Klon zwyczajny: Różnice pomiędzy wersjami

'''Klon zwyczajny, klon pospolity''' (''Acer platanoides'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[Gatunek (biologia)|gatunek]] rośliny z rodziny [[Mydleńcowate|mydleńcowatych]] (''Sapindaceae'' Juss.). Występuje naturalnie w [[Europa Środkowa|Europie Środkowej]] i [[Europa Wschodnia|Wschodniej]], na [[Bałkany|Bałkanach]] oraz [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazie]]. W [[Polska|Polsce]] jest najpospolitszy z krajowych gatunków swego rodzaju. Jest drzewem zrzucającym liście na zimę. Jest powszechnie sadzony jako drzewo ozdobne w parkach i ogrodach ze względu na jego pokrój oraz wysoką tolerancję na ubogie podłoże i zanieczyszczenia środowiska. Ponadto w uprawie znajdują się jego liczne [[kultywar]]y. Drewno klonu zwyczajnego jest stosowane między innymi do produkcji mebli oraz w tokarstwie.

Rośnie naturalnie w [[Europa Środkowa|Europie Środkowej]] i [[Europa Wschodnia|Wschodniej]], na [[Bałkany|Bałkanach]] oraz [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazie]] – jego zasięg występowania rozciąga się od [[Pireneje|Pirenejów]] na zachodzie po [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukaz]] i europejską część [[Rosja|Rosji]] na wschodzie oraz od południowej części [[Półwysep Fennoskandzki|Półwyspu Fennoskandzkiego]] na północy po [[Włochy]] i [[Grecja|Grecję]] na południu{{r|linnaeus}}. Został zaobserwowany w takich państwach jak [[Hiszpania]], [[Francja]], [[Włochy]], [[Szwajcaria]], [[Austria]], [[Belgia]], [[Luksemburg]], [[Niemcy]], [[Polska]], [[Dania]], [[Norwegia]], [[Szwecja]], [[Finlandia]], [[Estonia]], [[Łotwa]], [[Litwa]], [[Białoruś]], [[Ukraina]], [[Czechy]], [[Słowacja]], [[Węgry]], kraje byłej [[Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii|Jugosławii]], [[Albania]], [[Rumunia]], [[Bułgaria]], [[Grecja]], [[Rosja]] (jej europejska część, a także [[Przedkaukazie]] i [[Dagestan]]), [[Gruzja]], [[Armenia]], [[Azerbejdżan]], [[Iran]], [[Afganistan]], [[Kirgistan]] oraz [[Tadżykistan]]{{r|ars-grin1}}{{r|turok}}{{r|skoven}}. Ponadto został rozprzestrzeniony przez człowieka poza naturalne granice swoje zasięgu – w XVII wieku został sprowadzony do [[Anglia|Anglii]]{{r|woodlandtrust}}, a stamtąd w XVIII wieku do [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]{{r|nps}}. Obecnie uważany jest tam za [[gatunek inwazyjny]]{{r|nps}}, a jego uprawa jest prawnie zakazana w stanach [[New Hampshire]] i [[Massachusetts]]{{r|nhda}}{{r|vt}}{{r|gobotany}}.

; Pokrój: [[Drzewo]] zrzucające liście na zimę{{r|nps}}. Dorasta do około 18–27 (–30) m wysokości i 12 (–20) m szerokości{{r|nps}}{{r|drzewapolski}}{{r|nhda}}{{r|larousse}}. Najwyższy w Europie klon zwyczajny rośnie w [[Puszcza Białowieska|Puszczy Białowieskiej]] – mierzy ponad 37 metrów{{r|monumentaltrees}}. Pokrój jest rozłożysty, o okrągławej lub parasolowatej [[Korona drzewa|koronie]]{{r|pgl}}. [[Pień]] jest regularny i dobrze wyrośnięty{{r|itd}}. Osiąga do 1,5 m średnicy{{r|seneta1991}}. [[Kora]] jest cienka, u młodych roślin jest czerwonawo-brązowa{{r|itd}}, później ma czarną, a według innych źródeł szarą barwę{{r|nps}}{{r|woodlandtrust}}, początkowo jest gładka, ale z wiekiem staje się pomarszczona i wzdłużnie popękana{{r|nps}}{{r|infoflora}}. [[Korzeń|Korzenie]] są często powierzchniowe, system korzeniowy jest duży i wytrzymały{{r|vt}}{{r|actaplantarum}}.

; [[Liść|Liście]]: Naprzeciwległe, dłoniasto-klapowane, 5- lub rzadziej 7-klapowane, z ostrymi wierzchołkami{{r|infoflora}}{{r|nps}}{{r|drzewapolski}}. Blaszka liściowa jest ząbkowana na brzegu{{r|nps}}. Wcięcia między klapami są zaokrąglone{{r|itd}}. Mają ciemnozielony kolor, od spodu są nieco bledsze i błyszczące{{r|nps}}{{r|gisd}}{{r|telabotanica}}. Jesienią przebarwiają się na żółto, czasami na pomarańczowo lub czerwono{{r|nps}}{{r|woodlandtrust}}{{r|larousse}}. Są szersze między bokami niż od nasady do wierzchołka{{r|nps}}. Mierzą do 15  cm długości i 10–18  cm szerokości{{r|larousse}}{{r|nhda}}. Na spodniej powierzchni występują kępki włosków (domacja){{r|itd}}. Blaszka liścia osadzona jest na długim i cienkim ogonku liściowym, maczugowato zgrubiałym u nasady. Ogonek ma różowożółtą lub czerwonawą barwę{{r|drzewapolski}}{{r|pgl}}{{r|larousse}}{{r|actaplantarum}}. Po jego przerwaniu wycieka mleczny sok{{r|nps}}{{r|seneta1991}}.

; [[Kwiat]]y : Niepozorne (do 12  mm średnicy{{r|seneta1991}}), zebrane do 30 we wzniesionych [[Baldachogrono|baldachogronach]]{{r|pgl}}{{r|woodlandtrust}}{{r|drzewapolski}}{{r|pgl}}{{r|telabotanica}}. [[Kielich (botanika)|Działki kielicha]] są bezwłose, nietrwałe{{r|telabotanica}}{{r|infoflora}}. [[Korona kwiatu|Płatków]] jest 5, są nagie, mają żółtozieloną barwę{{r|infoflora}}{{r|telabotanica}}{{r|nps}}. W kwiatach znajduje się 8 nagich [[Pręcik (botanika)|pręcików]], wyrastających z mięsistego [[Dno kwiatowe|dna kwiatowego]]{{r|actaplantarum}}{{r|telabotanica}}{{r|infoflora}}. [[Kwiat słupkowy|Kwiaty żeńskie]] rozwijają się w skrzydlate owoce{{r|woodlandtrust}}.

; [[Owoc]]e: Składają się z dwóch [[skrzydlak]]ów (ulistnionych orzeszków), są szeroko rozwarte, do około 180°, są płaskie, gładkie i bezwłose{{r|drzewapolski}}{{r|nps}}{{r|telabotanica}}. Początkowo mają żółtozielony kolor, często z różowym odcieniem, później przebarwiają się na beżowo kiedy dojrzeją{{r|larousse}}. Osadzone są na [[szypułka]]ch{{r|actaplantarum}}. Mierzą do 5  cm długości i 1,5  cm szerokości{{r|drzewapolski}}{{r|seneta1991}}.

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych [[gatunek charakterystyczny]] dla [[syntaksonomia|Cl.]] ''[[Querco-Fagetea]]'' i [[gatunek wyróżniający]] dla [[zespół roślinności|Ass.]] ''[[Aceri platanoidis-Tilietum]]''{{r|matuszkiewicz}}. W Polsce zazwyczaj rośnie w [[Las mieszany|lasach mieszanych]] z [[buk]]iem i [[Lipa|lipą]], natomiast we Włoszech rośnie na polach, a w [[Apeniny|Apeninach]] w górskich lasach z bukiem, [[Jodła pospolita|jodłą pospolitą]] oraz [[Świerk pospolity|świerkiem pospolitym]]{{r|itd}}{{r|actaplantarum}}. W Danii zazwyczaj rośnie w lasach liściastych, pojawił się w tym kraju w sposób naturalny około 6000 lat temu{{r|skoven}}. W polskich górach występuje do 1100 m n.p.m., we Włoszech do 1300 m n.p.m., a we Francji do 1600 m n.p.m.{{r|itd}}{{r|actaplantarum}}{{r|florealpes}}. Najstarszy opisany w Polsce okaz rośnie we wsi [[Kamienica (powiat limanowski)|Kamienica]] w [[Powiat limanowski|powiecie limanowskim]]. Dorasta on do wysokości 28,5 m, ma obwód 459  cm, a jego [[pierśnica]] wynosi 118,5  cm{{r|itd}}.

Najlepiej rośnie w pełnym nasłonecznieniu lub półcieniu{{r|nhda}}{{r|telabotanica}}. Preferuje gleby dobrze przepuszczalne, piaszczyste, [[Ił (skała)|ilaste]], [[Glina|gliniaste]] lub [[Wapień|wapienne]], o odczynie obojętnym (od 3,7 o 8,0 w [[Skala pH|skali pH]]){{r|telabotanica}}{{r|pgl}}{{r|nhda}}{{r|vt}}. Jednak jest gatunkiem bardzo tolerancyjnym względem podłoża{{r|drzewapolski}}. Poza tym łatwo przystosowuje się do trudnych warunków środowiskowych, z tego też względu często jest sadzony w miastach oraz przy drogach{{r|pgl}}. Jest bardzo mrozoodporny – występuje od 3 do 7 [[strefy mrozoodporności]]{{r|nhda}}.

[[Fanerofity|Fanerofit]], [[mezofit]]{{r|actaplantarum}}. Średnio dożywa około 150 lat{{r|pgl}}{{r|stocki}}. Jest [[Rośliny miododajne|rośliną miododajną]] – kwiaty są zapylane przez owady, w zamian dając im relatywnie dużo [[Nektar (botanika)|nektaru]]{{r|woodlandtrust}}{{r|pgl}}. Jego wydajność miodowa sięga 100  kg/ha, ale kwitnie zbyt wcześnie, żeby pszczoły mogły uzyskać z niego miód towarowy{{r|apiflora}}. Kwitnie przed rozwojem liści na przełomie kwietnia i maja, a według innych źródeł w maju{{r|drzewapolski}}{{r|nhda}}. Po raz pierwszy zakwita w wieku 5 lat, inne źródła podają zaś wiek około 25 lat{{r|nhda}}{{r|skoven}}. Owocami zaczyna obradzać zwykle w wieku 25–40 lat{{r|stocki}}. Owoce dojrzewają na początku października{{r|pgl}}. [[Nasiono|Nasiona]] rozsiewane są przez wiatr{{r|woodlandtrust}}. Kiedy nasiono klonu oderwie się od rośliny zaczyna obracać się wokół swojej osi. Skrzydło generuje siłę nośną, na zasadzie zbliżonej do [[wiropłat]]ów, dzięki czemu może opaść bardzo daleko od drzewa ([[anemochoria]]){{r|skoven}}. Skrzydlaki opadają jesienią, co zapewnia wysokie prawdopodobieństwo ochrony przez pokrywę śnieżną podczas zimy. Nasiona kiełkują na wiosnę po okresie zimnej stratyfikacji w temperaturze 3–4  °C przez 90–120 dni. Przewrócenie gleby wzmaga kiełkowanie{{r|gisd}}. Dorosły okaz wydaje około 2 tysięcy nasion na rok, z czego średnio 76% później kiełkuje{{r|nhda}}. Drzewo szybko rosnące – osiąga w wieku 5 lat wysokość około 5 m i szerokość 4 m. Po dziesięciu latach odpowiednio 10 i 8 metrów, a po 20 latach – 20 i 16 m{{r|davis}}.

: Drewno klonu pospolitego jest ciemniejsze do drewna [[Klon jawor|jaworu]] i jaśniejsze od drewna [[Klon polny|klonu polnego]]{{r|itd}}. Jest twarde, sprężyste, o dobrych właściwościach na zginanie i odporne na ściskanie bardziej niż drewno jaworu{{r|woodlandtrust}}{{r|itd}}. Ma kremową, nieco czerwonawą barwę. Nie ma [[Drewno twardzielowe|twardzieli]] ([[drewno bielaste]]). [[Rdzeń pnia]] jest promienisty, mało wyraźny, przyrosty często mają przebieg falisty. Drewno jest wytrzymałe, lecz mniej trwałe niż u jaworu{{r|woodlandtrust}}{{r|itd}}.

Klon zwyczajny został sprowadzony do [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] jako roślina ozdobna krajobrazu. John Bartram z [[Filadelfia|Filadelfii]] jako pierwszy sprowadził ten gatunek z [[Anglia|Anglii]] w 1756 roku i wkrótce rozpoczął jego sprzedaż. Klon zwyczajny był obsadzany w gospodarstwach rolnych oraz miastach, aby dostarczać cienia, jako że jest odporny i szybko adaptuje się do niekorzystnych warunków{{r|nps}}. Gdy [[holenderska choroba wiązu]] zaatakowała powszechnie sadzony w alejach [[wiąz amerykański]] (''Ulmus americana''), został on zastąpiony przez relatywnie tani klon zwyczajny{{r|gisd}}. Dopiero po pewnym czasie gatunek został zgłoszony jako inwazyjny w całej północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych od [[Maine]] po [[Wisconsin]] i na południe po [[Tennessee]] i [[Wirginia|Wirginię]], na północnym wybrzeżu [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]]. Z czasem ten klon dołączył do rodzimych gatunków drzew jako składnik ekosystemów leśnych w północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych. Zaczęto również unikać tego gatunku w nasadzeniach miejskich{{r|nps}}.

Klon zwyczajny tworzy jednogatunkowe skupiska poprzez wyparcie rodzimych drzew, krzewów i roślin zielnych w [[Podszyt|podszycie]]. Następnie jego gęsty baldachim tworzy cień, który zapobiega odnowieniu sadzonek rodzimych gatunków{{r|nps}}. Stwierdzono, że w lasach z jego przewagą [[promieniowanie czynne fotosyntetycznie]] (PAR) zostało zmniejszone o 95% w podszycie. Rodzime gatunki nie potrafią się dostosować do zmniejszonego poziomu światła potrzebnego podczas ich kiełkowania i rozwoju{{r|gisd}}. Badania w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] wykazały, że gatunki rodzime lepiej rosną w zbiorowiskach pozbawionych klonu zwyczajnego. Przeżywalność roślin jest dużo większa w siedliskach pozbawionych ''Acer platanoides''. Ponadto w badaniu z 2006 roku średni przyrost wysokości [[Klon czerwony|klonu czerwonego]] (''A. rubrum'') wyniósł znacznie mniej w zbiorowiskach o wysokim udziale klonu zwyczajnego, w porównaniu do wzrostu przy braku w sąsiedztwie tego gatunku inwazyjnego. Z drugiej strony klon zwyczajny rośnie w podobnym tempie niezależnie od udziału gatunków konkurencyjnych{{r|je}}. Pojawiają się przypuszczenia, że ''Acer platanoides'' uwalnia związki chemiczne, które mają utrudniać wzrost innych roślin{{r|treetesting}}. Jego liście miałyby uwalniać toksyny, które zmieniają skład mikrobiologiczny gleby{{r|gisd}}. Inne badania dowiodły, że klon zwyczajny jest rzadziej atakowany przez roślinożerne owady niż [[klon cukrowy]] (''A. saccharum''), co pozwala na uzyskanie przewagi konkurencyjnej w stosunku do tego gatunku{{r|springer}}. Wykazano również, że klon zwyczajny odnosi mniejsze obrażenia w Ameryce Północnej niż w Europie, powodowane przez fitofagi i choroby grzybicze{{r|adams}}. Ponadto udowodniono naukowo, że ''A. platanoides'' bardziej efektywnie wykorzystuje światło, wodę i składniki odżywcze (między innymi węgiel, azot i fosfor) niż ''A. saccharum''{{r|treephys}}.

* ''Acer platanoides'' subsp. ''turkestanicum'' (Pax) P.C.DeJong – występuje naturalnie w [[Kirgistan]]ie, [[Tadżykistan]]ie, [[Afganistan]]ie oraz [[Pakistan]]ie{{r|ars-grin2}}. Jest to małe drzewo lub krzew. Kwiaty i owoce przypominają podgatunek nominatywny, jednak różni się on niego liśćmi z mniej spiczastymi wierzchołkami, czym bardziej przypomina [[klon kolchidzki]] (''Acer cappadocicum''). Różni się także spodnią powierzchnią liście, która jest matowa, a nie błyszcząca{{r|dcc}}

* ''A. platanoides'' 'Faassen's Black' – liście mają czerwoną barwę{{r|dg}}, z 5–7 spiczastymi klapkami, mierzą do 18  cm długości, ogonek liściowy jest długi. Kwiaty mają żółtą barwę, rozwijają się w kwietniu{{r|tg}}

* ''A. platanoides'' 'Novush' – kultywar otrzymany w Niemczech dopiero w roku 1999. Karłowaty krzew osadzony na krótkim pniu i o gęstej koronie. Liście są głęboko klapowane, mierzą 6–9  cm długości, mają barwę od zielonej do ciemnozielonej. Charakteryzuje się wolnym tempem wzrostu, może rosnąć nawet na ubogim podłożu, preferuje stanowiska w pełnym nasłonecznieniu, jest całkowicie mrozoodporny{{r|havlis}}

* ''A. platanoides'' 'Paldiski' – dorasta do 10–15 m wysokości. Liście są duże, mierzą do 25  cm długości, są głęboko wcięte, klapy są delikatnie zawinięte, mają ciemnozielony kolor, jesienią przebarwiając się na żółtopomarańczowo. Kwiaty mają żółtą barwę i pojawiają się w marcu{{r|e-katalog3}}

* ''A. platanoides'' 'Walderseei' – małe drzewo o szerokiej, prostej koronie. Młode liście są białokremowe, latem przybierają jasnozielona barwę. Najlepiej rośnie w pełnym nasłonecznieniu lub półcieniu. Preferuje dobrze przepuszczalne gleby. Wytrzymuje mrozy do -40  °C{{r|buchholz}}

Nazwa polska – klon – odnosiła się do XVIII wieku tylko do tego gatunku (drugi wyróżniany wówczas gatunek z rodzaju określany był mianem „jawora”). Dopiero w XIX wieku określenie „klon” przeniesiono na cały rodzaj ''Acer'', a gatunek zaczęto określać mianem dwuczłonowym. Nazwa „klon” rejestrowana jest od XV wieku. Ma charakter ogólnosłowiański i wykazuje podobieństwa do [[Język średnio-dolno-niemiecki|średnio-dolno-niemieckiego]] ''löne'', [[Język staronordyjski|staroislandzkiego]] ''hlyn-r'' i [[język litewski|litewskiego]] ''klevas''. Uznaje się, że nazwa stanowić może pozostałość po pierwotnym substracie. Od słowa tego pochodzi z kolei pochodne, używane dawniej gwarowo określenie – „klonina” oznaczające lasek klonowy i drewno klonowe{{r|wajda}}.

Drewno jest stosowane między innymi do produkcji mebli oraz w tokarstwie{{r|woodlandtrust}}. Ma lepsze właściwości mechaniczne w stosunku do jaworu, przez co jest częściej stosowane w konstrukcjach. Ponadto używa się go na okleiny skrawane (rzadziej łuszczone), fryzy, półfabrykaty, instrumenty muzyczne (mechanizmy pianin i fortepianów, boki i dna instrumentów muzycznych), w przemyśle samochodowym, budowie wagonów, na deszczułki posadzkowe, części maszyn, wyroby kołodziejskie, narzędzia, rękojeści, drobny sprzęt kuchenny, prawidła obuwnicze, obcasy, galanterię drewnianą, oprawy szczotek, ramiączka, zabawki, futerały i części sprzętu laboratoryjnego oraz wyroby snycerskie{{r|itd}}. Drewno klonu zwyczajnego służyło między innymi [[Antonio Stradivari|Stradivariusowi]] do produkcji [[skrzypce|skrzypiec]]{{r|nfs}}.

Drzewa sadzone są również powszechnie w miastach jako rośliny ozdobne, dzięki tolerancji na cień i zanieczyszczenia środowiska{{r|woodlandtrust}}. Cenione są jako drzewa cieniodajne i osłonowe. Zalecane są do stosowania w rozległych ogrodach, w parkach, w alejach (zalecany odstęp między drzewami to 12 m){{r|davis}}.

# <ref name=matuszkiewicz>{{cytuj książkę |nazwisko=Matuszkiewicz |imię= Władysław |autor link= |tytuł= Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski |rok=2006 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-14439-4}} </ref>

# <ref name=globeandmail>{{cytuj stronę | url = httphttps://www.theglobeandmail.com/life/home-and-garden/gardening/this-japanese-style-maple-is-as-tenacious-as-it-is-stunning/article24918904/ | tytuł = This Japanese-style maple is as tenacious as it is stunning | data = | autor = | praca = | opublikowany = 2016 The Globe and Mail Inc | język = en | data dostępu = 13 maja 2016}}</ref>