|
|commons = Titan (moon)
}}
'''Tytan''' (Saturn VI) – największy [[naturalny satelita|księżyc]] [[Saturn]]a, jedyny księżyc w Układzie Słonecznym posiadający gęstą [[atmosfera|atmosferę]], w której zachodzą skomplikowane [[pogoda|zjawiska atmosferycznepogodowe]]. Jest to również jedyne ciało poza Ziemią, na powierzchni którego odkryto powierzchniowe zbiorniki cieczy – [[Jeziora na Tytanie|jeziora]]. Nie wypełnia ich jednak woda, ale ciekły [[metan]], który na Ziemi występuje w postaci palnego gazu.
== Nazwa ==
Tytan został odkryty w 1655 roku przez [[Christiaan Huygens|Christiaana Huygensa]], jako pierwszy spośród naturalnychz satelitów Saturna. Nazwa księżyca pochodzi od [[Tytani|tytanów]] z [[mitologia grecka|mitologii greckiej]], którzy byli synami i córkamidzieci [[Uranos]]a (Nieba) i [[Gaja (mitologia)|Gai]] (Ziemi). ▼[[Plik:Titan, Earth & Moon size comparison.jpg|mały|lewo|Ziemia (po prawej), Księżyc (u góry po lewej) i Tytan (na dole po lewej) w identycznej skali]] ▼▲Tytan został odkryty w 1655 roku przez [[Christiaan Huygens|Christiaana Huygensa]], jako pierwszy spośród naturalnych satelitów Saturna. Nazwa księżyca pochodzi od [[Tytani|tytanów]] z [[mitologia grecka|mitologii greckiej]], którzy byli synami i córkami [[Uranos]]a (Nieba) i [[Gaja (mitologia)|Gai]] (Ziemi).
▲[[Plik:Titan, Earth & Moon size comparison.jpg|mały|lewo| ZiemiaPo (polewej prawej), Księżyc (uod góry : po lewej)Księżyc i Tytan , (naprawej: dole po lewej)Ziemia, wz identycznejzachowaniem skali]]
== Właściwości fizyczne ==
Tytan jest większydrugim odpod najmniejszejwzględem planetywielkości księżycem w [[Układ Słoneczny|Układzie Słonecznym]], –większym od [[Merkury|Merkurego]]. Jest– zarazemnajmniejszej drugim pod względem wielkości księżycemplanety w naszym Układzieukładzie. Aż doDo przybycia sondy [[Voyager 1]] w 1980 do układu Saturna r. uważano, że jest nawet większy od [[Ganimedes (księżyc)|Ganimedesa]], jednak kiedy została odkryta atmosfera Tytana, okazało się, że ma on nieznacznie mniejszą średnicę.
=== Atmosfera ===
[[Plik:Titan-Complex 'Anti-greenhouse'.jpg|mały|lewo|175px|Górne warstwy atmosfery Tytana w naturalnych kolorach]]
Niektóre księżyce w Układzie Słonecznym, np. [[Galileuszowe księżyce Jowisza|księżyce galileuszowe]], posiadająmają nikłą otoczkę gazową. Jednak jedynie Tytan posiada gęstą atmosferę, gęstszą nawet od [[Atmosfera ziemska|atmosfery ziemskiej]]. Ma ona pomarańczowy kolor i jest nieprzejrzysta w szerokim zakresie fal elektromagnetycznych (w tym w zakresie widzialnym). Jej istnienie jako pierwszy zasugerował w 1907 roku [[Josep Comas Solá]], a potwierdził w 1944 roku [[Gerard Kuiper]].
Atmosfera składa się głównie z [[azot]]u z domieszką [[argon]]u, metanu i innych związków organicznych, takich jak [[etan]] i [[etyn|acetylen]], które powstają w górnych warstwach atmosfery w wyniku oddziaływania na metan słonecznego promieniowania [[ultrafiolet]]owego pochodzącego ze Słońca. Związki chemiczne w atmosferze Tytana przepuszczają jedynie około 10% promieni słonecznych, przy czym atmosfera jest niemal całkowicie przepuszczalna dla średniej (termalnej) podczerwieni, co prowadzi do obniżenia temperatury powierzchni;. efektEfekt ten jest jednak kompensowany z nawiązką przez [[efekt cieplarniany]], związany z wysoką zawartością metanu. Ciśnienie przy powierzchni wynosi 1,5 [[bar (jednostka)|bara]], czyli jest o 50% większe niż na [[Ziemia|Ziemi]]. Podczas lądowania próbnika [[Cassini-Huygens|Huygens]] zmierzono także prędkość wiatru, która wynosiła 60 km/h. Badania atmosfery tego ciała niebieskiego są szczególnie interesujące ze względu na jej podobieństwo do ziemskiej atmosfery, jaką posiadała Ziemiasprzed około czterech miliardów lat temu. Grubość atmosfery Tytana szacuje się na od 200 do 880 km. Tytan nie posiada własnego [[pole magnetyczne|pola magnetycznego]], a [[magnetosfera]] Saturna chroni go przed [[wiatr słoneczny|wiatrem słonecznym]] tylko częściowo.
Pomimo małejograniczonego przepuszczalnościdostępu promieni Słońca przez grubą atmosferęświatła, na powierzchni Tytana panuje wyraźny cykl dobowy. W ciągu dnia Słońce nagrzewa powierzchnię księżyca, co ma znaczący wpływ na jego atmosferę. Sama atmosfera Tytanapodzielona podjest względemna układukilka przypominawyraźnie atmosferęoddzielonych Ziemiwarstw, podzielonaprzypominając jestpod natym kilkawzględem wyraźnieatmosferę oddzielonych warstwZiemi. Najniższa część atmosfery podzielona jest na dwie [[Planetarna warstwa graniczna|warstwy graniczne]]. Grubość niższej z nich zmienia się w cyklu dziennym, co powodowane jest podgrzewaniem sięogrzewaniem powierzchni Tytana od promieni Słońca. Grubość wyższej warstwy granicznej zmienia w dłuższym cyklu i kontrolujewpływa ona klimat panujący na Tytanie{{r|cosmos}}.
[[Plik:Layers of Titan - Unannotated.jpg| małythumb| lewo|220px250px|Przypuszczalna budowa wewnętrzna Tytana]] ▼=== Budowa wewnętrzna ===
Tytan zalicza się do [[księżyce lodowe|księżyców lodowych]], jako że zbudowany jest w dużej mierze z [[lód|lodu wodnego]]. Pod kilkukilometrowej grubości lodową skorupą prawdopodobnie znajduje się warstwa ciekłej wody, przypominająca podpowierzchniowe [[ocean]]y na [[Europa (księżyc)|Europie]] i [[Ganimedes (księżyc)|Ganimedesie]]. Jeszcze głębiej znajduje się warstwa wysokociśnieniowego [[Lód VI|lodu VI]] i jądro złożone ze skał z dużą zawartością wody, którego średnicę szacuje się na około 2000 km{{r|layers}}. ▼▲[[Plik:Layers of Titan - Unannotated.jpg|mały|lewo|220px|Przypuszczalna budowa wewnętrzna Tytana]]
▲Tytan zalicza się do [[księżyce lodowe|księżyców lodowych]], jako że zbudowany jest w dużej mierze z [[lód|lodu wodnego]]. Pod kilkukilometrowej grubości lodową skorupą prawdopodobnie znajduje się warstwa ciekłej wody, przypominająca podpowierzchniowe [[ocean]]y na [[Europa (księżyc)|Europie]] i [[Ganimedes (księżyc)|Ganimedesie]]. Jeszcze głębiej znajduje się warstwa wysokociśnieniowego [[Lód VI|lodu VI]] i jądro złożone ze skał z dużą zawartością wody, którego średnicę szacuje się na około 2000 km{{r|layers}}.
=== Powierzchnia ===
{{osobny artykuł|ukształtowanie powierzchni Tytana|jeziora na Tytanie}}
[[Plik:PIA19658-SaturnMoon-TitanGlobalMap-June2015.jpg|mały|250px|Mapa powierzchni Tytana, stan wiedzy z czerwca 2015 roku]]
{{ramka
|[[Plik:PIA19658-SaturnMoon-TitanGlobalMap-June2015.jpg|248px]][[Plik:PIA19657-SaturnMoon-Titan-NorthPole-20140407.jpg|115px|left124px]] [[Plik:PIA19657-SaturnMoon-Titan-SouthPole-20140407.jpg|115px|right124px]]
|MapyMapa obszarów podbiegunowychpowierzchni Tytana, stan(z wiedzyczerwca 2015) i obszarów podbiegunowych (z kwietnia 2014 roku)|250px|right
}}
Obserwacje powierzchni Tytana są bardzo utrudnione z powodu gęstej i nieprzezroczystej atmosfery. Dzięki misji sondy [[Cassini-Huygens|Cassini]] udało się uzyskać wiele istotnych danych, a także wykonać pierwsze zdjęcia powierzchni księżyca. Do najciekawszych zaobserwowanych tam struktur należą:
* Jeziora ciekłego metanu w obszarach podbiegunowych. Ich obecność podejrzewano od dawna. Naukowcy mieli nadzieję, że lądownik Huygens wyląduje w jednym ze zbiorników, co jednak nie nastąpiło. Niemniej jednak na wielu zdjęciach wykonanych podczas lądowania widać struktury, które najprawdopodobniej są jeziorami płynnych węglowodorów. Te ciemne obszary mogą jednak być także pozostałościami po takich zbiornikach, które w niedawnej przeszłości wyparowały. Aby potwierdzić którąś z teorii, potrzebne są obserwacje długoterminowe, gdyż opady atmosferyczne występują sezonowo, a pory roku na Tytanie trwają latami. ▼* Na zdjęciach ukazujących ciemne obszary widać także ciemne kanały, przecinające obszary o jasnej barwie. Są to najprawdopodobniej węglowodorowe rzeki i strumienie. Sugeruje to ich kształt, rozgałęzienia tworzące sieć dopływów i ujścia wychodzące w kierunku ciemnych obszarów, o charakterze [[delta rzeki|delty rzecznej]]. Niektóre z takich kanałów mają 100 kilometrów długości. ▼[[Plik:PIA17655 crop Titan north polar seas and lakes.jpg|thumb|left|300px|Mapa północnego bieguna Tytana w fałszywych kolorach, ukazująca zbiorniki ciekłych węglowodorów]]
▲* [[jeziora na Tytanie|Jeziora ciekłego metanu ]] w obszarach podbiegunowych. Ich obecność podejrzewano od dawna. Naukowcy mieli nadzieję, że lądownik Huygens wyląduje w jednym ze zbiorników, co jednak nie nastąpiło. Niemniej jednak na wielu zdjęciach wykonanych podczas lądowania widać struktury, które najprawdopodobniej są jeziorami płynnych węglowodorów. Te ciemne obszary mogą jednak być także pozostałościami po takich zbiornikach, które w niedawnej przeszłości wyparowały. Aby potwierdzić którąś z teorii, potrzebne są obserwacje długoterminowe, gdyż opady atmosferyczne występują sezonowo, a pory roku na Tytanie trwają latamiwiele lat ziemskich.
* W okolicach biegunów Tytana zaobserwowano duże, ciemne formacje, również będące jeziorami węglowodorów. Największe z nich, [[Kraken Mare]], jest wielkości [[Morze Kaspijskie|Morza Kaspijskiego]] i w skali księżyca jest prawdziwym morzem. Na zdjęciu widać również wyspy, w tym łańcuch wysp będący wyraźnym przedłużeniem grzbietu wzgórz, widocznych na brzegu. Nie zostało jeszcze sfotografowane w całości. ▼▲* Na zdjęciach ukazujących ciemne obszary widać także ciemne kanały, przecinające obszary o jasnej barwie. Są to najprawdopodobniej węglowodorowe rzeki i strumienie. Sugeruje to ich kształt, rozgałęzienia tworzące sieć dopływów i ujścia wychodzące w kierunku ciemnych obszarów, o charakterze [[delta rzeki|delty rzecznej]]. Niektóre z takich kanałów mają 100 kilometrów długości.
[[Plik:Tortola Facula Cassini c12.jpg|mały|200px|''Tortola Facula'', początkowo interpretowana jako wulkan lodowy na Tytanie, obecnie uznawana za wzniesienie otoczone przez ciemne wydmy{{r|Tortola}}]] ▼▲* W okolicach biegunów Tytana zaobserwowano duże, ciemne formacje, również będące jeziorami węglowodorów. Największe z nich, [[Kraken Mare]], jest wielkości [[Morze Kaspijskie|Morza Kaspijskiego]] i w skali księżyca jest prawdziwym morzem . Nie zostało jeszcze{{kiedy|data=2017-07}} sfotografowane w całości. Na zdjęciu widać również wyspy, w tym łańcuch wysp będący wyraźnym przedłużeniem grzbietu wzgórz, widocznych na brzegu . Nie zostało jeszcze sfotografowane w całości.
* Na kilku zdjęciach zaobserwowano twory, które kształtem przypominają [[wulkan]]y na Ziemi czy na innych ciałach Układu Słonecznego. Mogą to być [[kriowulkanizm|kriowulkany]] wyrzucające z siebie mieszaninę lodu wodnego i metanu. By potwierdzić ich istnienie, kluczowe jest odnalezienie źródła energii, która podgrzewa wnętrze Tytana. Być może są nim siły pływowe wywoływane przyciąganiem Saturna. Potwierdzeniem aktywności wulkanicznej jest także odnalezienie argonu w atmosferze. ▼▲[[Plik:Tortola Facula Cassini c12.jpg|mały|200px|''Tortola Facula'', początkowo interpretowana jako wulkan lodowy na Tytanie, obecniepóźniej uznawanauznana za wzniesienie otoczone przez ciemne wydmy{{r|Tortola}}]]
* Na powierzchni występują także [[krater uderzeniowy|kratery uderzeniowe]], ich liczba nie jest jednak duża. To sugeruje, że powierzchnia jest geologicznie młoda, więc istnieją procesy erozji, które ją odmładzają. ▼▲* Na kilku zdjęciach zaobserwowano twory, które kształtem przypominają [[wulkan]]y na Ziemi czy nai innych ciałach Układu Słonecznego. Mogą to być [[kriowulkanizm|kriowulkany]] wyrzucające z siebie mieszaninę lodu wodnego i metanu. By potwierdzić ich istnienie, kluczowe jest odnalezienie źródła energii, która podgrzewapodgrzewałoby wnętrze Tytana. Być może są nim siły pływowe wywoływane przyciąganiem Saturna. Potwierdzeniem aktywności wulkanicznej jest także odnalezieniewykrycie argonu w atmosferze.
* W okolicach równika sonda Cassini zaobserwowała ciągnące się przez setki kilometrów wydmy. Ich wysokość dochodzi do 100 m. Wydmy zostały ukształtowane przez zmienne, łagodne wiatry. Podczas gdy wiatry na Ziemi wynikają z nierównomiernego ogrzewania powierzchni przez Słońce, to te usypujące wydmy na Tytanie mają raczej charakter [[pływy morskie|pływów]] w atmosferze, wywołanych przyciąganiem Saturna. Nie są one uformowane z piasku, ale z drobin wodnego lodu lub związków organicznych. ▼▲* Na powierzchni występują także [[krater uderzeniowy|kratery uderzeniowe]], ich liczba nie jest jednak duża. To sugeruje, że powierzchnia jest geologicznie młoda, więc istnieją procesy erozji, które ją odmładzają.
▲* W okolicach równika sonda Cassini zaobserwowała ciągnące się przez setki kilometrów wydmy. Ich wysokość dochodzi do 100 m. Wydmy zostały ukształtowane przez zmienne, łagodne wiatry. Podczas gdy wiatry na Ziemi wynikają z nierównomiernego ogrzewania powierzchni przez Słońce, to te usypujące wydmy na Tytanie mają raczej charakter [[pływy morskie|pływów]] w atmosferze, wywołanych przyciąganiem Saturna. Nie są one uformowane z piasku, ale z drobin wodnego lodu lub związków organicznych.
[[Plik:Vortex on saturn's moon titan.png|thumb| left200px|Atmosferyczny [[ Wirwir polarny]] nanad południowym biegunem Tytana|text-top]] ▼== Klimat ==
Temperatura powierzchni Tytana wynosi ok. {{C|−179.2 °C}}. W tej temperaturze, wodny lód parujesublimuje przy bardzo niskim ciśnieniu, przez co w stratosferze znajdują się śladowe ilości [[Para wodna|pary wodnej]]<ref name="CottiniNixon2012">{{cytuj pismo |display-authors=8 |nazwisko=Cottini |imię=V. |nazwisko2=Nixon |imię2=C.A. |nazwisko3=Jennings |imię3=D.E. |nazwisko4=Anderson |imię4=C.M. |nazwisko5=Gorius |imię5=N. |nazwisko6=Bjoraker |imię6=G.L. |nazwisko7=Coustenis |imię7=A. |nazwisko8=Teanby |imię8=N.A. |nazwisko9=Achterberg |imię9=R.K. |nazwisko10=Bézard |imię10=B. |nazwisko11=de Kok |imię11=R. |nazwisko12=Lellouch |imię12=E. |nazwisko13=Irwin |imię13=P.G.J. |nazwisko14=Flasar |imię14=F.M. |nazwisko15=Bampasidis |imię15=G. |tytuł=Water vapor in Titan’s stratosphere from Cassini CIRS far-infrared spectra |pismo=Icarus |wolumen=220 |wydanie=2 |data=2012 |strony=855–862 |issn=0019-1035 |doi=10.1016/j.icarus.2012.06.014 |bibcode = 2012Icar..220..855C }}</ref>. Do Tytana dociera 1% światła słonecznego, które otrzymuje Ziemia<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.space.com/7103-titan-world-earth.html |tytuł=Titan: A World Much Like Earth |opublikowany=Space.com |data= sierpień 6, 2009 -08-06 |data dostępu=2012-04-02 }}</ref>. Ponadto, 90% światła zostajejest zaabsorbowaneabsorbowane przez gęstą atmosferę , w wyniku. czegoOstatecznie do powierzchni ostatecznieTytana dociera zaledwie 0 .,1% światła, jakie otrzymuje powierzchnia Ziemi<ref>[http://arstechnica.com/science/2012/01/like-ogres-titans-atmosphere-may-have-layers/ Faint sunlight enough to drive weather, clouds on Saturn’s moon Titan] Between the large distance from the Sun and the thick atmosphere, Titan's surface receives about 0.1 percent of the solar energy that Earth does.</ref>. ▼▲[[Plik:Vortex on saturn's moon titan.png|thumb|left|Atmosferyczny [[Wir polarny]] na południowym biegunem Tytana|text-top]]
▲Temperatura powierzchni Tytana wynosi ok. −179.2 °C. W tej temperaturze, wodny lód paruje przy bardzo niskim ciśnieniu, przez co w stratosferze znajdują się śladowe ilości [[Para wodna|pary wodnej]]<ref name="CottiniNixon2012">{{cytuj pismo |display-authors=8 |nazwisko=Cottini |imię=V. |nazwisko2=Nixon |imię2=C.A. |nazwisko3=Jennings |imię3=D.E. |nazwisko4=Anderson |imię4=C.M. |nazwisko5=Gorius |imię5=N. |nazwisko6=Bjoraker |imię6=G.L. |nazwisko7=Coustenis |imię7=A. |nazwisko8=Teanby |imię8=N.A. |nazwisko9=Achterberg |imię9=R.K. |nazwisko10=Bézard |imię10=B. |nazwisko11=de Kok |imię11=R. |nazwisko12=Lellouch |imię12=E. |nazwisko13=Irwin |imię13=P.G.J. |nazwisko14=Flasar |imię14=F.M. |nazwisko15=Bampasidis |imię15=G. |tytuł=Water vapor in Titan’s stratosphere from Cassini CIRS far-infrared spectra |pismo=Icarus |wolumen=220 |wydanie=2 |data=2012 |strony=855–862 |issn=0019-1035 |doi=10.1016/j.icarus.2012.06.014 |bibcode = 2012Icar..220..855C }}</ref>. Do Tytana dociera 1% światła słonecznego, które otrzymuje Ziemia<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.space.com/7103-titan-world-earth.html |tytuł=Titan: A World Much Like Earth |opublikowany=Space.com |data=sierpień 6, 2009 |data dostępu=2012-04-02 }}</ref>. Ponadto, 90% światła zostaje zaabsorbowane przez gęstą atmosferę, w wyniku czego do powierzchni ostatecznie dociera zaledwie 0.1% światła, jakie otrzymuje powierzchnia Ziemi<ref>[http://arstechnica.com/science/2012/01/like-ogres-titans-atmosphere-may-have-layers/ Faint sunlight enough to drive weather, clouds on Saturn’s moon Titan] Between the large distance from the Sun and the thick atmosphere, Titan's surface receives about 0.1 percent of the solar energy that Earth does.</ref>.
Metan zawarty w atmosferze powoduje na powierzchni księżyca [[efekt cieplarniany]], bez którego Tytan byłby dużo zimniejszy<ref name="oil">{{cytuj stronę |url=http://www.space.com/4968-titan-oil-earth.html |tytuł=Titan Has More Oil Than Earth |data=luty 13, 2008 |data dostępu=2008-02-13}}</ref>. Z kolei, [[zmętnienie]] w jego atmosferzeatmosfery przyczynia się do tzw.przeciwnego efektu anty-cieplarnianego,– odbijając promienie słoneczne z powrotem w przestrzeń kosmiczną, niwelującniweluje częściowo efekt cieplarniany. W wyniku tego temperatura jego powierzchni jest znacznie niższa niż temperatura górnych warstw atmosfery<ref>{{cytuj pismo |doi=10.1126/science.11538492 |imię=C.P. |nazwisko=McKay |imię2=J. B. |nazwisko2=Pollack |imię3=R. |nazwisko3=Courtin |data=1991 |tytuł=The greenhouse and antigreenhouse effects on Titan |pismoczasopismo=Science |wolumen=253 |wydanie=5024 |strony=1118–1121 |pmid=11538492 }}</ref>.
[[Plik:PIA18420-Titan-MethaneClouds-20140722.gif|thumb|200px|Chmury z metanu, (Lipieclipiec 2014)<ref name="NASA-20140812">{{cytuj stronę |nazwisko=Dyches |imię=Preston |tytuł=Cassini Tracks Clouds Developing Over a Titan Sea |url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?release=2014-274 |data=sierpień 2014-08-12, 2014 |praca=[[NASA]] |data dostępu=sierpień 2014-08-13, 2014 }}</ref>.]]
Chmury Tytana, prawdopodobnie utworzone z metanu i etanu są rozproszone i zmienne, wyróżniając się na tle [[Zmętnienie|zmętnienia]]<ref name="nineplanets">{{cytuj stronę |nazwisko=Arnett |imię=Bill |data=2005 |url=http://seds.lpl.arizona.edu/nineplanets/nineplanets/titan.html |tytuł=Titan |opublikowany=University of Arizona, Tucson |praca=Nine planets |data dostępu=2005-04-10 |archiwum=https://web.archive.org/web/20051121130738/http://seds.lpl.arizona.edu/nineplanets/nineplanets/titan.html |zarchiwizowano=2005-11-21}}</ref>. Badania przeprowadzone przez sondę ''Huygens'' wskazująwskazały, iżże w atmosferze Tytana występują okresowe deszcze ciekłego metanu i innych związków organicznych<ref name="planetary-Arizona_Icebox">{{cytuj |url=http://planetary.org/news/2005/0121_Titan_Arizona_in_an_Icebox.html |tytuł=Titan: Arizona in an Icebox? |nazwisko=Lakdawalla |imię=Emily |autor link=Emily Lakdawalla |opublikowany=The Planetary Society |data=styczeń 2004-01-21, 2004 |zarchiwizowano=2010-02-12 |archiwum=https://web.archive.org/web/20100212062535/http://planetary.org/news/2005/0121_Titan_Arizona_in_an_Icebox.html |data dostępu=2005-03-28 }}</ref>.
Chmury przeważnie pokrywają 1% powierzchni księżyca, jednak zaobserwowano zjawiskagwałtowne wzwiększanie wynikusię których pokrywapokrywy chmur gwałtownie zwiększała się, pokrywając ażdo 8% powierzchni. JednaWedług jednej z hipotez głosi. że południowe chmury tworzą się, gdy zwiększony poziom nasłonecznienia podczas pory letniej na południowej półkuli księżyca tworzy wypiętrzenia w atmosferze, w wyniku czego dochodziprowadzące do [[Konwekcja|konwekcji]]. Jednak ta teoria jest podważana przez fakt, iż formowanie chmur zostało zaobserwowane nie tylko po okresie przesilenia letniego na południowej półkuli, lecz także w środku pory wiosennej. Zwiększone stężenie metanu na biegunie południowym prawdopodobnie przyczyniło się do szybkiego wzrostu zachmurzenia<ref>{{cytuj pismo |nazwisko=Emily L. |imię=Schaller |nazwisko2=Brouwn |imię2=Michael E. |nazwisko3=Roe |imię3=Henry G. |nazwisko4=Bouchez |imię4=Antonin H. |data=2006 |tytuł=A large cloud outburst at Titan's south pole
|doi=10.1016/j.icarus.2005.12.021 |pismo=Icarus |wydanie=1 |strony=224–229 |url=http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/papers/ps/largecloud.pdf |format=PDF |wolumen=182 |bibcode=2006Icar..182..224S |data dostępu=2007-08-23 }}</ref>. Lato na południowej półkuli Tytana trwało do roku 2010 roku, gdy w wyniku ruchu Saturna po orbicie talato pora roku rozpoczęłarozpoczęło się na północnej półkuli księżyca<ref name="Titan wind">{{cytuj |tytuł=The Way the Wind Blows on Titan |data=June 1, 2007-06-01 |url=http://saturn.jpl.nasa.gov/news/cassinifeatures/feature20070601f/ |data dostępu=2007-06-02 |opublikowany=[[Jet Propulsion Laboratory|JPL]] }}</ref>. GdyW porumiarę rokuzmian siępór zmieniająroku szacujeetan się, iż etanprzypuszczalnie zacznie się skraplać nad biegunem południowym<ref>{{cytuj pismo |tytuł=Huge ethane cloud discovered on Titan |nazwisko=Shiga |imię=David |pismo=New Scientist |wolumen=313 |strony=1620 |data=2006 |url=http://www.newscientist.com/article/dn10073-huge-ethane-cloud-discovered-on-titan.html |data dostępu=2007-08-07 }}</ref>.
== Badania Tytana ==
* 12 listopada 1980 roku w pobliże Saturna dotarła sonda [[Voyager 1]]. Jej trajektorię zaplanowano tak, by przeleciała 4000 kilometrów od Tytana, co w konsekwencji spowodowało wyrzucenie sondy poza płaszczyznę [[ekliptyka|ekliptyki]]. Naukowcy sądzili, że będą mogli dostrzec powierzchnię księżyca. NiestetyJednak atmosfera była zbyt gęsta, a sonda nie posiadała urządzeń, które mogłyby ją przeniknąć. Dopiero po ponad 20 latach wykazano, że staranna obróbka zdjęć z Voyagera pozwala jednak dojrzeć niektóre wielkoskalowe struktury powierzchni{{r|Richardson}}.
* 1 lipca 2004 roku do Saturna doleciała sonda [[Cassini-Huygens|Cassini]],. aGłównym wrazcelem z nią lądowniklądownika Huygens, wykonanywykonanego przez Europejską[[Europejska AgencjęAgencja Kosmiczną. Jego głównym celemKosmiczna|ESA]], było zebranie danych dotyczących gęstej atmosfery. Tytana, dlatego też przelot przez nią trwałPo około 2,5-godzinnym godzinyopadaniu{{r|kosmos}}. Wylądował onwylądował z powodzeniem na Tytanie 14 stycznia 2005 roku. Próbnik w trakcie opadania wykonywał zdjęcia, zbierał dane dotyczące atmosfery księżyca, jak równieżi nagrywał dźwięki towarzyszące mu podczas lotu. Następnie poprzez sondę Cassini przesłał dane na Ziemię. Huygens zpo powodzeniem osiadł na powierzchni księżycalądowaniu i w krótkim ślizgu natrafił na miękkie i dość, zakurzone podłoże{{r|kosmos}}. Po ponad godzinie (przewidywany czas pracy wynosił kilkanaście minut) zakończył pracę i zamarzł. Zdjęcia wykonane przez próbnik w trakcie lądowania ukazały struktury niezwykle podobne do systemów rzecznych na Ziemi{{r|kosmos}}. W próbniku zainstalowano m.in. aparaturę pomiarową produkcji polskiej (termometr).[[Plik:Huygens fish-eye view of Titan.jpg|mały|Zdjęcie powierzchni Tytana z wysokości 5 km, wykonane podczas opadania sondy Huygens|alt=Zdjęcie powierzchni Tytana wykonane podczas opadania lądownika Huygens z wysokości 5 km]]
Sonda Cassini kontynuuje badania Tytana podczas kolejnych przelotów. Zwykle sonda nie zbliża się na mniej niż około 950 kilometrów km, ze względu na „tarcie”atmosferę atmosfery, rozciągającejrozciągającą się nawet do wysokości 975 kilometrów km, która zaburza prowadzenie obserwacji. Sonda Cassini była najbliżej Tytana (880 km{{r|astronautilus}}) 21 czerwca 2010 roku. Tak niskiTen przelot został wykonany, abydla sprawdzićsprawdzenia, czy Tytan posiada własne pole magnetyczne{{r|kosmos}}.
W roku 2004, na północnym biegunie Tytana sonda Cassini zarejestrowała wysoko unoszące się mgły oraz wirującą chmurę,. wW pierwszej połowie 2012 roku, podczas kolejnych przelotów obok Tytana, stwierdzono obecność podobnej struktury nad południowym biegunem księżyca. NaukowcyWedług naukowców z programu Cassini twierdzą, że to zmienne oświetlenie Tytana – czyli pory roku – powodują równieżpowoduje zmiany zachodzące w atmosferze księżyca. Interesujące jest to, jak będą się one zmieniały w kolejnych latach{{r|kosmos}}.
=== Życie na Tytanie ===
Istnienie [[organizmżycie|organizmów żywych]] jest mało prawdopodobne, głównie ze względu na ekstremalnie niskie temperatury, chociaż pozwala na to duża ilość [[Związki organiczne|związków organicznych]] na Tytanie pozwala spekulować na temat istnienia [[życie|życia]]. Źródłem energii mogłyby być węglowodory produkowane w górnych warstwach atmosfery, które dostarczają wystarczającą ilość energii, by ewentualne organizmy mogły wytworzyć ciekłe środowisko w swoim wnętrzu, co pozwalapozwalające na zachodzenie wielu reakcji chemicznych niezbędnych do istnienia życia.
[[Plik:Huygens surface color.jpg|mały|150pxupright|Zdjęcie powierzchni Tytana wykonane przez sondę Huygens po wylądowaniu]]
== Zobacz też ==
<ref name=ssd>{{cytuj stronę | url = http://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem | tytuł = Planetary Satellite Mean Orbital Parameters | data dostępu = 2016-02-22 | data = 2013-08-23 | opublikowany = Jet Propulsion Laboratory | język = en}}</ref>
<ref name=cosmos>{{cytuj stronę | url = http://www.cosmosmagazine.com/news/5171/climate-cycle-reveals-titan-earth| tytuł = Climate cycle reveals Titan as Earth-like| autor = Becky Crew| opublikowany = 2012-01-16 | język = en | archiwum = http://web.archive.org/web/20120421104723/http://www.cosmosmagazine.com/news/5171/climate-cycle-reveals-titan-earth | zarchiwizowano = 2012-04-21}}</ref>
<ref name=Tortola>{{cytuj stronę|url=http://saturn.jpl.nasa.gov/photos/imagedetails/index.cfm?imageId=4280|tytuł=Tortola Facula|data=2011-07-07|praca=Cassini Solstice Mission|opublikowany=NASA|data dostępu=2011-12-06}}</ref><ref name="Richardson">{{Cytuj pismo | nazwisko = Richardson | imię = James | nazwisko2 = Lorenz | nazwisko3 = McEwen | imię3 = Alfred | imię2 = Ralph D. | tytuł = Titan’s surface and rotation: new results from Voyager 1 images | czasopismo = Icarus | wolumin = 170 | strony = 113-124113–124 | data = 2004 | doi = 10.1016/j.icarus.2004.03.010}}</ref>
<ref name="kosmos">{{Cytuj książkę | nazwisko = Złoczewski | imię = Kamil | tytuł = Niezwykła atmosfera Tytana. Księżyc pełen niespodzianek | wydawca = Amermedia Sp. z o.o. | miejsce = Poznań | data = 2013 | seria = Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki | strony = 4 | isbn = 978-83-252-1917-8}}</ref>
<ref name=layers>{{cytuj stronę|url=http://saturn.jpl.nasa.gov/photos/imagedetails/index.cfm?imageId=4468|tytuł=Layers of Titan -- Annotated|data=2012-02-23|praca=Cassini Solstice Mission|opublikowany=NASA|język=en|data dostępu=2012-04-27}}</ref>
<ref name="arval">{{cytuj stronę|tytuł=Classic Satellites of the Solar System |url=http://www.oarval.org/ClasSaten.htm |opublikowany=Observatorio ARVAL |data dostępu=2010-06-28}}</ref>
| 