Twierdza Modlin: Różnice pomiędzy wersjami

Budowę twierdzy rozpoczęto z rozkazu [[Napoleon Bonaparte|Napoleona I]]. 1 grudnia 1806 roku w Poznaniu wydał on rozkaz w sprawie ufortyfikowania przyczółków w [[Wyszogród (województwo mazowieckie)|Wyszogrodzie]], Modlinie, [[Serock]]u i [[Praga (Warszawa)|Pradze]]. W okresie [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]], od wiosny 1807 do lata 1812 roku, powstał zasadniczy zrąb twierdzy składający się z obwarowania głównego (twierdza bastionowa, obecnie obwód wewnętrzny cytadeli), trzech wysuniętych, nieukończonych [[dzieło koronowe|koron]] (fot.) oraz umocnień na przedmościach kazuńskim, nowodworskim i Wyspie Szwedzkiej<ref group="uwaga">Obecnie wyspa nie istnieje, wskutek działalności akumulacyjnej rzeki jest częścią półwyspu między Narwią a Wisłą.</ref>. Były to fortyfikacje ceglano-ziemne wznoszone według nowoczesnej myśli francuskiej. Autorem pierwszego projektu twierdzy był wybitny francuski inżynier, generał [[François de Chasseloup-Laubat]]. Do pracy przy wznoszeniu umocnień zatrudniono w roku 1812 oprócz rzemieślników także 10-12 tysięcy okolicznych chłopów.

W 1912 rozpoczęto budowę zewnętrznego pierścienia fortów, składającego się z 11 obiektów<ref group="uwaga">Często podaje się liczbę 10, traktując dwa forty koło Goławic jako części tego samego obiektu.</ref>, uzupełnianego 12 [[Dzieło pośrednie|dziełami pośrednimi]]<ref group="uwaga">10 z nich oznaczono literą D i liczbą jako samodzielne dzieła; ponadto do liczby tej doliczyć można 2 większe umocnienia wchodzące w skład grup fortowych.</ref> i licznymi zespołami prochowni (magazynów amunicji). Forty oddalone być miały od cytadeli na odległość od 5,3 do 8,5 kilometra. Stare forty miały albo uzupełniać obronę jako druga linia, były wtedy modernizowane do najnowszych standardów, albo stanowić zaplecze mieszkalno-magazynowe dla załóg. Na szczególnie ważnych odcinkach zaplanowano budowę trzech [[Grupa fortowa|grup fortowych]] ([[Grupa Fortowa "Goławice"„Goławice” Twierdzy Modlin|„Goławice”]], [[Grupa Fortowa "Carski„Carski Dar"Dar” Twierdzy Modlin|„Carski Dar”]], [[Grupa Fortowa "Janówek"„Janówek” Twierdzy Modlin|„Janówek”]]), czyli zespołów wzajemnie się uzupełniających dzieł<ref group="uwaga">Taka grupa w fortyfikacji rosyjskiej składała się zazwyczaj z dużego fortu, dzieł skrzydłowych oraz obiektów zaplecza i wsparcia.</ref>.

Projekty fortów oparto na trzech wzorcach: [[F1909]] autorstwa generała [[Konstantin Wieliczko|Konstantina Wieliczko]], [[F1910]] oraz [[GF1908/12]], dla grup fortowych, generała [[Nestor Bujnicki|Nestora Bujnickiego]]. Były to forty ziemno-betonowe (w szczególnie narażonych na ostrzał miejscach stosowano płytko zbrojony żelazobeton) o narysie zbliżonym do trójkąta bądź trapezu. Mimo ograniczeń, wynikających z ogólnej kondycji państwa, zawierały szereg nowatorskich rozwiązań, były wśród nich dzieła nowoczesne i bardzo interesujące z punktu widzenia architektury obronnej, jak [[Grupa Fortowa "Carski„Carski Dar"Dar” Twierdzy Modlin|Grupa Fortowa „Carski Dar”]]. Posiadały jednak również wady: w porównaniu do istniejących już w fortyfikacji francuskiej czy niemieckiej nowoczesnych dzieł, np. pierwszych grup warownych czy fest, były dosyć schematyczne, dysponowały małą ilością stanowisk do ukrytej obserwacji itp. Dodatkowo w chwili wybuchu wojny posiadały mało elementów pancernych. Chociaż najważniejsze dzieła, jak np. [[Fort XV Twierdzy Modlin|Fort XV]] miały być wyposażone w wieże artyleryjskie i pancerne stanowiska obserwacyjne, wielu z nich nie zamontowano, a rezygnację z innych wymusiły oszczędności. Do rozpoczęcia oblężenia twierdzy w 1915 forty nie zostały ukończone. W wielu z nich widoczne są ślady pospiesznego doprowadzania do gotowości bojowej, czy nawet budowy prowizorycznych umocnień. Umocnienia te, mimo swoich wad, dawały załodze dobre zabezpieczenie przed ostrzałem większości ówcześnie stosowanej artylerii i były poprawnie rozmieszczone w terenie.

Oblężenie twierdzy trwało zaledwie od 9 sierpnia do 20 sierpnia 1915 roku, z czego zasadnicze walki trwały tylko sześć dni. Szturm po przygotowaniu artyleryjskim rozpoczął się 13 sierpnia. Tego dnia Niemcy przełamali rosyjską obronę na linii umocnień polowych i podeszli pod linię fortów od strony północno-wschodniej – na odcinku [[Pomiechówek|pomiechowskim]]. 15 sierpnia wieczorem po długim ostrzale zostało zajęte prawoskrzydłowe dzieło [[Grupa Fortowa "Carski„Carski Dar"Dar” Twierdzy Modlin|grupy „Carski Dar”]]. Następnego dnia, 16 sierpnia późnym wieczorem, po nieudanych kontratakach rosyjskich, niemiecka piechota zdobyła [[Fort XV Twierdzy Modlin|fort XV]]. Długo bronili się natomiast żołnierze zabarykadowani w dziele lewoskrzydłowym (fot.). Kolejne kontrataki rosyjskie mające na celu odebranie umocnień zakończyły się niepowodzeniem. W nocy z 17 na 18 sierpnia generał Bobyr wydał rozkaz opuszczenia umocnień zewnętrznego pierścienia na odcinku pomiechowskim, które rankiem 18 zostały zajęte przez Niemców. Decyzja ta, jak i następna, o opuszczeniu i wysadzeniu wszystkich umocnień zewnętrznego pierścienia na prawym brzegu Wisły, pogłębiła rozkład załogi twierdzy. Prowadzony 19 sierpnia ostrzał fortów [[Fort II Twierdzy Modlin|II]] i [[Fort III Twierdzy Modlin|III]], jak i samej cytadeli, poprzedzał szturm generalny twierdzy. Po południu 19 sierpnia Niemcy zajęli wspomniane forty, a około godziny 19 wkroczyli do cytadeli. 20 sierpnia generał Bobyr złożył podpis pod aktem kapitulacji twierdzy nowogeorgiewskiej.

Na tak zaskakująco szybki upadek najpotężniejszej rosyjskiej twierdzy złożyło się wiele czynników. Obrońców osłabiało kiepskie wyszkolenie do walk w twierdzy i brak odpowiedniego wyposażenia, brak wykończenia większości obiektów pierścienia zewnętrznego twierdzy i nade wszystko słaba wola walki tak dowódców, jak i ich podkomendnych. Żołnierze armii rosyjskiej zdobywali się jednak również na wielkie bohaterstwo, jak to w czasie walk o [[Grupa Fortowa "Carski„Carski Dar"Dar” Twierdzy Modlin|grupę „Carski Dar”]]. Z kolei na korzyść Niemców przemawiało doskonałe wyszkolenie wojsk w prowadzeniu ataków na obiekty umocnione (armia niemiecka miała już za sobą szereg równie imponujących i błyskawicznych szturmów na twierdze w roku 1914 – np. [[Twierdza Liège|Liège]], [[Maubeuge]] czy [[Antwerpia|Antwerpię]], której szturmem dowodził ten sam generał [[Hans Hartwig von Beseler|Beseler]]), wyposażenie w nowoczesną artylerię oblężniczą i posiadanie pełnych planów twierdzy, o czym już wspomniano. Upadek twierdz takich jak Antwerpia czy Modlin znacznie osłabiał wiarę alianckich sztabowców w obiekty umocnione i stał się przyczyną początkowych sukcesów niemieckich w szturmie na [[Bitwa pod Verdun|Verdun]].

[[Plik:Bitwa o Berlin rekonstrukcja.JPG|thumb|Rekonstrukcja [[Operacjaoperacja berlińska|operacji berlińskiej]] (1945) w twierdzy Modlin (2008)]]