|
|miejsce śmierci = [[San Francisco]]
|narodowość = [[Historia Żydów w Niemczech|niemiecko-żydowska]]
|alma mater = [[Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium]]
|uczelnia =
|nagrody =
|odznaczenia =
}}
'''Erich Mendelsohn''' (ur. 21 marca 1887 w [[Olsztyn]]ie, zm. 15 września 1953 w [[San Francisco]]) – [[Niemcy (naród)|niemiecki]] architekt [[Żydzi|pochodzenia żydowskiego]] pochodzenia; przedstawiciel [[modernizm (architektura)|modernizmu]] i [[Artart déco]], a także jeden z prekursorów stylu [[streamline moderne]]{{r|thecul}}. Jego najbardziej znane dzieła powstały w stylu [[ekspresjonizm (architektura)|ekspresjonistycznym]]{{r|boruss}}.
== Życiorys ==
[[Plik:Faerberei Hutfabrik Luckenwalde.jpg|thumb|Budynek fabryki kapeluszy w Luckenwalde]]
[[Plik:Berlin, Mitte, Schuetzenstrasse, Mosse-Zentrum 05.jpg|thumb|Mossehaus w Berlinie]]
Erich Mendelsohn urodził się w 1887 roku w leżącym ówcześnie w [[Prusy Wschodnie|Prusach Wschodnich]] Olsztynie (''Allenstein'') jako piąte z sześciorga dzieci żydowskiego [[Kupiec (zawód)|kupca]] Davida Mendelsohna i [[modystka|modystki]] Emmy Ester z domu Jaruslawsky{{r|leksyk}}. W latach 1893–1907 uczęszczał do szkoły podstawowej i gimnazjum humanistycznego w Olsztynie. Następnie podjął naukę na [[Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium|Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium]] na wydziale [[Ekonomia|ekonomii]], gdzie uczył się zawodu kupieckiego{{r|leksyk}}. W 1908 roku rozpoczął studia [[Architektura|architektoniczne]] na [[Uniwersytet Techniczny w Berlinie|Uniwersytecie Technicznym w Berlinie]]. Wtedy też zainteresował się [[syjonizm]]em i został członkiem Związku Syjonistycznego w [[Niemcy|Niemczech]]{{r|leksyk}}. W 1910 roku przeniósł się na politechnikę w [[Monachium]], gdzie jednym z jego wykładowców był wybitny architekt i urbanista [[Theodor Fischer]]. Jego prace odrzucające [[Historyzm (architektura)|historyzm]] i [[Architektura secesji|secesję]], uwzględniające jednocześnie miejscowe czynniki topograficzne i kulturowe, a także społeczny odbiór architektury, mocno zainspirowały młodego projektanta{{r|kbp}}. W 1912 roku Erich Mendelsohn otrzymał dyplom architekta{{r|NDB}}.
Już jako student ekonomii Erich Mendelsohn zajmował się działalnością artystyczną. Uprawiał malarstwo olejne i grafikę, a także tworzył dekoracje wystaw sklepowych, malował plakaty oraz projektował stroje na bale karnawałowe{{r|leksyk|NDB}}. W Monachium Mendelsohn zetknął się z członkami grup ekspresjonistycznych [[Błękitny Jeździec]] (''Der Blaue Reiter'') i [[Die Brücke]]{{r|NDB}}. W 1911 roku, w trakcie studiów na monachijskiej politechnice, olsztyńska gmina żydowska poprosiła go o zaprojektowanie domu przedpogrzebowego przy [[kirkut|kirkucie]]{{r|NDB}}. Dwa lata później [[Dom przedpogrzebowy w Olsztynie|dom przedpogrzebowy „Bet Tahara”]], będący pierwszym projektem Mendelsohna został ukończony{{r|boruss}}. W latach 1912–1914 prowadził własną pracownię architektoniczną w Monachium. W 1915 roku ożenił się z poznaną w trakcie studiów w Monachium Luise Maas, z zawodu [[wiolonczela|wiolonczelistką]]. Ze związku z nią miał córkę Marie Luise Esther{{r|leksyk}}. Dzięki żonie Mendelsohn poznał astrofizyka [[Erwin Freundlich|Erwina Freundlicha]] oraz jego brata [[Herbert Freundlich|Herberta]], wicedyrektora Instytutu Fritza Habera w Berlinie-Dahlem{{r|NDB}}. Erwin Freundlich pracował nad udowodnieniem [[teoria względności|teorii względności]] [[Albert Einstein|Einsteina]], planując w tym celu wzniesienie specjalnego [[obserwatorium astronomiczne]]go. Zaowocowało to zleceniem projektu [[Wieża Einsteina|Wieży Einsteina]] Mendelsohnowi{{r|NDB}}. W tamtym czasie Mendelsohn poznał również producentów kapeluszy z [[Luckenwalde]], Salomona i Gustava Herrmannów, dla których zaprojektował budynek fabryki{{r|NDB|thecul}}. Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]], Mendelsohn został powołany do wojska. W trakcie wojny, w latach 1915–1918 walczył na frontach wschodnim i zachodnim{{r|dhm}}. W wolnym czasie sporządzał szkice architektoniczne{{r|NDB}}.
=== Kariera zawodowa ===
Po powrocie z wojny pod koniec 1918 roku Erich Mendelsohn otworzył pracownię architektoniczną w [[Berlin]]ieBerlinie, która bardzo szybko ugruntowała swoją pozycję na rynku za sprawą sławy jaką przyniosły Mendelsohnowi jego poprzednie realizacje. Duża ilość zleceń oraz ciągły rozwój firmy sprawił, że w pewnym okresie w biurze pracowało nawet czterdziestu pracowników, wśród których byli między innymi [[Richard Neutra]] i [[Julius Posener]]{{r|kbp}}. W tamtym czasie powstały projekty słynnych domów towarowych, między innymi w [[Norymberga|Norymberdze]], [[Stuttgart|Stuttgarcie]] czyi [[Wrocław|Breslau]]iu{{r|kbp}}. W 1923 roku została przeprowadzona zaprojektowana przez biuro Mendelsohna przebudowa i rozbudowa [[Mossehaus|siedziby wydawnictwa Rudolfa Mossego]] w Berlinie{{r|dhm}}. W latach 1927–1928 biuro opracowało m.in. projekt cmentarza żydowskiego w [[Kaliningrad|Królewcu]]{{r|leksyk}}.
W latach 1921–1922 Mendelsohn przeszedł poważną chorobę nowotworową, która zakończyła się utratą lewego oka. Rok później odbył podróż do [[Palestyna|Palestyny]], a później jeszcze kilka do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]], na [[Korsyka|Korsykę]], do [[Grecja|Grecji]] oraz [[Norwegia|Norwegii]]{{r|leksyk}}. W 1924 roku ukazał się poświęcony Mendelsohnowi zeszyt z serii ''Wasmuths Monatshefte für Baukunst''. W tym samym roku wraz z [[Ludwig Mies van der Rohe|Ludwigiem Miesem van der Rohe]] i [[Walter Gropius|Walterem Gropiusem]] Erich Mendelsohn założył grupę artystyczną [[Der Ring]], skupiającą architektów tworzących w nowoczesnych stylach{{r|dhm}}. W czasie podróży po [[Ameryka|Ameryce]] poznał [[Frank Lloyd Wright|Franka Lloyda Wrighta]], zainspirował się też [[transatlantyk (statek)|transatlantykami]] i nowoczesnymi na owe czasy [[tramwaj]]amitramwajami{{r|NDB}}. Jeździł też z odczytami (m.in. [[Holandia]]do Holandii, [[Francja]]Francji, [[Hiszpania]]Hiszpanii, [[Anglia]]Anglii, [[Szwajcaria]]Szwajcarii) i projektował budynki mieszkalne i biurowe oraz obiekty przemysłowe na całym świecie{{r|leksyk}}.
Wraz z sukcesami zawodowymi Erich Mendelsohn zgromadził duży majątek, dzięki czemu w 1926 roku zakupił willę w Berlinie, zaś w latach 1928–1930 zbudował własny dom na działce o powierzchni niemalże 4000 m², który pomieścił także kolekcję dzieł [[Amédée Ozenfant]]a. Publikacja ze zdjęciami domu doprowadziła do nieporozumień między Mendelsohnem i berlińskim środowiskiem architektonicznym{{r|NDB}}.
Wiosną 1933 roku Mendelsohn ze względu na swoje żydowskie pochodzenie najpierw wyemigrował do [[Holandia|Holandii]], by następnie udać się do [[Anglia|Anglii]], gdzie osiadł w [[Londyn]]ieLondynie{{r|kbp|leksyk}}. Jego majątek został przejęty przez [[III Rzesza|władze nazistowskie]], ponadto Mendelsohna wykreślono z listy [[Bund Deutscher Architekten|Związku Architektów Niemieckich]] i wydalono z [[Berlińsko-Brandenburska Akademia Nauk|Pruskiej Akademii Nauk]]{{r|NDB}}.
W Anglii Erich Mendelsohn współpracował z brytyjskim architektem i projektantem przemysłowym [[Serge Chermayeff|Serge’em Chermayeffem]], a także poznał [[Chaim Weizmann|Chaimem Weizmannem]], późniejszego prezydenta [[Izrael]]aIzraela{{r|kbp}}. Znajomość z Weizmannem zaowocowała wykonywaniem dla niego, poczynając od 1934 roku, serii projektów w [[Palestyna|Palestynie]]. W 1934 roku Mendelsohn otworzył biuro w [[Jerozolima|Jerozolimie]]{{r|NDB}}. W 1937 roku otrzymał [[Wielka Brytania|brytyjskie]] obywatelstwo i zmienił imię na zanglicyzowaną formę ''Eric'', jednak niedługo po tym wyjechał do Jerozolimy, gdzie zamieszkał{{r|leksyk|NDB}}.
Na początku lat 40. XX wieku Mendelsohn rozpoczął podróż po [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]]. Kilka lat później podjął decyzję o zamieszkaniu w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]]{{r|leksyk}}. Do końca [[II wojna światowa|II wojny światowej]] jego działalność ograniczała się, ze względu na status imigranta, do dawania wykładów i wydawania publikacji. Był również doradcą amerykańskiego rządu Stanów Zjednoczonych{{r|NDB}}. W 1945 roku zamieszkał w [[San Francisco]]. Rok później otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Tam też zmarł na chorobę nowotworową 15 września 1953 roku. Do śmierci pracował aktywnie jako oficjalny architekt stanu [[Kalifornia]]{{r|leksyk}}.
== Wybrane dzieła ==
* 1911-19131911–1913 – [[Dom przedpogrzebowy w Olsztynie|dom przedpogrzebowy „Bet Tahara”]] w [[Olsztyn]]ieOlsztynie
* 1920-19221920–1922 – [[Wieżawieża Einsteina]] w [[Poczdam]]ie, obserwatorium astronomiczne
* 1921–19221921 i 1922 – [[Domdom Tekstylnytekstylny Weichmanna]] w [[Gliwice|Gliwicach]]
* 1921–1923 – budynek fabryki kapeluszy ''Friedrich Steinberg, Herrmann & Co'' w [[Luckenwalde]]
* 1921–1923 – przebudowa i rozbudowa budynku [[Mossehaus]] w [[Berlin]]ieBerlinie
* 1925–19261925 i 1926 – dom towarowy Schocken w [[Norymberga|Norymberdze]]
* 1926–1928 – dom towarowy Schocken w [[Stuttgart|Stuttgarcie]]
* 1926-19371926–1937 – [[Fabryka Czerwonego Sztandaru]] w [[Petersburg]]u
* 1927–19281927 i 1928 – [[Dom Handlowy Kameleon|Domdom towarowy Rudolfa Petersdorffa]] przy [[ulica Szewska we Wrocławiu|ulicy Szewskiej]] we [[WrocławWrocławiu]]iu
* 1927–1930 – dom towarowy Schocken w [[Chemnitz]]
* 1928–1932 – [[Columbushaus]] na [[Plac Poczdamski|Placuplacu Poczdamskim]] w [[Berlin]]ieBerlinie
* 1932- i 1933 – [[Domdom handlowy Bachner]] w [[Ostrawa|Ostrawie]]
* 1934- i 1935 – [[De La Warr Pavilion]] w [[Bexhill-on-Sea]] (we współpracy z [[Serge Chermayeff|Serge’em Chermayeffem]])
* 1935- i 1936 – [[Weizmann House]] w [[Rechowot]]
* 1937–19381937 i 1938 – szpital rządowy w [[Hajfa|Hajfie]]
* 1947-19511947–1951 – [[Parkpark Synagogue]] w [[Cleveland Heights]]
== Przypisy ==
| 