Cyjanowodór: Różnice pomiędzy wersjami

|inne rozpuszczalniki = mieszalny z [[acetonitryl]]em, [[chloroform]]em, [[benzen]]em, [[metanol|MeOH]]{{r|Francis}}, [[etanol|EtOH]] i [[eter dietylowy|eterem]]{{odn|Lide|2009|s=3-286}}; [[Dwusiarczek węgla|disiarczek węgla]] (5%), [[Tetrachlorometan|czterochlorek węgla]] (5%){{r|Francis|WSTW|TDChT|JPPT}}

|podobne związki = [[cyjanki]], [[Cyjan (związek chemiczny)|cyjan]], [[Kwas rodanowodorowy|kwas tiocyjanowy]], [[Etyn|acetylen]]

'''Cyjanowodór''', HCN – [[związki nieorganiczne|nieorganiczny związek chemiczny]] zbudowany z [[wodór|wodoru]], [[węgiel (pierwiastek)|węgla]] i [[azot]]u, będący bezbarwną, lotną i silnie [[toksyczność|trującą]] cieczą o zapachu gorzkich [[migdały|migdałów]] (który może być jednak niewyczuwalny przez niektóre osoby). Z wodą tworzy [[moc kwasu|słaby]] kwas cyjanowodorowy (''kwas pruski''), którego sole noszą nazwę [[cyjanki|cyjanków]]. Znalazł zastosowanie w [[synteza chemicznaorganiczna|syntezie]] i [[analiza chemiczna|analizie chemicznej]] oraz jako [[pestycydy|pestycyd]]. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] był stosowany pod nazwą [[Cyklon B]] do trucia więźniów w [[obóz zagłady|niemieckich obozach zagłady]]. Zalicza się go do ogólnotrujących [[bojowy środek trujący|bojowych środków trujących]] i jest wpisany do wykazu 3. [[Konwencja o zakazie broni chemicznej|Konwencji o zakazie broni chemicznej]].

Dawniej cyjanowodór otrzymywano przemysłowo przez zakwaszanie cyjanków (np. NaCN lub {{chem|Ca(CN)|2}}){{odn|Greenwood|Earnshaw|1997|s=321}}. Obecnie stosowane są trzy procesy przemysłowe otrzymywania cyjanowodoru – [[proces Andrussowa]], [[proces BMA]] i [[proces Shawinigan]]. Jednakże za ok. 25% światowej produkcji cyjanowodoru odpowiada [[proces Sohio]], w którym HCN tworzy się jako produkt uboczny otrzymywania [[akrylonitryl]]u z [[propylenpropen|propylenu]]u i amoniaku{{r|Lee}}.

Cyjanowodór jest bezbarwną cieczą o intensywnym zapachu gorzkich migdałów – próg wyczuwalności wynosi 0,002–0,005 mg/dm³ powietrza{{r|WSTW|TDChT}}. Niektóre osoby mogą go jednak nie wyczuwać{{r|ATSDR}}. Wykazuje dużą [[lotność cieczy(ciecz)|lotność]]. Łatwo [[mieszalność cieczy|miesza]] się z wodą i [[alkohole|alkoholami]]. Na powietrzu spala się niebieskim płomieniem{{odn|Patnaik|2003|s=362}}. Jego pary tworzą z powietrzem mieszaninę wybuchową (w granicach 6–41% objętościowych{{odn|Patnaik|2003|s=366}}. Kwas cyjanowodorowy jest bardzo słaby (pKa = 9,36){{r|Ullmann's}}.

Jest silnie [[toksyczność|toksyczny]] (dawka śmiertelna dla człowieka o masie 60 kg wynosi ok. 50–60 mg){{r|WSTW|TDChT|JPPT}}. Cyjanowodór łatwo wchłania się do organizmu przez płuca, skórę i układ pokarmowy, gdzie ulega [[dysocjacja elektrolityczna|dysocjacji]], a powstające [[jon cyjankowycyjanki|jony cyjankowe]] {{chem|CN|−}} łatwo wiążą się z jonami {{chem|Fe|3+}} i silnie hamują układ enzymatyczny [[Oksydaza cytochromu c|oksydazy cytochromowej]]. W efekcie dochodzi do zablokowania przenoszenia [[tlen]]u z [[oksyhemoglobina|oksyhemoglobiny]] do tkanek (krew żylna przy zatruciu cyjankami ma jasnoczerwony kolor, co normalnie jest charakterystyczne dla krwi tętniczej). Zablokowanie enzymów oddechowych jest odwracalne, co wykorzystuje się podczas leczenia osób poszkodowanych – {{chem|CN|−}} mają znaczne powinowactwo do [[methemoglobina|methemoglobiny]], dlatego zatrutemu podaje się [[azotyn izoamylu]] lub [[azotyn sodu]], w celu wywołania [[methemoglobinemia|methemoglobinemii]] i przywrócenia możliwości transportu tlenu do komórek{{r|WSTW|TDChT|JPPT}}.