Tadeusz Boy-Żeleński: Różnice pomiędzy wersjami

Tadeusz Żeleński w latach 1892–1900 studiował medycynę na [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Jagiellońskim]]. Wcześniej uczęszczał do [[I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie|Nowodworka]]. Uczył się wprawdzie, ale jednocześnie prowadził hulaszczy tryb życia, nie stroniąc od alkoholu i gry w karty. Na rok przerwał studia, wpadł w nałóg karciarstwa hazardowego i najważniejszą kwestią życiową stały się dla niego pieniądze. Zdecydował się na stypendium wojskowe (50 guldenów rocznie), które musiał następnie odsłużyć w armii [[Austro-Węgry|austro-węgierskiej]] po ukończeniu studiów<ref>[http://czytelnia.onet.pl/0,1091146,do_czytania.html Barbara Winklowa, "Boyowie„Boyowie, Losy Zofii i Tadeusza Żeleńskich"Żeleńskich” (fragmenty)]</ref>.

Kiedy w 1898 z [[Berlin]]a do Krakowa przeprowadził się [[Stanisław Przybyszewski]], Żeleński stał się jego nieodłącznym towarzyszem, zafascynowany pisarzem i zakochany w jego żonie, przybyłej do Krakowa niedługo później [[Dagny Juel Przybyszewska|Dagny]]<ref>[http://niniwa22.cba.pl/boy_tadeusz_stachu_i_dagny.htm Józef Hen, ''Tadeusz, Stachu i Dagny'', "Gazeta„Gazeta Wyborcza"Wyborcza”, 19/06/1998]</ref>.

Kiedy w 1901 otrzymał ostatecznie dyplom medyczny, rozpoczął pracę w Szpitalu św. Ludwika. Jego tryb życia niewiele się przez to zmienił; nadal często przebywał w krakowskich kawiarniach, m.in. "U„U Turlińskiego"Turlińskiego” (w hotelu Pod Różą), czy w [[Jama Michalika|"Jamie„Jamie Michalika"Michalika”]]<ref>[http://www.lwow.com.pl/wrobel.html Anna Czabanowska-Wróbel, DWA MIASTA. KRAKÓW I LWÓW W EPOCE MŁODEJ POLSKI]</ref>.

W 1904 Żeleński poślubił Zofię Pareńską (1886-1956), pierwowzór literackiej postaci ''Zosi'' w dramacie ''[[Wesele (dramat)|Wesele]]'' (1901) [[Stanisław Wyspiański|Stanisława Wyspiańskiego]]. Żeleński był obecny na uroczystości stanowiącej pierwowzór tego dramatu<ref>[http://www.miesiecznik.znak.com.pl/hen_549.html Józef Hen, ''Zagadka Boya'', Miesięcznik "Znak"„Znak”, luty 2001, nr 549]</ref>. Małżeństwo to zostało zaaranżowane przez rodziców Tadeusza i Zofii (Eliza Pareńska i Wanda Żeleńska były ze sobą zaprzyjaźnione, natomiast Stanisław Pareński uczył Tadeusza na Uniwersytecie i pomógł mu zdobyć pracę w szpitalu). Swoją przyszłą żonę poznał w [[Willa Eliza w Tenczynku|willi Pareńskich]] w [[Tenczynek|Tenczynku]]. Z tego związku małżeńskiego przyszedł na świat [[Stanisław Żeleński (aktor)|Stanisław Żeleński]], późniejszy aktor.

Pracując jako lekarz [[pediatria|pediatra]] w Szpitalu św. Ludwika w Krakowie (1901–1906), Żeleński zainicjował powstanie organizacji ''"Kropla„Kropla mleka"mleka”'', której był kierownikiem i gdzie pracował jako doradca lekarski<ref>Stefan Henel, Godziny zwierzeń, Wydawnictwo „Iskry”Iskry 1983 {{ISBN|83-207-0500-2}}</ref>. Rozpoczął nawet pisanie [[habilitacja|pracy habilitacyjnej]], jednak wysłany na stypendium do [[Paryż]]a zainteresował się literaturą francuską i pozostał jej wierny do końca życia, przekładając na język polski jej kanon niemal w całości (za przekład dzieł Moliera otrzymał w 1914 palmy Akademii Francuskiej).

W 1919 zakończył pracę lekarza i został zatrudniony jako recenzent teatralny w krakowskim magazynie "„[[Czas (dziennik)|Czas]]"”. Od 1922 zamieszkał w [[Warszawa|Warszawie]], gdzie jego pierwszym zajęciem było kierownictwo literackie w [[Teatr Polski w Warszawie|Teatrze Polskim]]. W 1928 otrzymał nagrodę [[Polskie Towarzystwo Wydawców Książek|Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek]] jako jeden z najwybitniejszych krytyków (wraz z [[Wacław Borowy|Wacławem Borowym]] i [[Karol Irzykowski|Karolem Irzykowskim]]). [[Historia Polski (1918–1939)|Przed II wojną światową]] był ostro zwalczany przez środowiska konserwatywne za głoszenie liberalnych poglądów, krytykę udziału Kościoła w życiu społecznym i politycznym Polski oraz ''szarganie świętości narodowych'', w szczególności za ''odbrązawianie'' [[Adam Mickiewicz|Mickiewicza]] i [[Aleksander Fredro|Fredry]]. W środowisku literackim krytykowany był przez [[Karol Irzykowski|Karola Irzykowskiego]] (m.in. w książce ''Beniaminek''). W 1933 został wybrany do grona członków [[Polska Akademia Literatury|Polskiej Akademii Literatury]].

Wspólnie z Ireną Krzywicką, z którą był związany uczuciowo, kierował w latach 30. XX w. prywatną kliniką warszawską promującą świadome macierzyństwo. Poradnia Świadomego Macierzyństwa w Warszawie została otwarta 27 października 1931 roku, w roku następnym przyjęła 4096 pacjentek. Podobne placówki powstały następnie w Łodzi, Krakowie, Przemyślu, Gorlicach<ref name="ster">{{Cytuj książkę | nazwisko = Sterkowicz | imię = Stanisław | tytuł = Tadeusz Boy-Żeleński lekarz – pisarz społecznik | wydawca = Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich | miejsce = Warszawa | data = 1974 | strony = 203}}</ref>. W zainicjowanym przez siebie dodatku do "„[[Wiadomości Literackie|Wiadomości Literackich]]"” pt. ''Życie Świadome'' propagował antykoncepcję i edukację seksualną. Domagał się legalizacji [[aborcja|aborcji]], by zlikwidować groźne dla życia kobiet [[Nielegalna aborcja|podziemie aborcyjne]].

Po wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] wyjechał do [[Lwów|Lwowa]]. Zamieszkał u szwagra żony – prof. [[Jan Grek|Jana Greka]]. W październiku 1939 [[sowieci|sowieckie]] kierownictwo [[Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki|Uniwersytetu Lwowskiego]] powołało go na kierownika katedry historii literatury francuskiej. Działał w lwowskim oddziale [[Związek Literatów Polskich|Związku Literatów Polskich]], wszedł w skład kolegium redakcyjnego pisma Związku Pisarzy Sowieckich "„[[Nowe Widnokręgi]]"”, publikował artykuły w "„[[Czerwony Sztandar (periodyk po polsku)|Czerwonym Sztandarze]]"”, uczestniczył w imprezach propagandowych<ref>[http://lwow.home.pl/boy.html Barbara Winklowa, ''Boy we Lwowie'']</ref>. 19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich witające [[Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)|przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | tytuł = Prawdziwa historia Polaków | strony = 168}}</ref>. W styczniu [[1940]] wszedł w skład 16 osobowej brygady autorów, powołanej za zgodą Ministerstwa Oświaty [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] dla zredagowania 3-tomowego podręcznika historii literatury polskiej<ref>[[Bohdan Urbankowski]], Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 180.</ref>. W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] w [[Moskwa|Moskwie]]<ref>Dzieje najnowsze: Tom 14, PAN, 1983</ref>.

Wykorzystując swoją pozycję, Boy przynajmniej dwukrotnie próbował interweniować u władz sowieckich w obronie osób deportowanych (chodziło o prawnika Wiktora Turka i prawdopodobnie o Annę Tetmajerową, wdowę po Włodzimierzu)<ref>H. Markiewicz, "Boy„Boy-Żeleński"Żeleński”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2001, s. 212</ref>.

Boy-Żeleński podzielił Młodą Polskę na "tatrzańską"„tatrzańską” i "szatańską"„szatańską” wskazując w ten sposób dwa najważniejsze obszary zainteresowań artystów współczesnej mu epoki. Był także autorem licznych felietonów społeczno-obyczajowych oraz teatralnych (przez wiele lat pracował jako krytyk teatralny) a także książek z zakresu historii literatury, wydanych jeszcze za jego życia<ref>H. Markiewicz, "Boy„Boy-Żeleński"Żeleński”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2001, s. 224-225</ref>:

** [[Pierre de Marivaux|Pierre'aPierre’a de Marivaux]],

** [[Jean Baptiste Racine|Jeana Baptiste'aBaptiste’a Racine'aRacine’a]],

** [[Pierre Corneille|Pierre'aPierre’a Corneille'aCorneille’a]],

** [[Pierre Beaumarchais|Pierre'aPierre’a Beaumarchais’go]] (''[[Cyrulik sewilski (Beaumarchais)|Cyrulik sewilski]]'', ''[[Wesele Figara (Beaumarchais)|Wesele Figara]]''),

** [[KartezjuszRené Descartes|Kartezjusza]]a,

* część wierszy [[Paul Verlaine|Verlaine'aVerlaine’a]] (''Elegie''),

* [[Pierre de Bourdeille, seigneur de Brantôme|Pierre'aPierre’a de Brantôme]] (m.in. ''[[Żywoty pań swawolnych]]''),

* [[Théophile Gautier|Théophile'aThéophile’a Gautiera]],

* [[Anatole France|Anatole'aAnatole’a France'aFrance’a]],

* [[Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre|Jacques'aJacques’a H. Bernardin de Saint-Pierre'aPierre’a]] (''[[Paweł i Wirginia]]''),

* [[Pierre Choderlos de Laclos|Pierre'aPierre’a Choderlosa de Laclosa]] (''[[Niebezpieczne związki]]'')

* ''Boy we Lwowie'', red. Barbara Winklowa, Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM„Rytm”, 1992.[http://lwow.home.pl/boy.html Fragmenty w wersji elektronicznej]

* {{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | tytuł = Prawdziwa historia Polaków : ilustrowane wypisy źródłowe 1939-194 | data = 1999 | wydawca = Oficyna Wydawnicza Rytm„Rytm” | miejsce = Warszawa | isbn = 83-87893-33-1 | strony =}}