Powstanie węgierskie (1848–1849): Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m →‎Przebieg walk: drobne merytoryczne
Kelvin (dyskusja | edycje)
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
Linia 28:
 
== Przebieg walk ==
Pierwszą akcją ze strony [[Wiedeń|Wiednia]] była agitacja do buntu wśród [[Mniejszość narodowa|mniejszości narodowych]] zamieszkujących [[Królestwo Węgier]] – [[Serbowie|Serbów]], [[Chorwaci|Chorwatów]] i [[Rumuni|Rumunów]] – przeciwko [[Madziaryzacja|madziaryzacji]]. 23 marca zawarto wiedeńsko-chorwacki sojusz, nominujący [[Josip Jelačić|płk. Josipa Jelačicia]], bardzo popularnego przywódcę, na [[Ban (tytuł)|bana]] Chorwacji. Drugim aktem politycznym dworu, który wpłynął na dalsze wydarzenia na Węgrzech, była konstytucja Pillersdorfa, głosząca m.in. „Wszystkim ludom monarchii gwarantuje się nietykalność narodową i językową”. Mniejszości narodowe poparły dwór wiedeński i wystąpiły przeciwko Węgrom (w czerwcu Serbowie, we wrześniu – Chorwaci, Rumuni, Słowacy). W sierpniu 1848 Austria udzieliła pomocy finansowej Jellaciciowi na przygotowania do wojny z Węgrami. Poparcie Austrii dla Chorwatów doprowadziło do dymisji rządu Batthyánya, lojalnego dotychczas wobec Habsburgów. Rewolucyjny sejm (obradujący w Peszcie od lipca 1848) powołał 22 września Komitet Obrony Narodowej, którego przewodnictwo objął w październiku [[Lajos Kossuth]]. Komitet przystąpił do tworzenia armii narodowej (honwédów[[honvéd]]ów). Powstańców mobilizowała pieśń Petőfiego ''„Powstań, Węgrze, Ojczyzna Cię woła!”''. Symbolem rewolucji stał się trójkolorowy sztandar: czerwono-biało-zielony, a hasłem (wzorem [[rewolucja francuska|rewolucji francuskiej]]): ''„[[Wolność, równość, braterstwo|Wolność, Równość, Braterstwo]]”''.
 
Cesarz Ferdynand I abdykował, a na tron wstąpił [[Franciszek Józef I|Franciszek Józef Habsburg]], który natychmiast rozpoczął działania przeciwko Węgrom. W grudniu wojska cesarskie dowodzone przez feldmarszałka Windischgrätza przekroczyły granice Węgier i sytuacja powstańców stała się dramatyczna. Na południu kraju trwały walki z powstańcami serbskimi, do [[Siedmiogród|Siedmiogrodu]] wkroczyły wojska austriackie, Windischgrätz zajął Budę, Peszt i inne miasta. Sejm węgierski oraz Komitet przeniosły się do [[Debreczyn]]a, skąd kierowano walkami. Wśród węgierskiej arystokracji i szlachty następował coraz większy rozłam. Część popierała dalszą walkę, część nawoływała do kapitulacji. Batthyány został aresztowany i rozstrzelany, a inni zwolennicy ugody udali się na [[Migracja ludności|emigrację]]. Węgrom udało się jednak zimą 1848 pokonać Austriaków w [[Siedmiogród|Siedmiogrodzie]] (gen. [[Józef Bem]]) i wiosną 1849 na nizinach węgierskich (gen. J.János Damjanich i gen. Görgeya[[Artúr Görgey]]).
 
[[Plik:Capitulaton of Hungarian Army at Világos 1849.png|thumb|300px|Kapitulacja wojsk węgierskich pod [[Világos]] w 1849]]
 
W lutym 1849 naczelnym dowódcą wojsk węgierskich został mianowany gen. [[Henryk Dembiński (generał)|Henryk Dembiński]], zdymisjonowany na rzecz gen. Görgeya po przegranej [[Bitwa pod Kápolną|bitwie pod Kápolną]]. Koniec marca przyniósł powstańcom długo oczekiwaną serię zwycięstw. Pod wpływem wiadomości o zwycięstwach, ewakuowany do Debreczyna sejm ogłosił 19 kwietnia niepodległość Węgier, detronizując Habsburgów. W miejsce Komitetu Obrony Narodowej powołano rząd narodowy, na czele którego stanął [[Bertalan Szemere]], głową państwa – prezydentem został Lajos Kossuth, ministrem obrony narodowej gen. [[Artúr Görgey|Artur von Görgey]].
 
W maju 1849 cesarz [[Franciszek Józef I]] uzyskał od [[Imperium Rosyjskie|Rosji]] w ramach [[Święte Przymierze|Świętego Przymierza]] pomoc wojskową. W czerwcu Rosjanie (feldmarszałek [[Iwan Paskiewicz]]) i Austriacy (generał [[Julius Jacob von Haynau|J. Haynau]]) wkroczyli na Węgry. Od sierpnia 1849 naczelnym wodzem armii węgierskiej był gen. [[Józef Bem]]. Bem po bitwie [[Bitwa pod Segesvárem|pod Segesvárem]] (dzisiejsza Sighişoara), w której poległ jego adiutant i poeta [[Sándor Petőfi]], został wyparty z Siedmiogrodu. Po klęsce honwedów 9 sierpnia [[Bitwa pod Temeszwarem|pod Temeszwarem]] (dzisiejsza [[Timișoara]]), gdzie wojska gen. Haynaua pokonały wojska gen. Bema, doszło do [[Kapitulacja pod Világos|kapitulacji pod Világos]] (13 sierpnia) i rewolucja upadła. Żołnierze, L. Kossuth, gen. J. Bem przekroczyli granicę [[Turcja|turecką]]. Mimo pomocy udzielonej władzom austriackim przez Chorwatów, Serbów i Rumunów, rząd wiedeński nie wynagrodził im tego i stosował politykę represji i [[Germanizacja|germanizacji]]{{fakt|data=2012-12}}.
 
== Polacy w powstaniu węgierskim ==
{{osobny artykuł|Legiony Polskie na Węgrzech}}
Rewolucja węgierska 1848–1849 spotkała się z poparciem polskiego rządu narodowego na emigracji, a w walkach po stronie węgierskiej, oprócz wspomnianych dowódców, Bema i Dembińskiego, uczestniczył 3-tysięczny [[Legiony Polskie na Węgrzech|legion polski]] pod wodzą gen. [[Józef Wysocki (generał)|Józefa Wysockiego]]. Jednym z bardziej znanych uczestników tego powstania był [[Edmund Ślaski]].
 
Należy dodać, iż w szeregach armii rosyjskiej wspierającej Austriaków przeciwko Węgrom również służyli Polacy – jednym z nich był późniejszy dyktator [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]], [[Romuald Traugutt]]. Był on oficerem w batalionie saperów wchodzących w skład armii generała [[Iwan Paskiewicz|Iwana Paskiewicza]].