Victor Hugo: Różnice pomiędzy wersjami

Victor Hugo miał dwóch starszych braci: Abla Josepha (ur. 1798) oraz Eugène'aEugène’a (ur. 1800){{odn|Rosa|s=4–9}}.

Od kwietnia 1819 spotykał się z córką sąsiadów, Adèle Foucher. Dziewczyna, którą bracia Hugo znali od dzieciństwa, równocześnie stała się obiektem uczucia Victora i jego starszego brata Eugène'aEugène’a. Rodzice Adèle nie pozwalali jej opuszczać rodzinnego domu, toteż Victor Hugo kontaktował się z nią przede wszystkim listownie. Związkowi młodych była przeciwna matka przyszłego poety, która stanowczo zabroniła mu kontaktować się z dziewczyną. Przez kolejne dwa lata Hugo widywał Adèle jedynie przelotnie{{odn|Rosa|s=10–13}}. Listy pisane przez poetę do przyszłej żony zostały po śmierci opublikowane w tomie ''Listy do Narzeczonej''{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=97–100}}. Nieszczęśliwa miłość, a następnie widok szczęścia Victora, doprowadziła jego brata Eugène'aEugène’a do załamania nerwowego i choroby psychicznej. Mężczyzna pozostawał pod opieką ojca, ostatecznie zmarł w przytułku dla chorych psychicznie w [[Charenton]]{{odn|Rosa|s=14–16}}.

Pismo wydawane przez Hugo razem z braćmi przestało już istnieć, jednak Hugo pozostawał aktywny w kręgach młodych poetów. Uczestniczył w spotkaniach autorów pisma ''La Muse Française'' oraz w zebraniach koła literackiego [[Charles Nodier|Charlesa Nodiera]] w Bibliotece Arsenału – kolebce francuskiego romantyzmu{{odn|Rosa|s=14–16}}. Do koła tego zaprosił go sam Nodier, który zainteresował się powieścią ''Han z Islandii'' i jej autorem{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=97–100}}. Tam spotkał [[Alfred de Vigny|Alfreda de Vigny'egoVigny’ego]] oraz [[Alphonse de Lamartine|Alphonse'aAlphonse’a de Lamartine'aLamartine’a]]. Uczestnicy dyskusji rozmawiali o najnowszych odkryciach literackich, komentowali m.in. twórczość [[Walter Scott|Waltera Scotta]] i [[George Gordon Byron|George'aGeorge’a Byrona]]{{odn|Rosa|s=14–16}}. Hugo pisał także recenzje z najnowszych wystaw malarstwa, w niewielkim natomiast stopniu interesował się kwestiami czysto teoretycznymi{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=97–100}}.

Największe znaczenie miały jednak opublikowane przez Hugo w latach 1827–1829 dramaty{{odn|Rosa|s=17–21}}. Dla młodego twórcy napisanie – po wierszach i tekstach prozatorskich – dramatu stanowiło dopełnienie dotychczasowej aktywności literackiej{{odn|Barrère|1968|s=48}}. W 1827 Hugo opublikował ''Cromwella'', opatrzonego przedmową, w której wzywał do pełnej swobody w dramacie – zerwania z zasadami trzech jedności, łączenia konwencji komedii i tragedii, ukazywania bez przemilczeń scen brutalnych i krwawych. Z uwagi na swoje rozmiary (całość składała się z ponad 6 tys. wersów) ''Cromwell'' okazał się dramatem niescenicznym, przedmowa do niego osiągnęła znacznie większą popularność i uczyniła z Hugo, obok de Vigny'egoVigny’ego i [[Aleksander Dumas (ojciec)|Dumasa]], jednego z przywódców nowego, romantycznego nurtu w teatrze{{odn|Rosa|s=17–21}}. W 1829 Hugo ukończył pracę nad kolejnym dramatem, ''[[Marion Delorme]]''. Nie uzyskał jednak zgody na jego wystawienie; zarzucono mu, że ukazując XVII-wieczny dwór [[Armand-Emmanuel du Plessis|Richelieu]] krytykuje w rzeczywistości dwór Karola X. Aby Hugo zmienił tematykę swoich prac, proponowano mu potrojenie stale otrzymywanej pensji królewskiej, młody literat nie przyjął jednak tej propozycji{{odn|Rosa|s=17–21}}. Również klapą zakończyła się inscenizacja sztuki ''Amy Robsart'', stanowiącej adaptację powieści Scotta ''[[Kenilworth (powieść)|Kenilworth]]'' i wystawionej pod nazwiskiem szwagra autora, Paula Fouchera{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=97–100}}.

W przededniu rewolucji lutowej i wybuchu [[Wiosna Ludów|Wiosny Ludów]], jak również w czasie pierwszych ludowych wystąpień, Victor Hugo deklarował poparcie dla liberalnej monarchii, uważał, że po abdykacji Ludwika Filip I władzę mógłby objąć jego syn, z matką jako regentką{{odn|Rosa|s=46–49}}. 24 lutego 1848 bezskutecznie usiłował przedstawić taką propozycję w czasie ulicznej manifestacji. Negatywnie ocenił powstanie republiki, twierdząc, że jej proklamacja doprowadzi do nędzy, ruiny, a być może nawet [[wojna domowa|wojny domowej]]. Odmówił także objęcia teki ministra edukacji publicznej, którą proponował mu Alphonse de Lamartine. Na początku czerwca tego samego roku został deputowanym do Zgromadzenia Narodowego, gdzie znalazł się na [[prawica|prawicy]]{{odn|Rosa|s=46–49}}. Poparł zamknięcie [[Warsztaty Narodowe|Warsztatów Narodowych]], jednak oburzyła go postawa gen. [[Louis-Eugène Cavaignac|Louisa-Eugène'aEugène’a Cavaignaka]], który pozwolił na rozprzestrzenienie się buntu robotniczego ([[dni czerwcowe]]). Na czele delegacji parlamentarzystów udał się na barykady, by uprzedzić uczestników buntu o postanowieniach Zgromadzenia Narodowego, w tym o nadaniu Cavaignakowi nadzwyczajnych pełnomocnictw. Krwawe stłumienie powstania wywarło na nim wielkie wrażenie. Chociaż w parlamencie nadal formalnie należał do prawicy, coraz częściej głosował razem z lewicą: przeciwko ograniczeniu [[wolność prasy|wolności prasy]] i powszechnego prawa do głosowania oraz przeciw deportacjom uczestników dni czerwcowych{{odn|Rosa|s=46–49}}. Rząd uważał za niezdolny do jakichkolwiek konstruktywnych działań{{odn|Rosa|s=46–49}}.

W lipcu 1848 Hugo zaczął wydawać dziennik ''L’Evénement'', który politycznie sytuował się w centrum. Sam nie pisał do niego, firmując jedynie swoim nazwiskiem teksty swoich synów oraz ich przyjaciół Auguste'aAuguste’a Vacquerie'aVacquerie’a oraz Paula Meurice'aMeurice’a. Od września tego samego roku Hugo stał się zwolennikiem [[Napoleon III Bonaparte|Ludwika Napoleona Bonaparte]], który w jego ocenie mógł urzeczywistnić idee postępu i pokoju społecznego. Pismo Hugo poparło kandydaturę Bonapartego w wyborach prezydenckich w grudniu 1848, które faktycznie zakończyły się jego zwycięstwem. Nadzieje pisarza nie spełniły się jednak. Chociaż Hugo uzyskał reelekcję w nowych wyborach parlamentarnych w 1849, przekonał się, że nowe Zgromadzenie Narodowe miało zdecydowanie bardziej prawicowy charakter. W oczach pisarza większość deputowanych reprezentowała klerykalne, obskuranckie poglądy, była zdeterminowana i brutalna w działaniu. 9 lipca 1849 Hugo w wielkiej mowie na forum parlamentu zarzucił deputowanym, że nie chcą podjąć realnej walki z nędzą w kraju, krytykował Zgromadzenie za represje wobec prasy i stowarzyszeń. W roku następnym Hugo wziął udział w dyskusji nad ustawą o systemie oświaty (tzw. [[prawo Falloux]]). Jako pierwszy w historii oznajmił wówczas, że każde dziecko ma prawo do bezpłatnego wykształcenia podstawowego przekazywanego przez świeckie państwo. Jego mowa została wygwizdana, a ustawa opracowana przez [[legitymizm|legitymistę]] [[Alfred de Falloux|de Falloux]] – przegłosowana{{odn|Rosa|s=46–49}}. Swoje poglądy w tym czasie definiował następująco:

W momencie [[zamach stanu Ludwika Napoleona Bonapartego (1851)|zamachu stanu Ludwika Napoleona Bonapartego]] 2 grudnia 1851 Hugo brał aktywny udział w organizowaniu zbrojnego oporu. Nawiązał kontakt z robotnikami z przedmieścia św. Antoniego, udawał się na nieliczne wzniesione na ulicach miasta barykady. 4 grudnia opór, który nie zdobył szerokiego poparcia, został ostatecznie stłumiony. Hugo, poszukiwany przez policję, ukrywał się najpierw u Juliette Drouet, a 11 grudnia wyjechał z Francji do [[Bruksela|Brukseli]] pod fałszywym nazwiskiem Jacques'aJacques’a Firmina Lanvina, robotnika drukarskiego{{odn|Rosa|s=51–53}}. 9 stycznia 1852 rząd Bonapartego oficjalnie wydalił go z kraju{{odn|Rosa|s=51–53}}.

W 1855 poeta ukończył tom wierszy o zupełnie odmiennym wydźwięku, ''[[Kontemplacje]]''{{odn|Rosa|s=55–59}} (''Zamyślenia''{{odn|Barrère|1968|s=206–207}}), w którym centralne miejsce zajmuje obraz tragicznie zmarłej córki Léopoldine, przywoływana jest także postać także zmarłej przedwcześnie Claire Pradier{{odn|Rosa|s=39–43}}. Utwory zawarte w tomie powstały w większości w ciągu kilku poprzednich lat{{odn|Barrère|1968|s=186}}. Bolesne wspomnienia oraz ciekawość popchnęły Hugo do uczestnictwa w organizowanych przez panią de Girardin seansach [[spirytyzm|spirytystycznych]], które opisał w ''Les Tables tournantes de Jersey'' (''Obracające się stoliki z Jersey''){{odn|Rosa|s=51–53}}. W październiku 1855 Hugo został zmuszony do wyjazdu z Jersey i przeprowadzki na sąsiednią wyspę [[Guernsey]]. Przewidując, iż rządy Napoleona III we Francji będą trwałe, za kwotę uzyskaną po publikacji ''Kontemplacji'' w 1856{{odn|Barrère|1968|s=206–207}} poeta kupił na niej dom nazwany następnie [[Hauteville House]]. Zamieszkał tam z całą rodziną; na Guernsey przebywała również Juliette Drouet{{odn|Rosa|s=51–53}}. Był jednym z nielicznych opozycjonistów, którzy nie chcieli skorzystać z [[amnestia|amnestii]]<ref>''Actes et paroles – Pendant l’exil'', I. ''L’amnistie''.</ref>. (''Gdyby pozostał tylko jeden, będę właśnie nim''<ref>''Les Châtiments'', ''Ultima verba''.</ref>){{odn|Rosa|s=51–53}}. Niezależnie od tego Hugo pracował nad poematami ''[[Bóg (poemat)|Bóg]]'' i ''[[Zagłada Szatana]]'', które zapowiedział już w 1856, w momencie wydania ''Kontemplacji''{{odn|Barrère|1968|s=206–207}}. Nad pierwszym z utworów Hugo pracował przez wiele lat, jednak ostatecznie nie wydał go za życia: ''Bóg'' został opublikowany w 1891. Również projekt ''Zagłady Szatana'' ulegał wielokrotnym modyfikacjom i chociaż nieukończony wyszedł drukiem w 1886{{odn|Barrère|1968|s=209–215}}. Podobne były losy zainspirowanego przez twórczość La Fontaine'aFontaine’a poematu ''[[Osioł (poemat)|Osioł]]'', napisanego w latach 1857–1858, następnie poszerzanego i wydanego ostatecznie w 1880 mimo niedopracowania{{odn|Barrère|1968|s=223}}.

Na przełomie 1871 i 1872 kontynuował wysiłki na rzecz ratowania de Rocheforta przed deportacją, działał także na rzecz poprawy warunków, w jakich odbywali zasądzone kary komunardzi i wstawiał się za [[Louise Michel]], której także poświęcił wiersz. W 1872 ponownie spotkał się ze swoją młodszą córką, przybyłą z [[Barbados]]u. Chora psychicznie Adèle została oddana do przytułku w [[Saint-Mandé]]{{odn|Rosa|s=77–79}}. W lipcu 1871 i w styczniu 1872 Hugo bez powodzenia kandydował w wyborach parlamentarnych{{odn|Barrère|1968|s=309}}. Jeszcze w tym samym roku przygnębiony sytuacją polityczną i rodzinną Hugo postanowił wrócić na Guernsey. Początkowo mieszkał tam z wdową po swoim synu Charlesie i jej dziećmi Georges'emGeorges’em i Jeanne, do których był niezwykle przywiązany, a następnie tylko z Juliette Drouet. Z energią przystąpił do pracy nad powieścią ''[[Rok dziewięćdziesiąty trzeci]]'', której akcja rozgrywała się podczas rewolucji francuskiej. Koncept utworu powstał kilka lat wcześniej, jednak wydarzenia Komuny Paryskiej szczególnie zmobilizowały Hugo do pracy, gdyż uznał temat za szczególnie aktualny{{odn|Rosa|s=77–79}}. Powieść została ukończona w 1873{{odn|Rosa|s=77–79}}. Po zakończeniu pisania Hugo wrócił 31 lipca 1873 do Paryża. W grudniu tego samego roku na gruźlicę zmarł jego młodszy syn. Od 1874 żył razem z Juliette Drouet, synową i wnukami, którymi opiekował się z czułością i wielkim zaangażowaniem. Z tego okresu pochodzą wiersze z tomu ''Sztuka bycia dziadkiem'', napisane pod wpływem zabaw z dziećmi{{odn|Rosa|s=81–84}}.

Twórczość dramatyczna Victora Hugo z okresu monarchii lipcowej jest przez krytyków i historyków literatury oceniana dość nisko{{odn|Lanson|Tuffrau|1963|s=484–485}}{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=130–133}}. Według [[Gustave Lanson|Gustave'aGustave’a Lansona]] jedynie dramaty wierszowane zasługują na uwagę i powinny być traktowane jako „zbiory poetyckie, w których poszczególne utwory są powiązane nicią intrygi”{{odn|Lanson|Tuffrau|1963|s=484–485}}. Wartościowe są w nich – z uwagi na walory poetyckie – jedynie pojedyncze fragmenty, podczas gdy całe dramaty cechuje brak zmysłu teatralnego, niezręczne i nieprawdopodobne wątki, jednowymiarowe postaci, brak całościowych wizji miejsca akcji (poza ''Ruy Blasem'' i ''Burgrabiami'', w których Hugo umieścił obrazy znanych mu Hiszpanii i Nadrenii){{odn|Lanson|Tuffrau|1963|s=484–485}}, nadmiar typowych dla romantyzmu melodramatycznych rekwizytów{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=130–133}}. Sztuki teatralne Hugo budował w oparciu o proste i mało prawdopodobne antytezy, tworząc postaci okrutnego błazna, który jest zarazem czułym ojcem (Trybulet z ''Król się bawi'') czy szlachetnego w swoim postępowaniu łotrzyka (tytułowy bohater ''Hernaniego''){{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=130–133}}. Szczególnie chętnie powtarzał wzorzec bohatera prześladowanego przez zły los, rozczarowanego życiem i ponurego{{odn|Lanson|Tuffrau|1963|s=484–485}}. Los postaci z dramatów Hugo jest przesądzony od samego początku dzieła, a nawet w przypadku, gdy przeżywają oni moralne dylematy, ich patetyczne wywody nie przekazują widzowi obrazu prawdziwych uczuć{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=130–133}}. Sukces sztuk Hugo możliwy jest tylko wtedy, gdy główne role w nich odgrywają wybitni aktorzy{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=130–133}}.

Twórczość Hugo miała ogromne znaczenie dla rozwoju literatury francuskiej. Z jego doświadczeń korzystali późniejsi twórcy, od [[Charles Baudelaire|Baudelaire'aBaudelaire’a]] od [[Guillaume Apollinaire|Apollinaire'aApollinaire’a]]. Jego wiersze odnowiły poezję francuskojęzyczną – pojawiły się w momencie, gdy dotychczas obowiązujące konwencje klasycystyczne uległy skostnieniu i przestały stanowić podstawę dla nowatorskich tekstów{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=108–114}}. Poeta mistrzowsko panował nad językiem i umiał wykorzystać artystyczne możliwości wersyfikacji. Jego ulubionymi środkami stylistycznymi były metafory i antytezy{{odn|Lanson|Tuffrau|1963|s=449}}. Są one wykorzystywane praktycznie w każdym utworze i realizowane w różny sposób. Antytezy Hugo mogą wyrażać się w łączeniu w jednym tekście elementów lirycznych i narracyjnych, realistycznych scen i wizji fantastycznych, przekształcaniu obrazów przedmiotów pospolitych w głębokie i metafizyczne metafory, przechodzenie od wstrząsających scen przemocy do sielankowych obrazów natury{{odn|Lanson|Tuffrau|1963|s=468–472}}. W zakresie metafory i bogactwa słownictwa Victor Hugo należy do najwybitniejszych twórców francuskojęzycznych{{odn|Lanson|Tuffrau|1963|s=468–472}}. Jego wyobraźnia twórcza ma charakter w pierwszym rzędzie wizualny{{odn|Barrère|1968|s=331–335}}.

Jedyną francuskojęzyczną satyrą polityczną o porównywalnej wartości są szesnastowieczne ''[[Poema tragiczne]]'' [[Agrippa d'Aubignéd’Aubigné|Agrippy d'Aubignéd’Aubigné]]. Hugo w ''Chłoście'' wyraził poczucie krzywdy własnej i całego ludu, a swoją wrogość do II Cesarstwa i wiarę w jego upadek okazywał za pomocą różnorodnych środków wyrazu{{odn|Adam|Lerminier|Morot-Sir|1980|s=104–108}}.

Istnieje też znaczna liczba adaptacji telewizyjnych, mniej lub bardziej wiernych oryginałowi. W rodzinnej Francji znakomitą sławą cieszyło się przeniesienie na mały ekran „Nędzników” w reżyserii Roberta Hosseina (1985) z udziałem Lino Ventury, Jeana Carmeta i Michela Bouqueta. W roku 2000 serialowej adaptacji dokonała Josee Dayan – w tym filmie role głównych antagonistów Jeana Valjeana oraz Javerta zagrali GerardGérard Depardieu i John Malkovich.

* ''[[Les Misérables]]'' – adaptacja powieści ''Nędznicy'' autorstwa Alaina Boublila (libretto) i [[Claude-Michel Schönberg|Claude'aClaude’a-Michela Schönberga]](muzyka) z 1980 roku.

== ŹródłaBibliografia ==