Transatlantyk (statek): Różnice pomiędzy wersjami

Najsławniejszym transatlantykiem w historii był [[RMS Titanic|RMS ''Titanic'']], który zderzył się z górą lodową i zatonął 15 kwietnia 1912 roku podczas swego dziewiczego rejsu. Era transatlantyków trwała około 130 lat i minęła bezpowrotnie wraz z wprowadzeniem transatlantyckiej łączności lotniczej, co nastąpiło w latach sześćdziesiątych XX wieku. Wówczas tradycyjne transatlantyki zastąpiły [[Statek pasażerski|wycieczkowce]], których najwyższym atrybutem jest nie prędkość, a komfort i luksus, jaki można zapewnić pasażerom spragnionym odpoczynku na najatrakcyjniejszych turystycznie akwenach.

 

[[Ocean Atlantycki]] ma 106,5 mln km² powierzchni, jest więc drugim co do wielkości oceanem świata po [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]]. Jest równocześnie oceanem najbardziej rozczłonkowanym i urozmaiconym, a to ze względu na mnogość jego mórz i zatok oraz rozmiaru [[szelf kontynentalny|szelfu kontynentalnego]], co sprawia, że jest jednocześnie oceanem najpłytszym (średnia głębokość 3332 m){{odn|Urbanowicz|1977|s=9}}.

 

Atlantyk Północny jest akwenem wyjątkowym pod jeszcze jednym względem: w dobie transatlantyków jego brzegi zajmowały najpotężniejsze gospodarczo kraje świata, a więc rola tej części Wszechoceanu jako łącznika między [[Europa|Europą]] i [[Ameryka Północna|Ameryką Północną]] (starym i nowym światem) stawiała ją zdecydowanie na pierwszym miejscu wśród wszystkich oceanów{{odn|Sandler|2008|s=319}}.

 

Główny szlak, wiodący z Europy do [[Nowy Jork|Nowego Jorku]] i z powrotem, na którym rozgrywał się nieustający wyścig o [[Błękitna Wstęga Atlantyku|Błękitną Wstęgę Atlantyku]], prowadził od wylotu [[kanał morski|kanału]] [[La Manche]] (latarnia morska [[Bishop Rock]]) do [[latarniowiec|latarniowca]] „Nantucket”, a następnie do ujścia rzeki [[Hudson (rzeka)|Hudson]] (latarniowiec „Ambrose”), gdzie przyjmowano pilota, by przy jego pomocy wejść do portu nowojorskiego.

 

Obok szlaku głównego istniały dwa dodatkowe: „Droga Północna” i „Droga Słoneczna”. Pierwsza z nich (korzystały z niej m.in. polskie transatlantyki) wiedzie z Morza Północnego wokół [[Szkocja|Szkocji]], przez cieśninę [[Pentland Firth]] i dalej [[Ortodroma|ortodromą]] jak wyżej. Druga to szlak wakacyjny, wiodący z i na Morze Śródziemne.

 

O godz. 10 rano 5 stycznia 1818 roku, w ciężkiej śnieżycy, port nowojorski opuścił 424-tonowy żaglowiec ''James Monroe''. Celem był [[Liverpool]], a w ładowni statku znajdowało się 1500beczek jabłek, 860 beczek mąki, 70 bel bawełny, 14 bel wełny, żywy drób, świnie, krowy i owce oraz spory worek z pocztą. Był to więc rejs, jakie odbywały statki od powstania pierwszych kolonii w [[Nowa Anglia|Nowej Anglii]]. Niezwykłe było natomiast ogłoszenie w prasie nowojorskiej informujące, że [[Religijne Towarzystwo Przyjaciół|kwakierski]] kupiec Isaac Wright założył, wraz z partnerami, towarzystwo okrętowe Black Ball Line, które będzie utrzymywać regularne połączenie z Liverpoolem, niezależnie od pogody, ilości pasażerów i towarów. Był to celny strzał: do tej pory żaden statek nie postawił żagli gdy nie miał pełnych ładowni, kompletu pasażerów, a na przeszkodzie stawały wiatry i pływy. Wymuszane opóźnienia trwały tygodniami, ale teraz nastąpiła gwałtowna zmiana{{odn|Sandler|2008|s=314}}.

 

Na Atlantyku pojawiły się teraz ''packet ships'', statki pocztowe Black Ball Line. W inauguracyjnym 1818 roku cztery z nich odbyły po trzy rejsy okrężne między Nowym Jorkiem a Liverpoolem, co spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem handlowców i potencjalnych pasażerów. Sukces zrodził po jakimś czasie konkurencję. W roku 1821 powstały Red Star Line i Swallotail Line, a w ciągu następnych dwudziestu lat następne, między innymi należąca do Edwarda Collinsa Liverpool Line, zwana także „linią dramatyczną”, bowiem statki nosiły imiona znanych dramaturgów i aktorów{{odn|Sandler|2008|s=316–317}}.

 

[[Plik:Great Western maiden voyage.jpg|thumb|250px|Pierwsza podróż „Great Western”]]

Żegluga transatlantycka rozwijała się coraz dynamiczniej, ale prawdziwy rozkwit nastąpił wraz z wprowadzeniem napędu mechanicznego. Prekursorem przyszłych transatlantyków był [[napęd kołowy statku|bocznokołowiec]] „Savannah”, który w roku 1819 przebył Atlantyk docierając do [[Liverpool]]u po 28 dniach i 11 godzinach, częściowo przy pomocy maszyny parowej.

W okresie bocznokołowców na Atlantyku Cunard miał łącznie 14 statków. Jednak istnienie subwencjonowanego przez rząd brytyjski przedsiębiorstwa spedycyjnego oznaczało straty dla innych. W Stanach Zjednoczonych uznano to za wyzwanie, którego nie wolno ignorować. Podobne obawy rodziły się w innych krajach europejskich, zainteresowanych wspieraniem emigracji do Ameryki. Powstały więc, podobne do Cunarda, wspierane przez rządy przedsiębiorstwa w Belgii i we Francji, ale zamiast zysków przynosiły wyłącznie straty i wkrótce upadły. W USA w roku 1845 [[Kongres Stanów Zjednoczonych|Kongres]] przyjął ustawę o subwencjonowaniu żeglugi parowej i ogłosił przetarg na przewóz poczty.

 

 

 

Ostatnim bocznokołowcem jaki pływał przez Atlantyk był zbudowany w roku 1866 w Wielkiej Brytanii według francuskiego projektu „Napoleon III” o wyporności 3376 BRT. Zatonął po zderzeniu w kanale La Manche w listopadzie 1873. Tak więc bocznokołowce (od „Savannah” do „Napoleona III”) przemierzały Ocean Atlantycki przez 54 lata.

 

[[Plik:City of paris.jpg|thumb|left|180px|SS „City of Paris”]]

Pierwszym transatlantykiem o napędzie śrubowym i na dodatek o całkowicie żelaznej konstrukcji, był „Great Britain” Brunela, który w pierwszy swój rejs do Nowego Jorku wyruszył w 1845 roku. Nie zachwycił ani wyglądem, ani osiągami, ale dowiódł wyższości żelaznych śrubowców nad żaglowcami i kołowcami: podczas swego dziewiczego rejsu, mimo silnego sztormu, posuwał się naprzód z prędkością 8 w.; gdy wylądował na skałach u wybrzeży Irlandii dało się go ściągnąć na wodę i uratować.

Na szlaku transatlantyckim wciąż królowali armatorzy brytyjscy. Czołowała Cunard Line, ale obok istniały inne silne przedsiębiorstwa, jak Inman Line, Allan Line, Anchor Line, a nieco później dołączyła [[White Star Line]]. Pojawiali się okresowo armatorzy niemieccy i tylko Amerykanie nie okazywali zainteresowania żeglugą transoceaniczną. Dopiero w 1886 roku kapitał amerykański przejął upadającą Inman Line. Nowi właściciele zmodernizowali stare statki, budując jednocześnie nowe. W 1888 powstał parowiec [[SS City of New York|„City of New York”]] o pojemności 10 499 RT i rozwijający prędkość aż 20 w. Zdobył Błękitną Wstęgę Atlantyku, ale rekord odebrał mu siostrzany [[SS City of Paris (1888)|„City of Paris”]]. Po takich sukcesach właściciele zdecydowali się zmienić firmę swojego przedsiębiorstwa i w ten sposób w roku 1893 powstała pierwsze amerykańskie przedsiębiorstwo armatorskie [[American Line]].

 

[[Plik:RMS Mauretania.JPG|thumb|250px|„Mauretania” Cunarda tuż przed wojną]]

Pod koniec XIX wieku na Atlantyku pojawiły się [[Niemcy|niemieckie]] przedsiębiorstwa armatorskie. [[SS Kaiser Wilhelm der Große|„Kaiser Wilhelm der Große”]], który powstał w stoczni [[AG Vulcan Stettin|Vulcan]] w [[Szczecin]]ie, prawie natychmiast powalił przeciwników. Został zwodowany 4 maja 1897 roku, a w swój pierwszy rejs wyruszył 19 września tego samego roku na trasie z [[Bremerhaven]] do Nowego Jorku. W momencie zwodowania był największym statkiem, jaki kiedykolwiek zbudowano. „Kaiser Wilhelm der Große” był pierwszym niemieckim statkiem, któremu udało się zdobyć Błękitną Wstęgę Atlantyku, czego dokonał 29 listopada 1897 roku. W sumie niemieckie transatlantyki tej doby czterokrotnie biły rekordy: „Kaiser Wilhelm” (dwukrotnie), „Deutschland” i „Kronprinz Wilhelm”. Cunard Line odzyskała „wstęgę” dopiero w 1907, kiedy to na atlantycki szlak ruszyła [[RMS Lusitania|„Lusitania”]].

 

 

{{Uwagi}}

 

 

== Bibliografia ==