Wikipedia

Erytrea: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Gospodarka: - poprawa mln przy imporcie
WP:SK+ToS+Bn+mSI, usunięcie zbędnych linków do dat, drobne redakcyjne, drobne techniczne
Linia 36:
|gęstość = 53
|gęstość_miejsce =
|ludność_rok = [[2015]]
|narodowości =
|ludność_miejsce = 107
| pkb = 2,6 mld. [[dolar amerykański|USD]]
| pkb_rok = 2011
| pkb_osoba = 475 [[dolar amerykański|USD]]
| pkb_ppp = 4 mld. [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
| pkb_ppp_rok = 2011
| pkb_ppp_osoba = 735 [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|utworzenie_sposób = [[Niepodległość]]<br />• proklamowana<br />• uznana
|od_kogo = od [[Etiopia|Etiopii]]
Linia 77:
 
{{osobny artykuł|Podział administracyjny Erytrei}}
Erytrea jest podzielona na 6 regionów administracyjnych (''zobas''), które z kolei są podzielone na dystrykty (''sub-zobas'').
 
== Demografia ==
Społeczeństwo Erytrei jest zróżnicowane. [[Tigrajczycy]] i ludy Tigre stanowią 81,4% mieszkańców, [[Afarowie]] – 5%, [[Saho]] – 5%, [[Beja (lud)|Beja]] – 2,5%, [[Bilen]] –  2,1%, [[Kunama]] –  2%, [[Nara (lud)|Nara]] – 1,5%, [[Rashaida]] – 0,5%{{R|stats}}. Ludność posługuje się językami z grupy etiosemickiej (tigrina, tigre) i kuszyckimi (afar){{R|pwn3}}. Ważniejsze miasta to: Asmara, [[Massaua]], [[Asab|Assab]]. Przyrost naturalny jest bardzo wysoki. W 2004 roku wyniósł 12,89‰{{R|oxford}}, a w 2006 wzrósł do 24,9‰{{R|pwn3}} W 2011 roku przyrost wyniósł 25‰{{R|stats}}. W 2006 roku analfabetyzm wyniósł 44%. Średnia długość życia wyniosła: 56 lat (mężczyźni), 60 lat (kobiety). Od uzyskania przez Erytreę niepodległości z państwa uciekła jedna dziesiąta mieszkańców{{R|bankier}}.
 
== Ustrój polityczny ==
Linia 91:
Tysiące mieszkańców Erytrei przetrzymuje się w [[Zakład karny|więzieniu]] bez procesu sądowego i wyroku. Uwięzieni umieszczani są w blaszanych kontenerach albo w budynkach do połowy wkopanych w ziemię, gdzie panują bardzo trudne warunki oraz ekstremalne temperatury. Dochodzi w nich do stosowania tortur i innych okrutnych, nieludzkich oraz upokarzających metod lub kar. Jednym z takich miejsc jest [[Sawa (obóz)|obóz Sawa]]{{R|ohchr15}}{{R|wiadomosci24}}. Do 2013 roku w więzieniach przebywało z przyczyn politycznych około 10 tys. osób{{R|konserwatyzm}}. Organizacja [[Human Rights Watch]] wydała raport, w którym opisała areszty, torturowanie mieszkańców i przymusową służbę w armii w Erytrei{{R|wiadomosci24}}.
 
Cała ludność Erytrei zobowiązana jest do powszechnej służby wojskowej. Można do niej powołać każdego mężczyznę, który skończył  17 lat i ukończył szkołę. Służba może trwać do 70 roku życia. Oprócz tego można powołać każdą niezamężną kobietę. Służbę odbywa się w wojsku, ale istnieje także możliwość skierowania do cywilnej pracy w dowolnym miejscu kraju na czas nieokreślony{{R|bankier}}. Według ONZ osoby powołane do wojska są w praktyce niewolniczą siłą roboczą. Wyjazd z kraju jest możliwy dopiero po odsłużeniu wojska{{R|bankier}}.
 
== Historia ==
[[Plik:Asmara2.jpg|thumb|300px|Asmara]]
[[Plik:President Isaias Afewerk.jpg|thumb|300px|Prezydent Isajas Afewerki]]
Do [[VII wiek]]uwieku Erytrea była częścią Królestwa Etiopii. W średniowieczu nasiliły się w tym regionie wpływy [[Arabowie|arabskie]] – nie tylko kulturowe, ale i polityczne. W XVIII i XIX wieku Erytrea była kolonią należącą do Imperium Osmańskiego, następnie Egiptu i Etiopii{{R|pwn6}}. W 1882 roku rozpoczęła się penetracja Włoch{{R|pwn6}}. W 1890 roku Erytrea została włoską kolonią – na mocy [[traktat z Ucialli|traktatu z Ucialli]] ustalono granicę włosko-etiopską. Nowej kolonii nadano nazwę Erytrea (z łacińskiego ''Mare Erythraeum'' –  Morze Czerwone){{R|pwn6}}. Kolonia stanowiła bazę podczas włoskiej inwazji na Etiopię w latach 1935-19361935–1936. Od 1936 do 1941 Erytrea, Etiopia oraz Somalia Włoska tworzyły [[Włoska Afryka Wschodnia|Włoską Afrykę Wschodnią]]. Podczas włoskiego panowania Erytrea wyodrębniła się gospodarczo (ok. 80% wszystkich włoskich inwestycji zagranicznych{{R|pwn6}}). W 1941 roku Erytreę zajęła Wielka Brytania.
 
Na mocy uchwały z 1952 roku Erytreę przekazano Etiopii jako sfederowaną z nią prowincję autonomiczną, która miała własny parlament i rząd{{R|pwn6}}. W 1962 roku zlikwidowano autonomię, zaś Etiopia anektowała Erytreę i przekształciła ją w prowincję. Z biegiem lat narastały tendencję separatystyczne. W latach 70. i 80. erytrejskie akcje partyzanckie przekształciły się w wojnę domową. Armia etiopska walczyła z erytrejskimi secesjonistami należącymi do muzułmańskiego [[Front Wyzwolenia Erytrei|Frontu Wyzwolenia Erytrei]] (ELF; założony w 1961 roku) oraz do [[Ludowy Front na rzecz Demokracji i Sprawiedliwości|Erytrejskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia]] (EPLF; założony w 1970 roku). Największe walki toczyły się w okresie między detronizacją cesarza [[Hajle Syllasje I|Hajle Syllasje]] a upadkiem marksistowskiego rządu wojskowego [[Mengystu Hajle Marjam]]a (lata 1974-19911974–1991). W 1991 roku partyzanci przejęli kontrolę nad Erytreą –  władzę objął tymczasowy rząd wyłoniony przez dominujące ugrupowanie – EPLF. Prezydentem został [[Isajas Afewerki]] – przywódca Erytrejskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia. W wyniku referendum w kwietniu 1993 roku powstało niepodległe państwo. Miesiąc później Etiopia uznała nowe państwo{{R|oxford}}.
 
Po ustanowieniu niepodległości przez Erytreę powołano przejściowy rząd na 4 lata{{R|oxford}}. Prezydentem nowego państwa został Isajas Afewerki.
 
{{osobny artykuł|wojnaWojna erytrejsko-etiopska}}
W 1998 roku wybuchła wojna z Etiopią. Przyczyną wojny były spory o przebieg wspólnej granicy (odziedziczonej po epoce kolonialnej). W wyniku działań wojennych zginęło ok. 120 tys. osób po obu stronach konfliktu{{R|pwn6}}. W grudniu 2000 roku podpisano porozumienie pokojowe – plan pokojowy przygotowała [[Organizacja Jedności Amerykańskiej]]{{R|oxford}}. Planowane na 2001 roku wybory parlamentarne bezterminowo odroczono{{R|pwn6}}.
 
Linia 112:
W 2009 roku ONZ nałożył na Erytreę sankcję gospodarcze, zarzucając państwo wspieranie somalijskiej rebelii{{R|wp}}.
 
Od czasu obalenia [[Mu’ammar al-Kaddafi|Mu'ammaraMu’ammara al-Kaddafiego]] tysiące Erytrejczyków przemierza przez [[Sahara|Saharę]] i [[Morze Śródziemne]] do Europy. W 2011 roku do Europy dostało się niecałe tysiąc erytrejskich uchodźców, z kolei w 2015 roku do Europy dostało się ok. 50 tysięcy Erytrejczyków{{R|bankier}}. Do czerwca 2016 roku niemal wszyscy uciekinierzy z Erytrei, którzy dostali się do Europy) otrzymali status politycznych uchodźców politycznych. Ze względu na [[Kryzys migracyjny w Europie|kryzys migracyjny]] spadła liczba osób, które otrzymały azyl polityczny. Część osób odesłano do Asmary{{R|bankier}}.
 
21 stycznia 2013 roku grupa wojskowych (kierowana przez Saleha Osmana) rozpoczęła okupację ministerstwa informacji w Asmarze. Buntownicy domagali się reform. Grupa co najmniej stu żołnierzy, wspieranych przez czołgi, otoczyła budynek ministerstwa i rozpoczęła okupację. W tym czasie państwowa telewizja [[Eri-TV]] (mająca siedzibę w okupowanym gmachu) nadała komunikat buntowników, wzywający władze do uwolnienia więźniów politycznych i ratyfikacji konstytucji. Po kilku godzinach sygnał stacji zniknął, najprawdopodobniej odcięty przez władzę{{R|wp}}. Następnego dnia konfrontacja zakończyła się, gdy rząd zaakceptował żądania przywódcy buntowników{{R|wp}}. Według władz nie doszło do żadnego buntu{{R|wp}}.
Linia 132:
{{mapa lokalizacyjna/punkt|15°06′36″N 36°39′27″E|pozycja=right|znak=Airplane silhouette.svg|rozmiar znaku=8|opis=Tesenej}}
}}
Gospodarka Erytrei została zniszczona w wyniku wojny z Etiopią. Dużym problemem są susze, które powodują klęski głodu. Odbudowa infrastruktury rozpoczęła się w [[2001]] roku{{R|pwn4}}. Ze względu na stabilizację polityczną Erytrei udało się przyciągnąć inwestorów zagranicznych z USA i Europy Zachodniej w dziedzinie górnictwa i turystyki{{R|pwn4}}. W 2009 roku 17,3% mieszkańców pracowało w rolnictwie, 59,5% w sektorze usług, 23,2% w przemyśle{{R|stats}}.
 
W Erytrei uprawia się głównie zboża ([[proso]], [[sorgo]], [[jęczmień]], [[kukurydza]]), [[Orzacha podziemna|orzeszki ziemne]], [[Bawełna (włókno)|bawełnę]], [[kawa|kawę]], [[Tytoń (produkt)|tytoń]]. Hoduje się [[bydło]], [[wielbłąd]]y, [[owca|owce]], [[Koza domowa|kozy]]. W Erytrei rozwinięty jest także zbiór miodu{{R|pwn4}}.
 
Przemysł skupia się głównie w stolicy – w Erytrei rozwinął  się przemysł spożywczy, włókienniczy oraz skórzany. W kraju wydobywa się sól kamienną. Ponadto Erytrea posiada rudy żelaza, miedzi i manganu oraz złoto, które nie jest eksploatowane{{R|pwn4}}.
 
Tradycyjnym środkiem transportu są zwierzęta juczne. Erytrea posiada liczącą 306 km linię kolejową Massaua-Asmara-[[Bisza|Bisha]]. Długość dróg kołowych wynosi 4 tys. km, z czego 874 km to utwardzone drogi{{R|pwn4}}. Ważniejsze porty morskie znajdują się w miastach Massaua oraz Assab. Międzynarodowy port lotniczy leży w Asmarze.
Linia 142:
W 2007 roku wartość eksportu wyniosła 16,8 mln [[Dolar amerykański|USD]], importu – 565,9 mln USD{{R|pwn4}}. Eksportuje się głównie bydło rzeźne, produkty rolne (kawę, zboża, owoce cytrusowe), sól i wyroby tekstylne{{R|pwn4}}{{R|oxford}}. Importuje się głównie żywność, urządzenia przemysłowe, produkty naftowe i maszyny. Głównymi partnerami Erytrei w 2006 roku były: [[Włochy]], [[Arabia Saudyjska]], [[Chiny]], [[Francja]]{{R|pwn4}}.
 
== ReligieReligia ==
Struktura religijna kraju w 2011 roku{{R|stats}}:
* [[chrześcijaństwo]] – 50% (głównie wyznawcy [[Erytrejski Kościół Ortodoksyjny|Erytrejskiego Kościoła Ortodoksyjnego]])
Linia 151:
 
{{Uwagi|uwagi=
<ref name=infobox1>Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za ''[[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]] [[The World Factbook]]'' [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/er.html].</ref>
}}
 
{{przypisyPrzypisy|2|przypisy=
<ref name="bankier">{{Cytuj stronę | url = http://www.bankier.pl/wiadomosc/Erytrea-rzad-przed-trybunal-bohaterowie-i-zbrodniarze-3543113.html | tytuł = Erytrea: rząd przed trybunał -– bohaterowie i zbrodniarze | nazwisko = Jagielski | imię = Wojciech | data = 2016-06-11 | opublikowany = bankier.pl | język = pl | data dostępu = 2017-06-08}}</ref>
<ref name="bbc">{{Cytuj stronę| url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4530642.stm| tytuł = Horn of Africa 'crisis'‘crisis’, UN warns| data = 2005-12-16| opublikowany = bbc.co.uk| data dostępu = 2014-01-06| opublikowany = bbc.co.uk}}</ref>
<ref name="konserwatyzm">{{Cytuj stronę | url = http://www.konserwatyzm.pl/artykul/12282/rada-praw-czlowieka-organizacji-narodow-zjednoczonych-wyraza | tytuł = Rada Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych wyraża zaniepokojenie o prawa człowieka w Erytrei | nazwisko = Chołaszczyński | imię = Krystian | autor = konserwatyzm.pl | język = pl | data dostępu = 2015-06-06}}</ref>
<ref name="ohchr15">{{cytuj stronę | url = http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/CoIEritrea/Pages/ReportCoIEritrea.aspx| tytuł = Report of the Commission of Inquiry on Human Rights in Eritrea | opublikowany = ohrchr.org | data = 2015-06 |język = en | data dostępu = 2015-10-28 |język = en}}</ref>
<ref name="oxford">{{cytuj książkę | tytuł = Oxford Wielka Encyklopedia Świata | wydawca = Oxford Educational | miejsce = Poznań | data = 2004 | strony = 58| isbn = 83-7325-544-3 | tom = 4}}</ref>
<ref name="peakbagger">{{Cytuj stronę | url = http://www.peakbagger.com/peak.aspx?pid=11114 | tytuł = Soira, Eritrea | opublikowany = peakbagger.com | język = en | data dostępu = 2017-06-08}}</ref>
Linia 169:
<ref name="rsf">{{Cytuj stronę | url = https://rsf.org/en/eritrea | tytuł = Eritrea | opublikowany = Reporters Without Borders | język = en | data dostępu = 2017-06-08}}</ref>
<ref name="stats">{{Cytuj stronę | url = http://www.webcitation.org/5ywEZKW1R?url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2854.htm | tytuł = Eritrea | opublikowany = Secretary for Public Diplomacy and Public Affairs | język = en | data dostępu = 2017-06-08}}</ref>
<ref name="wiadomosci24">{{Cytuj stronę | url = http://www.wiadomosci24.pl/artykul/erytrea_dlaczego_nikogo_nie_obchodzi_162380.html | tytuł = Erytrea. Dlaczego nikogo nie obchodzi? | nazwisko = Drabik | imię = Piotr | autor = wiadomosci24.pl | data = 2010-10-02 | język = pl | data dostępu = 2015-06-06}}</ref>
<ref name="wp">{{Cytuj stronę | url = https://wiadomosci.wp.pl/erytrea-zakonczyla-sie-okupacja-ministerstwa-komunikacji-6082113502577281a | tytuł = Erytrea: zakończyła się okupacja ministerstwa komunikacji | data = 2013-01-22 | opublikowany = Wirtualna Polska | język = pl | data dostępu = 2017-06-08}}</ref>
}}
 
== Linki zewnętrzne ==
{{commonscat|Eritrea}}
* [http://www.shabait.com/index.php State of Eritrea – Ministry of Information] {{lang|en}}
 
Linia 186 ⟶ 185:
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Erytrea|* ]]
[[Kategoria:Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Erytrea”