzupełnienie |
||
Linia 1:
[[Plik:Prusy historyczne.png|thumb|400px|Krainy historyczne dawnych Prus]]
[[Plik:Preussen verw.jpg|thumb|300px|Podział administracyjny państwa krzyżackiego: niebieski - komturie zakonne, różowe - posiadłości biskupów]]▼
'''Prusy Dolne''' – jedna z krain historycznych w obrębie [[Prusy (kraina historyczna)|Prus]], obejmująca ziemie dawnego [[Państwo zakonu krzyżackiego|Państwa krzyżackiego]] położone na północ i wschód od [[Warmia|Warmii]].
Prusy Dolne zajmują nizinny obszar dorzecza [[Pregoła|Pregoły]] i dolnego biegu [[Łyna|Łyny]] (znany jako [[Nizina Staropruska]]) oraz [[Półwysep Sambijski]], poprzez który opierają się o [[Morze Bałtyckie]]. Oprócz [[Warmia|Warmii]] na południowym zachodzie, graniczą na wschodzie z [[Litwa|Litwą]], a na północy ze [[Żmudź|Żmudzią]]. Południowo-wschodnia część Prus Dolnych zalicza się do [[Mazury|Mazur]].
== Historia ==
▲[[Plik:Preussen verw.jpg|thumb|300px|Podział administracyjny państwa krzyżackiego: niebieski - komturie zakonne, różowe - posiadłości biskupów]]
We wczesnym etapie podboju Prus przez [[Zakon krzyżacki]] zajmowane przez niego ziemie były rozdzielone [[Warmia|dominium warmińskim]] należącym do [[biskupi warmińscy|biskupów warmińskich]]. Część położoną na południe i zachód od Warmii określano jako [[Prusy Górne]] (''Oberland'') i obejmowała ona [[komturia|komturie]] [[Elbląg|elbląską]], [[Dzierzgoń|dzierzgońską]] i [[Ostróda|ostródzką]].
Prusy Dolne obejmowały zaś komturie z siedzibami w [[Balga|Baldze]] (''Balga''), [[Uszakowo|Pokarminie]] (''Brandenburg''), [[Kaliningrad|Królewcu]] (''Königsberg''), [[Nieman|Ragnecie]] (''Ragnit'') i [[Kłajpeda|Kłajpedzie]] (''Memel''). Komturie dolnopruskie nadzorował [[Wielki marszałek zakonu krzyżackiego|wielki marszałek]], który rezydował w Królewcu i był jednocześnie komturem królewieckim. Po zakończeniu podboju Prus ([[1283]]) komturie dolnopruskie zarządzały też wschodnią częścią [[Mazury|Mazur]]
Prusy Dolne zasadniczo pokrywały się z zamieszkiwanymi wcześniej przez [[Prusowie|Prusów]] plemiennymi ziemiami [[Natangia|Natangią]], [[Barcja|Barcją]], [[Sambia|Sambią]] i [[Nadrowia|Nadrowią]]. Po umocnieniu się władzy krzyżackiej były zasiedlane głównie przez osadników z [[Niemcy|krajów niemieckich]], poza rejonami wschodnimi, gdzie od XVI wieku pojawiła się [[Mazurzy|mazurska]] kolonizacja wewnętrzna. W odróżnieniu też od Prus Górnych i Warmii, na terenie Prus Dolnych przez długi czas, zwłaszcza w miastach, utrzymywała się rdzenna ludność pruska.▼
Na terenie Prus Dolnych wytworzył się [[Dialekt dolnopruski|dolnopruski dialekt]] [[niemiecki|języka niemieckiego]], który zawierał pewne wpływy [[język pruski|języka pruskiego]]. Dialekt dolnopruski był używany do 1945 roku na sporym obszarze [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] i [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]]. Jego kontynuacją jest również tzw. [[Plautdietsch]].▼
W okresie [[wojny polsko-krzyżackie|wojen polsko-krzyżackich]] Prusy Dolne uniknęły tak znacznych zniszczeń, jakie dotykały resztę Prus. Komturie i miasta dolnopruskie jako jedyne nie poddały się [[Oblężenie Malborka (1410)|oblegającemu Malbork]] królowi polskiemu po [[bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] w [[1410]] roku. W niewielkim stopniu też objawił się tu [[Związek Pruski|bunt miast pruskich]]. Po [[wojna trzynastoletnia|wojnie trzynastoletniej]] w [[1466]] roku Prusy Dolne pozostały przy [[Prusy Zakonne|Prusach Zakonnych]], które przeniosły tu, do Królewca, swoją stolicę i środek ciężkości. Żyzne ziemie dorzecza [[Pregoła|Pregoły]] i dolnej [[Łyna|Łyny]] oraz [[Nizina Staropruska|Niziny Staropruskiej]] sprzyjały rozwojowi ziemiaństwa. Po [[sekularyzacja|sekularyzacji]] Zakonu w [[1525]] w Prusach Dolnych, podobnie jak w Prusach Górnych, zapanował [[protestantyzm]] (w odróżnieniu od sąsiedniej [[katolicyzm|katolickiej]] Warmii).
Linia 18 ⟶ 17:
W roku [[1945]] większa część Prus Dolnych zaczęła stanowić [[obwód kaliningradzki]] (najpierw [[ZSRR]], od [[1991]] [[Rosja]]). [[Polska|Polsce]] przypadła niewielka część z miastami: [[Górowo Iławeckie]], [[Bartoszyce]], [[Sępopol]] i [[Kętrzyn]] oraz północna część [[Mazury|Mazur]].
== Mieszkańcy ==
▲Prusy Dolne zasadniczo pokrywały się z zamieszkiwanymi wcześniej przez [[Prusowie|Prusów]] plemiennymi ziemiami [[Natangia|Natangią]], [[Barcja|Barcją]], [[Sambia|Sambią]] i [[Nadrowia|Nadrowią]]. Po umocnieniu się władzy krzyżackiej były zasiedlane głównie przez osadników z [[Niemcy|krajów niemieckich]], poza rejonami wschodnimi, gdzie od XVI wieku pojawiła się [[Mazurzy|mazurska]] kolonizacja wewnętrzna. W odróżnieniu też od Prus Górnych i Warmii, na terenie Prus Dolnych przez długi czas (do XVIII w.), zwłaszcza w miastach, utrzymywała się rdzenna ludność pruska.
▲Na terenie Prus Dolnych wytworzył się [[Dialekt dolnopruski|dolnopruski dialekt]] [[niemiecki|języka niemieckiego]], który zawierał pewne wpływy [[język pruski|języka pruskiego]]. Dialekt dolnopruski był używany do 1945 roku na sporym obszarze [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] i [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]]. Jego kontynuacją jest również tzw. [[Plautdietsch]].
Po 1945 niemiecka ludność Prus Dolnych została przesiedlona. Obwód kaliningradzki zasiedlili głównie [[Rosjanie]] i [[Białorusini]], a polską część osadnicy [[Polacy|polscy]] (przede wszystkim z [[Mazowsze|Mazowsza]] i dawnych [[Kresy|Kresów]]) oraz [[Akcja Wisła|przesiedleńcy]]
[[Ukraińcy|ukraińscy]].
== Bibliografia ==
| |||