Johannes Gutenberg: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Spór o pierwszeństwo: int. |
m link wew., drobne redakcyjne |
||
Linia 17:
|www =
}}
'''Johannes Gutenberg''', właśc. '''Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg'''<ref name="Encyclopaedia Britannica2">{{Cytuj stronę | url = https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg | tytuł = Johannes Gutenberg, German printer | opublikowany = Encyclopaedia Britannica | język = en | data dostępu = 2017-04-19}}</ref> (ur. ok. [[1400]] w [[Moguncja|Moguncji]]<ref group="uwaga" >Nie ma pewności co do daty i miejsca urodzenia. Nie można wykluczyć tego, że urodził się w innym mieście.</ref>, zm. [[3 lutego]] [[1468]] tamże) – niemiecki rzemieślnik, [[złotnictwo|złotnik]] i [[drukarz]], twórca pierwszej przemysłowej metody [[druk]]u na świecie. Nie ma zgody wśród badaczy, czy pierwsze druki powstały już podczas jego pobytu w [[Strasburg]]u (1434–1444), czy dopiero w drukarni założonej przez niego w 1448 roku w Moguncji. Różne lata są przyjmowane umownie jako rok, w którym po raz pierwszy Gutenberg użył ruchomej [[czcionka|czcionki]] – najczęściej 1440 albo 1450. Jego najdoskonalszym [[wydawnictwo (publikacja)|wydawnictwem]] była [[Biblia]] 42-wierszowa, znana jako [[Biblia Gutenberga]], drukowana w latach 1452–1455.
Gutenberg opracował własną wersję czcionek, wykonanych z metalu, ale ich technika pozostaje niejasna. Skonstruował aparat do ich odlewania, w którym nowością było używanie wymiennych matryc. Zaprojektował również własną wersję prasy drukarskiej, wzorując się na znanych już prasach introligatorskich. Jego prekursorskim dokonaniem było stworzenie pierwszego dużego [[wydawca|wydawnictwa]]. Równie ważnymi osiągnięciami są udane kroje pism używanych do druku oraz opracowanie podstawowych zasad [[skład tekstu|składu tekstu]].
Linia 93:
Po [[Upadek Konstantynopola|zdobyciu]] [[Konstantynopol]]a przez Turków w 1453 roku w zachodniej Europie zaczęto coraz bardziej obawiać się rosnącej potęgi [[Imperium Osmańskie]]go. Pojawiło się więc zapotrzebowanie na druki informujące o tym zagrożeniu i zachęcające do walki{{odn|Childress|2008|s=66–67}}. W 1454 roku ukazał się w języku niemieckim tzw. ''Kalendarz turecki'', obliczony na rok 1455. Posiada on, jako pierwszy znany druk w historii, tytuł – ''Eyn manung der cristenheit widder die durken'' („Ostrzeżenie dla chrześcijaństwa przed Turkami”). Była to wierszowana odezwa do walki z najeźdźcą osmańskim, zawierająca modlitwy, a także pierwsze wydrukowane życzenia noworoczne (''Eyn gut selig nuwe Jar'', „dobrego i szczęśliwego Nowego Roku”){{odn|Pirożyński|2002|s=66–68}}{{odn|Childress|2008|s=70}}.
Od 1454 roku (najstarszy zachowany ma datę 22 października) Gutenberg drukował ''Cypryjski list odpustowy'' Paulinusa Chappe (Zappe), dotyczący [[odpust]]u, obiecanego przez papieża [[Mikołaj V|Mikołaja V]] osobom przekazującym środki na obronę [[Królestwo Cypru|Cypru]] przed Turkami{{odn|Ing|1981|s=17}}. Nagłówki i pierwsze słowa danego akapitu listu drukowane były pismem „Donatów i Kalendarzy”, natomiast 31 wierszy listu nową mniejszą czcionką (litery były bardziej czytelne). Do kwietnia następnego roku ukazało się siedem wydań tego listu, drukowanego jednostronnie na welinie{{odn|Childress|2008|s=68–69}}. Ferdinand Geldner oszacował nakład listu na
W 1456 roku, udoskonalonym drukiem („Catholicon”), wydana została tzw. ''Bulla turecka'' – [[bulla]] papieża [[Kalikst III|Kaliksta III]], wystawiona 29 czerwca 1455 roku i wzywająca do [[Krucjaty antytureckie|wyprawy krzyżowej przeciw Turkom]], która miała rozpocząć się 1 maja 1456 roku. Zachował się jeden egzemplarz bulli wydrukowany w języku niemieckim i jeden w łacińskim{{odn|Pirożyński|2002|s=69–70}}.
Linia 100:
Pod koniec roku 1456 wydano przeznaczony na rok kolejny ''Kalendarz lekarski''. W tym czasie drukowano również tzw. niemiecki ''[[Cyzjojan|Cisioianus]]'', zawierający 12 wierszy, pozwalających zapamiętać kolejność ważnych świąt w kalendarzu Kościoła katolickiego, a także ''Provinciale Romanum'' – wykaz arcybiskupstw i biskupstw tego Kościoła{{odn|Pirożyński|2002|s=68–69}}. Wszystkie te druki wydane przez Gutenberga tłoczono pismem „Donatów i Kalendarzy”{{odn|Pirożyński|2002|s=99}}.
Natomiast dopiero około 1457–1458 roku opublikowana została ''Tablica planet dla astrologów'' (niem. ''Planetentafel für laien Astrologen''); przez Gottfrieda Zedlera i niektórych innych autorów nazywana błędnie ''Kalendarzem astronomicznym na 1448 rok'', rzekomo wydanym rok wcześniej. Cały tekst odbity był na 6 kartach pergaminu, które tworzyły po sklejeniu jedną dużą kartę, o wymiarach
=== Biblia 36-wierszowa ===
Ulepszonym pismem „Donatów i Kalendarzy” odbita została
Biblia ta liczy aż 1768 stron druku ''in folio'', była często oprawiana w trzech tomach. Odbito prawdopodobnie 20 egzemplarzy na pergaminie oraz 60 na papierze. Zachowało się 13 Biblii 36-wierszowych, nie licząc drobnych fragmentów. Ustępowała ona poziomem wykonania Biblii 42-wierszowej – ma mniej staranny krój liter, a brzegi kolumn druku nie zostały wyrównane{{odn|Pirożyński|2002|s=100}}.
Linia 142:
=== Rozwój i znaczenie druku ===
Wynalazek druku szybko pojawił się w innych miastach Niemiec, a także innych państw Europy. Pierwszymi ważniejszymi ośrodkami druku w języku niemieckim, po [[Moguncja|Moguncji]] i [[Strasburg]]u (gdzie powstały liczne oficyny), były [[Bamberg]] (gdzie być może ukazała się
Wynalazek druku traktowano jako wyjątkowy dar Boga. Upowszechnienie druku doprowadziło do obniżenia cen ksiąg, co miało miejsce już w 1470 roku: już wtedy ich ceny były niższe od ceny, jaką płacono wcześniej za samą ich oprawę{{odn|Pirożyński|2002|s=116}}. Spowodowało to, że drukowane księgi i drobniejsze wydawnictwa stały się dostępne dla znacznie większego grona osób. Szerzyły się dzięki temu nowe ruchy i prądy ideowe, w tym [[humanizm renesansowy]], a później [[reformacja]]{{odn|Pirożyński|2002|s=159–182}}. Wynalazek druku (a wcześniej pisma) stał się podstawą dla rozwoju nowych środków przekazu, kształtując umysły (tzw. umysłowość piśmiennicza) i oddziałując na funkcjonowanie społeczeństw, co [[Marshall McLuhan]] przedstawił w pracy ''The Gutenberg Galaxy'' (1962, pol. ''Galaktyka Gutenberga'')<ref>{{Cytuj książkę| nazwisko = McLuhan| imię = Marshall | tytuł = The Gutenberg Galaxy: The Making of Typographic Man| url =https://books.google.pl/books?id=zFc5n4CbsbwC&dq | data = 2011 |miejsce=Toronto| wydawca =University of Toronto Press|język =en |isbn =9781442612693 |data dostępu=2017-06-15}}</ref>.
| |||