Fonem: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
rozbudowa |
m →Historyczne ujęcia: drobne techniczne |
||
Linia 19:
* jeżeli dwie głoski w tym samym kontekście fonologicznym można wzajemnie zastąpić, nie zmieniając znaczenia, są to fakultatywne warianty tego samego fonemu;
* jeżeli zamiana dwóch głosek powoduje zmianę znaczenia lub powstanie nieistniejącego słowa, głoski te są realizacjami różnych fonemów;
* jeżeli dwie głoski o podobnych cechach artykulacyjnych i akustycznych nigdy nie występują w tym samym kontekście, są to kombinatoryczne warianty tego samego fonemu. Warunek podobieństwa eliminuje uznanie za wariantywne realizacje tego samego fonemu głosek [h] i [ŋ] w języku angielskim, których dystrybucja jest wzajemnie wykluczająca się{{r|mkp}}.
Zatem w [[Strukturalizm (językoznawstwo)|strukturalizmie]] przyjmowano definicję mówiącą, że fonem jest najmniejszą segmentalną (linearną) jednostką dystynktywną mowy. W świetle tego, niektórzy przedstawiciele tego nurtu [[dyftong]]i, długie samogłoski i [[afrykaty]] traktowali jako zestawienia dwóch fonemów{{odn|Biedrzycki|1978|s=26}}. Powyższe ujęcie fonemu rodzi problemy interpretacyjne, gdy cecha dystynktywna między dwoma fonemami zanika w pewnym kontekście. Przykładowo, w słowie ''chleb'' fonem /b/ jest realizowany jako [p]{{r|mkp}}. Zasada „raz fonemem – zawsze fonemem”{{odn|Biedrzycki|1978|s=26}}, mówiąca, że coś, co jest fonemem w jednym przypadku, musi być fonemem w innych, jest typowa dla strukturalizmu. Skoro nie ma wątpliwości, że w języku polskim fonemy /p/ i /b/ są odrębne, w tym przypadku w strukturalizmie przyjmowano, że w tym słowie w istocie występuje fonem /p/. Aby uniknąć problemów wynikających z tego, że w słowie ''chleb'' fonem zapisywany przez literę „b” jest inny niż analogiczny fonem w słowie ''chlebek'', gdzie występuje fonem /b/, Trubieckoj wprowadził pojęcie ''[[archifonem]]''. W podanym przykładzie zgodnie z tą definicją występuje archifonem P charakteryzowany tylko przez dwie cechy – spółgłoska zwarta i spółgłoska wargowa. Archifonem taki reprezentuje neutralizację cechy dźwięczności, która tworzy kontrast między fonemami /p/ i /b/. Neutralizacja taka może zachodzić tylko wobec cech przybierających dwie wartości (np. dźwięczna - bezdźwięczna), natomiast nie wobec cech przybierających więcej wartości (np. wargowa, zębowa, welarna), zatem nie ma archifonemu łączącego fonemy /p/ i /k/{{r|mkp}}.
Linia 38 ⟶ 40:
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | odn=tak| nazwisko = Biedrzycki | imię = Leszek | tytuł = Fonologia angielskich i polskich rezonantów. Porównanie samogłosek oraz spółgłosek rezonantowych | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1978}}
| |||